Parabeny: czym są i jakie jest ich działanie w kosmetykach?

Beata Leśniewicz

Styczeń 07, 2025

O parabenach zrobiło się głośno kilkanaście lat temu. Chociaż ten konserwujący składnik od dekad pojawia się w kosmetykach, to dopiero niedawno zaczęto zwracać uwagę na jego obecność oraz negatywny wpływ na zdrowie. Czym właściwie są parabeny i dlaczego coraz więcej producentów zastępuje je innymi substancjami? Sprawdź, czy rzeczywiście tego rodzaju składniki są szkodliwe.

Zdjęcie przedstawia jasny krem z pompką, który jest aplikowany na dłonie.

Co to są parabeny?

Parabeny to pochodne estry kwasu para-hydroksybenzoesowego (pHBA). Mają właściwości grzybo- i bakteriobójcze, a przez to również konserwujące. Ze względu na dużą skuteczność oraz niskie koszty produkcji stosuje się je powszechnie w kosmetykach, lekach oraz żywności.

Zaletą parabenów jest również stabilność chemiczna oraz efektywność działania zarówno w zasadowym, jak i kwaśnym środowisku. Ponadto związki te są pozbawione smaku oraz zapachu, dlatego mogą stanowić „niezauważalny” dodatek do wyżej wymienionych wyrobów.

Wiadomo już czym to są parabeny, ale skąd się wzięły w codziennie używanych produktach? Aby to wyjaśnić, należy sięgnąć do historii.

Pierwsze środki konserwujące pochodzą już ze starożytności. Oczywiście wówczas stosowano naturalne konserwanty, takie jak sól czy alkohol etylowy. Dopiero na przełomie XIX i XX wieku naukowcy zaczęli opracowywać syntetyczne substancje konserwujące.

Natomiast parabeny to już wynik eksperymentów z lat 20. oraz 30. XX wieku. Po raz pierwszy zostały uzyskane przez niemieckiego aptekarza i chemika, Teodora Sabalitschkę. Szybko zaczęto je używać w branży farmaceutycznej oraz kosmetycznej, natomiast od lat 60. również w branży spożywczej.

Rodzaje parabenów i ich oznaczenia

Lista parabenów nie jest specjalnie długa, a te najczęściej wykorzystywane sprowadzają się do 4 grup:

metyloparabeny;

etyloparabeny;

propyloparabeny;

butyloparabeny.

Nazwy te są zwyczajowo używane i stanowią odniesienie do systematycznych nazw opracowanych na podstawie wzorów chemicznych tych związków.

Istnieją również oznaczenia symboliczne parebenów, zgodnie z przepisami Unii Europejskiej. Określone są one literą „E” oraz serią cyfr. Konserwantom przyporządkowana jest grupa symboli mieszcząca się w zakresie E200-E299. I tak metyloparaben ma symbol E218, etyloparaben to E214, propyloparaben to E216, a butyloparaben to E217.

Parabeny w kosmetykach

Spośród wszystkich rodzajów produktów, w których istnieje konieczność zastosowania konserwantów estrowych, parabeny najczęściej występują w kosmetykach. Ze względu na skład tych wyrobów obfitujący w białka czy witaminy, które w dość krótkim czasie ulegają rozkładowi, należy je odpowiednio zabezpieczyć. Zadaniem parabenów jest więc ochrona kosmetyków przed rozwojem drobnoustrojów, a przy tym przedłużenie trwałości produktu.

Parabeny znajdują się m.in. w szamponach, balsamach, kremach do twarzy, kosmetykach do makijażu, mydłach, dezodorantach i wielu innych. Łatwo znaleźć je w składzie produktu – wystarczy szukać wyrazu z cząstką „paraben” w nazwie.

Jeśli chodzi o kwestie prawne, to parabeny podlegają regulacjom prawnym Unii Europejskiej (Rozporządzenie Komisji (UE) Nr 1004/2014 oraz Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1223/200). Określone zostało m.in. maksymalne stężenie soli i estrów parabenów dla pojedynczego estru (0,4%) oraz dla mieszaniny estrów (0,8%).

Czy parabeny są szkodliwe?

W ostatnich latach syntetyczne konserwanty zyskały bardzo złą sławę. Czy to oznacza, że parabeny są szkodliwe? Wiele kontrowersji wzbudziły między innymi badania dr Philippy Darbre z 2003 roku. Zakładały one, że związki te mogą powodować raka piersi. Chociaż później często podważano sposób i jakość przeprowadzonych analiz dr Darbre oraz ich interpretacje, szkodliwość parabenów stała się ważnym tematem do dyskusji. Od tego czasu powstało wiele prac naukowych, które rzucają więcej światła na ten problem.

Obecne badania wskazują, że nawet zewnętrzne stosowane parabeny przenikają do krwiobiegu oraz są widoczne w próbkach moczu. Szybko jednak zostają metabolizowane i usuwane z organizmu. Ponadto zauważono możliwy negatywny, (choć słaby) wpływ tych związków na hormony, w tym receptory estrogenu, dając potencjalnie pronowotworowe działanie.

Z drugiej strony związek między stosowaniem parabenów a nowotworami jest kwestią dyskusyjną, ponieważ mechanizm rakotwórczy jest bardzo skomplikowany i nie sposób wskazać, że parabeny są tu jednoznacznie szkodliwe czy nie w tym zakresie.

Chociaż konserwanty w kosmetykach uznano za bezpieczne dla zdrowia, to nie należy ignorować badań naukowych, które tworzą pewne pole do rozważań. Dlatego też osoby chorujące na nowotwory, lub które są obciążone dużym ryzykiem zachorowania, a także kobiety w ciąży, powinny ostrożnie dobierać kosmetyki i dla bezpieczeństwa najlepiej unikać parabenów.

Uczulenie na parabeny

Parabeny mogą powodować alergie skórne, zwłaszcza jeśli znajdują się w kosmetykach. Zależność tę odkryto już dość wcześnie, bo w 1968 roku. Łatwość wywoływania reakcji uczuleniowej wynika nie tyle z tego, że są to silne alergeny, ale z powodu powszechności ich zastosowania w znacznej większości kosmetyków. Ryzyko występowania alergii na te związki, jest jednak niewielki wg badań i wynosi 0,2-1,2% (Uter, Hegewald, 2005).

Objawy uczulenia na parabeny zwykle mają charakter skórny i obejmują:

zaczerwienienie skóry,

wysypkę,

pokrzywkę,

świąd.

Przy czym reakcje zazwyczaj występują po aplikacji kosmetyku na uszkodzoną skórę, a więc z reguły po niewłaściwym użyciu danego produktu.

Parabeny a inne składniki kosmetyków

Parabeny to niejedyne składniki kosmetyków, które są potencjalnie szkodliwe dla zdrowia. Co ciekawe, zaobserwowano negatywne właściwości parabenów w połączeniu z innymi związkami. Chodzi tu m.in. o glikole (propylenowe, polietylenowe – PEG), które w kosmetykach mają właściwości nawilżające. Ich obecność wzmacnia działanie parabenów np. jeśli chodzi o rozluźnianie struktury tkanek.

Parabeny często również wymieniane są w jednym zdaniu z silikonami i siarczanami jako składniki, których należy unikać w produktach kosmetycznych. Silikony są to syntetyczne emolienty, a ich zadaniem jest ochrona przed utratą wilgoci. Najczęściej występują w kosmetykach do włosów, wygładzając kosmyki i ułatwiając rozczesywanie.

Silikony najczęściej „oskarżane” są o obciążanie włosów i tworzenie nieprzepuszczalnej bariery. W rzeczywistości jednak w przypadku niektórych rodzajów włosów (włosy wysokoporowate) składniki te mogą poprawić stan i wygląd kosmyków. Niezalecane są z kolei osobom ze skłonnościami do przetłuszczeń i podrażnień. W przeciwieństwie do parabenów, silikony w ostatnim czasie zostały „odczarowane”, jeśli chodzi o negatywny wpływ na ciało i włosy.

Inaczej jest w przypadku siarczanów, czyli substancji myjących, z których najpopularniejszym jest Sodium Lauryl Sulfate (SLS). Składnik ten często występuje w szamponach do włosów, mydłach oraz płynach do kąpieli. Ma on dość drażniące działanie o potencjale uczuleniowym. Nieco łagodniejszą wersją tego surfaktantu jest Sodium Laureth Sulfate (SLES), jednak i tak do codziennego stosowania zaleca się wybór alternatywnych substancji myjących na bazie roślinnej, np.: Sodium Coco Sulfate, Coco Glucoside, Magnesium Laureth Sulfate.

Bibliografia:

W. Uter, J. Hegewald, W. Aberer, F. Ayala, A. Bircher, J. Brasch, et al.: The European standard series in 9 European countries, 2000/2000 – First results of the European Surveillance System on Contact Allergies, Contact Dermatitis, 53, 2005, 136-145.

J. Marwicka, K. Niemyska, M. Wieczorek, Parabeny jako substancje konserwujące stosowane w preparatach kosmetycznych oraz ich wpływ na apoptazę fibroblastów skóry człowieka, Kosmetologia Estetyczna, 2017, 6, vol. 6, s. 561-567, https://aestheticcosmetology.com/wp-content/uploads/2019/01/ke2017.6-1.pdf, [data dostępu: 22.12.2024].

M. Piątek, Parabeny – zagrożenie dla zdrowia czy chwyt marketingowy?, Zeszyty Studenckiego Ruchu Naukowego Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach, 2014, 25/2, s. 111-116, https://zeszytysrn.ujk.edu.pl/wp-content/uploads/2016/11/2016-Zeszyt-25_2.pdf#page=111, [data dostępu: 22.12.2024].

M. Maćkowiak-Dryka, W. Paszkiewicz, Ł. Drozd, Parabeny – substancje konserwujące w żywności a bezpieczeństwo zdrowia konsumenta, Med. Weter, 2015, 71(9), s. 553-556, http://www.medycynawet.edu.pl/images/stories/pdf/pdf2015/092015/201509553556.pdf, [data dostępu: 22.12.2024].

E. Hager, J. Chen, L. Zhao, Minireview: Parabens Exposure and Breast Cancer. International journal of environmental research and public health, 2022, 19(3), 1873. https://doi.org/10.3390/ijerph19031873 [data dostępu: 22.12.2024].

Z. Petric. J. Ružić, I. Žuntar, The controversies of parabens – an overview nowadays, Acta Pharm, 2021, 71, s. 17-32, https://doi.org/10.2478/acph-2021-0001, [data dostępu: 22.12.2024].