Co to jest schizofrenia? Objawy, przyczyny i leczenie

Schizofrenia to poważna choroba psychiczna, która powoduje ogromne cierpienie u pacjentów oraz budzi lęk i niezrozumienie wśród społeczeństwa. W Polsce cierpi na nią 1% społeczeństwa – ok. 385 tys. osób, czyli mniej więcej tyle, ile wynosi populacja Lublina. Wyjaśniamy, czym jest schizofrenia, co ją powoduje oraz jak ją leczyć.

Schizofrenia – co to za choroba?

Co to jest schizofrenia? To choroba z grupy tzw. zaburzeń psychotycznych, które charakteryzują się nieadekwatnym postrzeganiem, przeżywaniem, odbiorem i oceną rzeczywistości. Chorzy mają trudności z krytyczną, realistyczną oceną własnej osoby, otoczenia oraz relacji z ludźmi. Kiedy ujawnia się schizofrenia? Najczęściej w młodym wieku – u mężczyzn między 15. a 24., a u kobiet między 25. a 34. rokiem życia. Rzadko jest rozpoznawana u dzieci.

Rodzaje schizofrenii

W zależności od dominujących objawów wyróżnia się różne typy schizofrenii. Oto one:

Paranoidalna (najczęstsza w Polsce),
Hebefreniczna,
Katatoniczna,
Prosta,
Rezydualna,
Niezróżnicowana.

Schizofrenia – objawy początkowe. Jak rozpoznać, że zaczyna się choroba?

Jak się objawia schizofrenia? Dolegliwości można podzielić na pięć grup.

Pozytywne (wytwórcze), czyli „dodatkowe” wrażenia (absolutnie nie chodzi o korzystne oddziaływanie na chorego). Są to urojenia (ksobne, prześladowcze, odsłonięcia, oddziaływania), halucynacje (omamy) związane ze zmysłem wzroku, słuchu, dotyku i węchu oraz pseudohalucynacje (wrażenia odbierane jako pochodzące z wnętrza, z własnej głowy). Chory widzi rzeczy i wydarzenia, które nie istnieją i jest przekonany, że to prawda. Często towarzyszy mu lęk psychotyczny.
Negatywne, czyli zubażające. Schizofrenik wycofuje się z dotychczasowych aktywności i relacji oraz izoluje, nawet całkowicie. Pojawia się zobojętnienie uczuciowe, upośledzenie wyrażania emocji i komunikacji z ludźmi, brak odczuwania przyjemności, spowolnienie ruchowe, niezdolność do planowania i podejmowania złożonych działań.
Zaburzenia poznawcze, np. problemy z koncentracją, uwagą, pamięcią czy zorganizowaniem.
Zaburzenia nastroju (afektu), stanowiące bezpośredni skutek objawów pozytywnych i negatywnych oraz towarzyszących im trudności. Emocje mogą być adekwatne lub nieadekwatne do sytuacji. Czasami zaburzenia przyjmują postać depresji popsychotycznej, czyli depresji po złagodzeniu objawów lub ustąpieniu psychozy.
Dezorganizacja psychiczna, czyli zaburzenia procesów myślowych (np. trudności ze zrozumieniem, co się wokół dzieje) albo zachowania (dziwaczne, chaotyczne, nieadekwatne do sytuacji).

Pierwszy atak schizofrenii. Co robić?

Pierwsze objawy schizofrenii mogą pojawić się nagle, w ciągu kilku dni, a nawet kilku, kilkunastu godzin. W takim przypadku mówi się właśnie o nagłym rozwoju choroby. Podczas ataku, czyli epizodu psychotycznego (znacznego pogłębienie objawów psychotycznych), chory może być bardzo pobudzony i nerwowy. Jak rozmawiać z osobą chorą na schizofrenię w czasie ataku?

Traktuj poważnie to, co mówi (nawet jeśli wydaje się to bez sensu).
Nie próbuj wyjaśniać/prostować twierdzeń chorego.
Postaraj się zapewnić choremu poczucie bezpieczeństwa.

Schizofrenik w trakcie epizodu psychotycznego rzadko zachowuje się agresywnie (częściej autoagresywnie). Jeśli jednak dojdzie do takiej sytuacji, najlepiej zadzwoń pod numer alarmowy 112. Czasami atak schizofrenii następuje po okresie remisji – to faza nawrotu. Dzieje się tak zwłaszcza wtedy, gdy chory odstawi leki, bo poczuł się lepiej albo zapomina o ich regularnym przyjmowaniu. Prawdopodobieństwo nawrotu w takiej sytuacji wynosi blisko 80%.

Etapy schizofrenii

Przebieg schizofrenii może być liniowy (powoli i stopniowo postępujący) albo tzw. falujący (epizodyczny).

Faza zwiastunowa: wystąpienie objawów nieswoistych, np. ograniczenie kontaktów społecznych, wycofanie się z życia, apatia, izolacja.
Ostry epizod: zaostrzenie objawów psychotycznych, m.in. urojeń, omamów, pobudzenie/opóźnienie ruchowe.
Remisja: złagodzenie lub nawet całkowite ustąpienie objawów.
Nawrót: kolejny epizod psychotyczny.
Faza późnej stabilizacji: utrwalanie poprawy objawów wytwórczych oraz przeciwdziałanie objawom afektywnym i negatywnym w wyniku leczenia.

Diagnostyka schizofrenii

Należy pamiętać, że tylko lekarz psychiatra wie, jak zdiagnozować schizofrenię. Jeśli zauważysz u siebie albo u kogoś ze swoich bliskich objawy schizofrenii, udaj się do specjalisty – różne choroby, zarówno psychiczne, jak i somatyczne, objawiają się podobnie. Z czym można pomylić schizofrenię? Np. z depresją. Stąd też psychiatrzy potrzebują czasami kilku spotkań, żeby postawić trafną diagnozę. Nagły lub szybki (kilka tygodni) początek schizofrenii zazwyczaj ułatwia rozpoznanie. W przypadku stopniowego rozwoju (trwającego kilka miesięcy, a nawet lat) do udania się do lekarza często skłania dopiero tzw. „załamanie linii życiowej”, czyli całkowita niemożność kontynuowania życia społecznego, zawodowego, emocjonalnego w wyniku pogłębiającej się obojętności i wycofania chorego.

Czy istnieje coś takiego, jak test na schizofrenię? Nie, ale lekarz może wykorzystać różne kwestionariusze występowania i nasilenia objawów psychotycznych, a także badania obrazowe i diagnostyczne wykluczające choroby fizyczne, np. guza mózgu. Podstawą do postawienia diagnozy jest jednak indywidualne badanie psychiatryczne pacjenta oraz wywiad z najbliższymi z otoczenia chorego. To pozwala na wyciągnięcie rzetelnych wniosków.

Schizofrenia – przyczyny

Wiele osób zastanawia się, czy schizofrenia jest dziedziczna? W pewnym sensie tak. Jeśli choruje oboje rodziców lub jedno z bliźniąt jednojajowych, ryzyko wystąpienia choroby wynosi ok. 50%. W przypadku rodzeństwa, jednego z rodziców i dalszych krewnych prawdopodobieństwo również jest znacząco wyższe niż u ogółu społeczeństwa (5-17% w porównaniu do 1%).

Inne czynniki ryzyka zachorowania na schizofrenię (tzw. wyzwalacze) to:

przewlekły stres,
traumy,
konopie indyjskie,
alkohol,

Jak leczyć schizofrenię?

Bliscy chorego, a także sami chorzy często zastanawiają się, czy atak choroby wymaga leczenia szpitalnego i jeśli tak, to ile trwa pobyt w szpitalu psychiatrycznym.

Schizofrenia nie oznacza, że chory jest „skazany” na długotrwałe leczenie na oddziale zamkniętym. Prof. Janusz Heitzman, dyrektor Instytutu Psychiatrii i Neurologii w Warszawie, w wypowiedzi dla magazynu Rynek Zdrowia podkreśla, że „hospitalizacja powinna być tylko w przypadkach koniecznych i możliwie krótka”.
Do pobytu w szpitalu dochodzi w sytuacjach, gdy stan chorego wiąże się z zagrożeniem zdrowia i życia jego samego albo innych osób, a także wtedy, gdy do postawienia diagnozy potrzebna jest obserwacja. W tym drugim przypadku hospitalizacja trwa do 10 dni.

Leczenie farmakologiczne

Wszystkie preparaty farmakologiczne stosowane w terapii schizofrenii, czyli tzw. leki przeciwpsychotyczne, to leki na receptę. Wyróżnia się leki klasyczne (I generacji, typowe) i atypowe (II generacji, niektóre podawane raz na miesiąc albo kwartał). Te drugie zazwyczaj wywołują mniej skutków ubocznych, dlatego pacjenci rzadziej je odstawiają. Oprócz tego pomocna może być suplementacja witamin z grupy B (B12, kwas foliowy) czy kwasów omega.

Leczenie niefarmakologiczne

Leczenie niefarmakologiczne obejmuje psychoterapię, psychoedukację i terapię zajęciową. Może być kierowane do pacjenta, do jego rodziny albo wspólnie do pacjenta i rodziny. Często odbywa się na oddziałach rehabilitacji psychiatrycznej albo w ośrodkach leczenia środowiskowego.

Czynniki wspomagające leczenie schizofrenii

Do leczenia schizofrenii warto włączyć elementy, które pomagają w utrzymywaniu chorego w dobrym samopoczuciu i kondycji fizycznej.

Zbilansowana, wolna od używek dieta (m.in. alkoholu) oraz ćwiczenia fizyczne zapobiegają rozwojowi różnych chorób współistniejących, np. otyłości, cukrzycy, insulinooporności, miażdżycy itp. Schizofrenicy są bardziej narażeni na te dolegliwości.
Do wspomagania terapii można też sięgać po naturalne preparaty o właściwościach uspokajających czy odprężających (np. zioła, herbaty) – jednak zawsze pod kontrolą lekarza. Przyjmowanie suplementów ziołowych na własną rękę miewa bardzo poważne konsekwencje takie jak nasilenie działań niepożądanych, osłabienie działania leków, a nawet całkowita utrata ich skuteczności.

Czy schizofrenia jest uleczalna?

Czy można wyleczyć schizofrenię? Niestety, nie. Jednak często fazy remisji trwają długo i pozwalają choremu oraz jego bliskim na „normalne” życie. Nowoczesne leki, psychoterapia i inne metody leczenia zapewniają pacjentom dobre funkcjonowanie w rolach rodzinnych, społecznych i zawodowych. Aby rzeczywiście się to udało, bardzo ważna jest profilaktyka schizofrenii. Polega ona na ciągłym przyjmowaniu leków, również – a może przede wszystkim – w fazie remisji.

Czy nieleczona schizofrenia skraca życie?

Jak długo żyją ludzie ze schizofrenią? Teoretycznie tak długo, jak ludzie bez niej. Choroba sama w sobie nie skraca życia. Zwiększa jednak ryzyko depresji i samookaleczeń. Aż 10% chorych ginie śmiercią samobójczą! Schizofrenicy wykazują też trudności z dbaniem o siebie (czasami nawet w podstawowych kwestiach, takich jak mycie się, przygotowywanie posiłków i korzystanie z opieki medycznej), dlatego według WHO szybciej umierają na schorzenia sercowo-naczyniowe, metaboliczne i wirusowe. Brak leczenia schizofrenii wiąże się jednak przede wszystkim z pogłębieniem choroby.

O czym powinni pamiętać bliscy schizofrenika?

Mimo coraz większej świadomości społecznej i rozwoju metod leczenia, schizofrenicy dalej są stygmatyzowani. Zgodnie z badaniem opinii społecznej „Stosunek Polaków do osób chorych na schizofrenię”(ISB Zdrowie 2019) wciąż za mało Polaków zaakceptowałoby osobę z taką diagnozą w najbliższym otoczeniu:

jako przyjaciela (30% badanych),
jako sąsiada (26%),
jako współpracownika (17%).

Wsparcie najbliższych ma więc ogromne znaczenie. Rodzina i przyjaciele, którzy uczestniczą w procesie leczenia, powinni dbać przede wszystkim o swoje zdrowie psychiczne, fizyczne i emocjonalne, np. korzystać z psychoterapii czy pomocy instytucjonalnej.Jak już wspomniano, bardzo często (aż 50% przypadków) zdarza się, że schizofrenicy przerywają leczenie farmakologiczne albo nie przyjmują leków zgodnie z zaleceniami, co prowadzi do nawrotu. Czy chory na schizofrenię może więc mieszkać sam?

Prof. Piotr Gałecki wyjaśnia, że wybór leków długo działających II generacji, może bardzo pomóc pacjentom w samodzielnej egzystencji. Takie leki zapewniają „stabilny poziom substancji czynnej w organizmie”, więc schizofrenicy w okresach remisji mogą „żyć tak, jak osoby zdrowe” (Agata Szulc, Prezes Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego, ISB Zdrowie 2019).

Jak rozpoznać i leczyć schizofrenię? Podsumowanie

Objawów schizofrenii, zwłaszcza w nagłym przebiegu choroby, nie da się zignorować ani nie zauważyć. Chory przejawia ogromne trudności z właściwym odbieraniem rzeczywistości, wycofuje się z życia, a przede wszystkim bardzo cierpi. Na szczęście leczenie, mimo że trwa najczęściej całe życie, pozwala pacjentom na prowadzenie normalnego, satysfakcjonującego życia.

Źródła: