Haluksy: co to jest paluch koślawy? Przyczyny, objawy i leczenie

Haluksy nazywane są też koślawymi paluchami. To deformacja w obrębie stawu, która powoduje charakterystyczne wykrzywienie palca i zgrubienie. Mimo że nie stanowią bezpośredniego zagrożenia dla zdrowia lub życia, mogą powodować duży dyskomfort i utrudniać codzienne funkcjonowanie Często wymagają rehabilitacji, a w zaawansowanych przypadkach leczenia chirurgicznego. Z tego artykułu dowiesz się, co to są haluksy, jak wyglądają oraz poznasz skuteczne sposoby na to, jak się ich pozbyć.

Jak wyglądają haluksy?

Haluks potocznie nazywany jest koślawym paluchem. Według oficjalnej definicji jest to charakterystyczna deformacja ustawienia pierwszego stawu śródstopno-palcowego. Powoduje, że paluch wykrzywia się w kierunku pozostałych palców stopy. Dodatkowo u podstawy palucha tworzy się zgrubienie.  Zmiany są bardzo charakterystyczne i trudne do przeoczenia. Początkowo mogą nie powodować żadnych objawów, jednak z czasem pojawiają się ból, obrzęk i problemy z chodzeniem.

Jak wyglądają haluksy?

Wygląd haluksów jest bardzo charakterystyczny, ale zmienia się z czasem i stopniem zaawansowania. Początkowo może być widoczne wyłącznie zgrubienie u podstawy palucha. Następnie stopniowo dochodzi do jego wykrzywienia. W skrajnych przypadkach paluch może całkowicie nachodzić na sąsiadujący palec. Wraz z postępem deformacji w obrębie stawu mogą pojawiać się zgrubienia naskórka, odciski i modele, ponieważ nienaturalny kształt stopy powoduje zmianę rozkładu obciążenia na jej poszczególnych częściach.

Czy haluksy bolą?

Haluksy mogą powodować dolegliwości bólowe u części pacjentów. Są one bardzo różne. Czasem ból pojawia się wyłącznie podczas dłuższego chodzenia lub noszenia obuwia, które uciska na zdeformowany staw. W skrajnych przypadkach ból może pojawiać się przy każdym dotyku i nacisku, co utrudnia funkcjonowanie i wykonywania codziennych aktywności.

Haluksy: przyczyny

Od czego robią się haluksy? Wśród głównych przyczyn wymienia się m.in.:

• Częste chodzenie w butach na obcasie,
•  Noszenie butów z wąskim noskiem,
• Choroby reumatologiczne stawów,
• Przebyte urazy stopy,
• Nadwaga i otyłość,
• Siedzący tryb życia, niski poziom aktywności fizycznej,
• Zaburzenia hormonalne.

Warto jednak podkreślić, że podłoże haluksów jest wieloczynnikowe. Oznacza to, że np. samo noszenie butów na obcasie lub z wąskim noskiem raczej nie spowoduje deformacji stawów, dopóki kilka czynników nie nałoży się na siebie. Co więcej, częstość występowania tego problemu rośnie wraz z wiekiem.

Czy haluksy są dziedziczne? Czynniki genetyczne mogą wpływać na prawdopodobieństwo wystąpienia tego problemu. Przypuszcza się, że ryzyko jest szczególnie wysokie u osób, których mamy lub babcie miały haluksy na stopach.  Warto też podkreślić, że koślawy paluch częściej występuje u kobiet. Najprawdopodobniej ma to związek z wahaniami hormonalnymi – w obrębie cyklu menstruacyjnego, ciąży oraz menopauzy. Mogą one powodować rozluźnienie więzadeł.

Haluksy: leczenie

Sposób leczenia haluksów jest zależny od stopnia zaawansowania problemu oraz tego, jak deformacja stawów wpływa na codzienne życie i funkcjonowanie pacjenta. Jeśli haluks nie powoduje bólu i nie utrudnia chodzenia, na ogół nie ma konieczności wprowadzania żadnych interwencji. Wystarczające mogą okazać się domowe sposoby, ćwiczenia i kontrola masy ciała. Pomocna może być rehabilitacja, która poprawi ogólne funkcjonowanie stopy i stawów i spowolni progresję zmian. Natomiast jeśli zmiany w obrębie palucha są bolesne, utrudniają chodzenie, codzienne funkcjonowanie czy dobór obuwia, wskazana jest konsultacja z lekarzem, który zaproponuje możliwe metody leczenia haluksów. Przed jego rozpoczęciem można wykonać badania RTG stopy w celu oceny stopnia zaawansowania deformacji.  Do jakiego lekarza z haluksami? Najlepszym wyborem będzie doświadczony ortopeda.

Jak wyleczyć haluksy? Oto skuteczne metody:

• W początkowych stadiach zaawansowania deformacji lekarz może zalecić stosowanie korygujących wkładek do butów lub ortez. Powinny być dobrane indywidualnie do kształtu i rozmiaru stopy oraz noszone zgodnie z zaleceniami lekarza lub fizjoterapeuty.
• Pomocna jest również rehabilitacja. Fizjoterapeuta może zasugerować zabiegi i ćwiczenia, które pomogą zachować prawidłową ruchomość i funkcjonalność stopy, zmniejszyć dolegliwości bólowe oraz spowolnić progresję deformacji.
• W przypadku dolegliwości bólowych można doraźnie stosować leki przeciwbólowe.
• Ważnym elementem leczenia haluksów jest też normalizacja masy ciała w przypadku nadwagi lub otyłości. Pomoże to zmniejszyć obciążenie stawów, a dodatkowo wpłynie pozytywnie na inne aspekty funkcjonowania organizmu.

W skrajnych przypadkach, kiedy paluch koślawy nachodzi na sąsiadujące palce, uniemożliwia normalne funkcjonowanie, a inne metody nie przynoszą zadowalających efektów, lekarz może skierować pacjenta na operację. Po zabiegu pacjenci powinni przestrzegać zaleceń ortopedy i fizjoterapeuty, a także zgłaszać się na regularne kontrole. Mimo że ryzyko nawrotu jest niskie, nie jest całkowicie wykluczone.

Sprawdź stabilizatory i opaski.

Domowe sposoby na haluksy

Czy leczenie domowe jest skuteczne w przypadku haluksów? Istnieje sporo prostych, naturalnych metod, które mogą przynieść ulgę w bólu i dolegliwościach. Warto jednak pamiętać, że nie zastąpią specjalistycznego leczenia, ani fizjoterapii, dlatego warto traktować je pomocniczo.

• Dobry sposób na haluksy to masaż. Przyczynia się do poprawy krążenia oraz rozluźnienia mięśni i więzadeł. Jak masować haluksy? Usiądź wygodnie, tak aby móc swobodnie umieścić stopę na przeciwległym kolanie. Zacznij wykonywać delikatne ruchy po wewnętrznej krawędzi stopy od palców w kierunku pięty. Następnie możesz chwycić paluch między kciuk i pozostałe palce ręki i wykonać delikatne, powolne, okrężne ruchy. Taki masaż warto wykonywać przez ok. 10 minut codziennie lub kilka razy w tygodniu.
• Co na ból haluksa? Pomocna może być kąpiel stóp z solą Epsom. Ma ona właściwości zmiękczające i przeciwzapalne. Przygotowanie kąpieli jest bardzo proste. Wystarczy dodać kilka łyżek soli do ciepłej wody i wymieszać do rozpuszczenia. Dodatkowo możesz dodać olejek eteryczny np. lawendowy. Kąpiel stóp powinna trwać ok. 15-20 minut. To dobry, naturalny sposób.
• Jak jeszcze złagodzić ból haluksa? Popularną, choć nieudowodnioną naukowo, metodą na ból haluksa są okłady z liści laurowych. Jej zwolennicy przypisują im działanie przeciwbólowe i przeciwzapalne oraz poprawiające kondycję skóry.

Ćwiczenia haluksy

Poznaj przykładowe ćwiczenia na haluksy, które możesz wykonywać w domu.

• Turlanie piłeczki. Usiądź na krześle, a pod stopą umieść małą piłeczkę. Możesz wykorzystać np. golfową. Ruszaj stopą tak, aby jej łukiem turlać piłeczkę powoli do przodu i do tyłu. Ćwiczenie poprawia funkcjonalność stopy i ukrwienie.
• Rozciąganie Achillesa. Usiądź wygodnie z wyprostowanymi nogami. Owiń śródstopie jednej nogi ręcznikiem, kocykiem lub specjalną taśmą do ćwiczeń. Delikatnie przyciągaj stopę do siebie, cały czas utrzymując wyprostowaną nogę. Pozostań w tej pozycji przez 20-30 sekund. Wykonaj kilka powtórzeń.
• Rozcapierzanie palców. To ćwiczenie możesz wykonać na stojąco lub siedząco. Postaraj się maksymalnie rozdzielić wszystkie palce stopy, kładąc największy nacisk i uwagę na dużego palucha. W ten sposób wzmacniasz mięśnie, które są odpowiedzialne za jego prawidłowe ustawienie.
• Ćwiczenie z taśmą. Do tego ćwiczenia potrzebna będzie taśma lub guma oporowa. Załóż ją na palucha, a drugi koniec zamocuj, np. do nogi krzesła lub stołu. Ustaw się tak, aby taśma była naciągnięta i napięta. W tej pozycji stopniowo unoś paluch do góry. To dobry sposób na wzmocnienie mięśni odpowiedzialnych za stabilność dużego palca.

Sprawdź ortezy ortopedyczne.

Profilaktyka haluksa

Jak zapobiegać haluksom? Wskazane jest unikanie ciasnych, za małych butów z wąskim noskiem oraz częstego, długotrwałego chodzenia na wysokim obcasie. Ważnym elementem profilaktyki jest też utrzymanie prawidłowej masy ciała. Pomocna jest regularna aktywność fizyczna oraz zdrowa dieta. Warto jednak pamiętać, że haluksy mogą mieć podłoże genetyczne. W takich przypadkach opisane metody mogą być niewystarczające, aby całkowicie zapobiec powstaniu haluksów, jednak mogą opóźnić deformację i spowolnić jej progresję.

Podsumowanie

Haluksy to deformacje w obrębie dużego palucha stopy. Powodują zgrubienia, mogą być bolesne i utrudniać codzienne funkcjonowanie, chodzenie i dobór obuwia. Ich powstawaniu sprzyjają chodzenie na obcasach, nadmierna masa ciała, zaburzenia hormonalne oraz siedzący tryb życia, jednak w dużej mierze są uwarunkowane przez czynniki genetyczne. Wśród metod leczniczych wymienia się m.in. fizjoterapię, redukcję masy ciała, stosowanie leków przeciwbólowych, masaże stóp oraz odpowiednie ćwiczenia. Warto sięgnąć też po specjalistyczne ortezy oraz wkładki do butów. W skrajnych przypadkach konieczne może być leczenie operacyjne.

Źródła:

1.      Stępień K. Haluksy, https://www.mp.pl/pacjent/ortopedia/choroby-urazy/265154,haluksy [dostęp: 20.03.2025]

2.      Bunions (Hallux Valgus), https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/14386-bunions-hallux-valgus [dostęp: 20.03.2025]

3.      Bunions, https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/bunions/symptoms-causes/syc-20354799 [dostęp: 20.03.2025]