Zawroty głowy: przyczyny, objawy i sposoby leczenia

Zawroty głowy, szczególnie te częste i regularne, to duży dyskomfort i uciążliwość. Ta dość powszechna przypadłość częściej dotyka osoby starsze, ale nie tylko. Okazuje się, że w niektórych przypadkach możemy sobie samodzielnie z nimi radzić.

Czym są zawroty głowy?

Przypomnijmy, że zawroty głowy z punktu widzenia lekarza to odczucie ruchu kołowego własnego ciała lub otoczenia (np. kołysania, wirowania). Jednak pacjenci nazywają „zawrotami głowy” bardzo różne stany, np. wrażenie zapadania się, omdlewanie lub zachwiania równowagi. Jest to subiektywne doznanie, opisujemy tak także wrażenia kołysania się i niestabilności, lekkie zawroty głowy, uczucie bycia pijanym, oszołomienie, a nawet ucisk czoła i ciągły ból głowy.

W terminologii medycznej wyróżnia się następujące rodzaje zawrotów głowy (podział uwzględnia i mechanizm, i odczucia pacjenta):

• Vertigo („prawdziwe” zawroty głowy) – złudzenie ruchu, często z nudnościami,
• Presyncope – wrażenie omdlewania, zasłabnięcie,
• Disequilibrium – zaburzenia równowagi, uczucie niestabilności, zwykle w pozycji stojącej i w czasie ruchu,
• Lightheadedness/dizziness – dezorientacja, „pustka” w głowie, niepewność.

Zawroty głowy: przyczyny

Zawroty głowy wynikają z rzeczywistych lub pozornie zniekształconych bodźców rejestrowanych przez narząd równowagi i powodujących jego dysfunkcję. Ponieważ są objawem, a nie chorobą, mają naprawdę różnorodne przyczyny:

• Obwodowe (związane z zaburzeniami lub uszkodzeniem struktur ucha wewnętrznego odpowiedzialnych za równowagę i/lub nerwu przedsionkowego),
• Ośrodkowe (wynikające z uszkodzeń lub zaburzeń w obrębie ośrodkowego układu nerwowego),
• Choroby układu krążenia (najczęściej biorą się z chwilowego niedotlenienia mózgu; to np. zawroty głowy przy wstawaniu, schylaniu, zmianie pozycji),
• Inne choroby i zaburzenia (np. odwodnienie, cukrzyca, niedokrwistość, infekcje),
• Czynniki psychogenne (np. depresja, zaburzenia lękowe),
• Inne czynniki (np. niektóre leki, używki, alkohol, przeciążenie sensoryczne).

Wśród przyczyn zawrotów głowy lekarze najczęściej wskazują na schorzenia serca lub układu krążenia, szczególnie w starszym wieku. Duże znaczenie ma także zwężenie tętnic szyjnych i kręgowych oraz choroby ucha wewnętrznego. Równie istotne są stany niedociśnienia i hipotonii ortostatycznej – zmiany ciśnienia wywołanej zmianą naszej pozycji, najczęściej z leżącej na stojącą. Zaburzeń równowagi możemy się również spodziewać przy urazach ucha, głowy, móżdżku, a także w stanach zapalnych błędnika.

Zobacz też: preparaty na układ krążenia i serce oraz witaminy i minerały.

Zawroty głowy: objawy towarzyszące

Zdarza się, że zawrotom towarzyszą nudności, dezorientacja i uderzenia gorąca. Również wymioty oraz zaburzenia słuchu, takie jak szumy, niedosłuch czy uczucie wypełnionego ucha, nie należą do wyjątkowych. Poza tym do współwystępujących symptomów należą:

• Zaburzenia równowagi, chwiejny chód,
• Oczopląs (niekontrolowane ruchy gałek ocznych),
• Zaburzenia widzenia (mroczki, zamazane widzenie),
• Osłabienie, poczucie niestabilności,
• Ból głowy (np. w migrenie przedsionkowej),
• Zaburzenia mowy lub podwójne widzenie (przy przyczynach ośrodkowych, np. udar),
• Kołatanie serca, uczucie omdlewania (przy przyczynach krążeniowych),
• Lęk, poczucie zagrożenia (częste w zawrotach psychogennych).

Zawroty głowy: kiedy do lekarza?

Jak radzić sobie z zawrotami głowy? Większość krótkotrwałych epizodów nie oznacza poważnej choroby. Jednak w pewnych sytuacjach konieczna jest szybka konsultacja lekarska. Należy zgłosić się do lekarza, gdy zawroty głowy:

• Są nagłe, częste silne lub nawracają bez wyraźnej przyczyny,
• Utrzymują się długo lub mają tendencję do nasilania się,
• Pojawiają się wraz z innymi objawami (wymienionymi wcześniej),
• Występują u osób z chorobami układu krążenia, cukrzycą czy innymi poważnymi schorzeniami.

Podstawą diagnostyki zawsze jest dokładny wywiad (pacjent musi wyjaśnić, co rozumie przez zawroty głowy). Następnie lekarz wykonuje badanie neurologiczne i otolaryngologiczne, oceniając m.in. równowagę, chód oraz obecność oczopląsu. W zależności od podejrzeń mogą być też zlecone różne dodatkowe badania.

Co na zawroty głowy? Sposoby leczenia

Leczenie zawrotów głowy zawsze zależy od ich przyczyny – nie sposób w tym artykule wymienić ani opisać wszystkich. Ogólnie obejmuje m.in. manewry repozycyjne, rehabilitację przedsionkową, terapię choroby podstawowej, farmakoterapię, a nawet zmianę stylu życia.

Ćwiczenia dla osób z zawrotami głowy

Zawroty głowy – zwłaszcza częste – mogą budzić niepokój. Sytuacja nie zawsze jednak jest poważna i nie musimy pozostawać wobec niej bezradni. Okazuję się, że często jesteśmy w stanie pomóc sobie we własnym zakresie, nie ponosząc przy tym dodatkowych kosztów. Z takiego założenia wyszła prof. Lucy Yardley, która wraz z zespołem naukowców z Uniwersytetu Southampton zaproponowała zestaw prostych ćwiczeń. Większość z nich polega na wykonywaniu prostych ruchów, jak obroty głowy w jedną i drugą stronę. Jak wynika z przeprowadzonych badań, ćwiczenia pomagają lepiej radzić sobie z zawrotami głowy i w ciągu kilku tygodni przyczyniają się do ograniczenia ich występowania.

Badania przeprowadzono na 300 losowo wybranych pacjentach. Większość z nich cierpiała na zawroty głowy związane ze schorzeniami lub dysfunkcją ucha wewnętrznego. U części badanych takie problemy nie były wcześniej odpowiednio zdiagnozowane. Zdecydowana większość pacjentów zauważyła wyraźną poprawę dzięki stosowanym ćwiczeniom zaproponowanym przez prof. Yardley. Przeprowadzano je obok typowej opieki medycznej. Większość badanych zauważyła znaczną poprawę. Jedynie 15 pacjentów skarżyło się na pogorszenie objawów.

Uczeni z Southampton zauważają, że stosowane obecnie techniki w terapii np. zaburzeń równowagi układu przedsionkowego (VRT) to bardzo skuteczna metoda leczenia m.in. zawrotów głowy, zwłaszcza na tle problemów dotyczących ucha wewnętrznego. Akcentują jednak, że obecnie tylko jeden na dziesięciu pacjentów może być poddany takiej terapii.

Ćwiczenia prof. Yardley są rozwinięciem ćwiczeń terapii VRT, dostosowanym dla szerszej grupy osób cierpiących na zawroty głowy. Proponowane ćwiczenia mają znacznie rozszerzyć możliwości terapeutyczne. Wymagają jednak konsultacji z lekarzem specjalistą. Jak wykazały testy, nie dla każdego pacjenta (lub nie wszystkie) są odpowiednie.

Domowe sposoby na zawroty głowy

Co pomaga na zawroty głowy? Domowe sposoby to np. spokojne oddychanie i odpoczynek w pozycji siedzącej lub leżącej, unikanie nagłych zmian ułożenia ciała czy proste ćwiczenia poprawiające równowagę. Sprawdź też, jakie są oznaki odwodnienia organizmu i jak radzić sobie ze stresem, żeby skuteczniej zapobiegać zawrotom głowy.

Zawroty głowy: często zadawane pytania

Poniżej kilka dodatkowych wyjaśnień.

• Jak wyglądają zawroty głowy przy nerwicy? Zawroty są nieswoiste, zwykle jako uczucie niestabilności.
• Czy zawroty głowy mogą być objawem depresji? Tak, często z osłabieniem i lękiem.
• Czy mogą być zawroty głowy od kręgosłupa? Tak, np. przy zmianach szyjnych zaburzających ukrwienie.
• Co oznaczają zawroty głowy po jedzeniu? Najczęściej wynikają z tzw. niedociśnienia poposiłkowego. Po posiłku krew kierowana jest do przewodu pokarmowego, żeby ułatwić trawienie. U części osób, zwłaszcza starszych lub z chorobami układu krążenia, organizm nie kompensuje tego wystarczająco szybko – ciśnienie tętnicze spada, a mózg dostaje mniej krwi i tlenu.

Zawroty głowy: podsumowanie

Same w sobie zawroty głowy nie muszą oznaczać stanu zagrażającemu życiu albo zdrowiu. Jednak niezależnie od tego, ile mamy lat, zawroty głowy nie są pożądanym elementem codzienności. Dodatkowo wywołują duży stres – wiąże się z nimi zwiększone ryzyko upadku (lub obawy przed nim), co w konsekwencji może przełożyć się na kontuzje, zdenerwowanie i zwiększone wydatki na zdrowie. W razie wątpliwości najlepiej więc skonsultować się z lekarzem.