Atypowe zapalenie płuc: jak leczyć? Objawy, przyczyny i przebieg

„Łagodniejsze”, „bezobjawowe”, „o powolnym początku” – tak w literaturze medycznej opisuje się atypowe zapalenie płuc. Co to jest? Czy mniejsze nasilenie objawów oznacza, że to lekka choroba? Jak ją rozpoznać i leczyć? Zapraszamy do lektury.

Atypowe zapalenie płuc: co to za choroba?

Co to jest atypowe zapalenie płuc? „Atypowe” w tym przypadku odnosi się do patogenów odpowiedzialnych za stan zapalny. Za typowe czynniki chorobotwórcze uważa się bakterie Streptococcus pneumoniae (dwoinka zapalenia płuc), Streptococcus pyogenes (paciorkowiec ropotwórczy) i Haemophilus influenzae (pałeczka hemofilna). A co wywołuje atypowe zapalenie płuc? Najczęściej bakterie gatunku Chlamydia pneumoniae, Mycoplasma pneumoniae i Legionella pneumophilla lub wirusy (grypy, paragrypy, RSV, adenowirusy).

Atypowe zapalenie płuc: przyczyny

Oczywiście sam kontakt z czynnikiem chorobotwórczym nie wystarczy do wywołania infekcji. Niektóre bakterie (np. Chlamydia pneumoniae) mogą bytować w drogach oddechowych w stanie utajenia. Poza tym niewielka ekspozycja nie zawsze prowadzi do pojawienia się objawów zakażenia, a silny, zdrowy organizm unieszkodliwia patogeny, zanim spowodują chorobę. Do okoliczności zwiększających ryzyko rozwinięcia się atypowego zapalenia płuc należą:

• Wiek poniżej 2. r.ż. oraz powyżej 65. r.ż. – u dzieci układ odpornościowy jest jeszcze niedojrzały, a u seniorów już osłabiony. W obu przypadkach nie zwalcza skutecznie infekcji,
• Hospitalizacja, zwłaszcza osób z chorobami przewlekłymi, sztucznie wentylowanych czy przebywających na oddziałach intensywnej terapii,
• Stan po przeszczepach,
•  Długotrwałe przyjmowanie sterydów,
• Chemioterapia,
• Nosicielstwo HIV lub chorowanie na AIDS,
•  Niezdrowy tryb życia (m.in. palenie papierosów).

Atypowe zapalenie płuc: objawy. Jak je odróżnić od typowego zapalenia płuc?

Typowe zapalenie płuc ma ostry początek z wysoką gorączką, kaszlem z ropno-śluzową wydzieliną czy bólem opłucnowym. Z kolei atypowe zaczyna się stopniowo (podostro), z suchym, męczącym kaszlem, a także objawami ze strony innych układów i narządów (biegunka, zaburzenia funkcjonowania nerek i wątroby). Jednak nie zawsze udaje się łatwo rozpoznać etiologię zapalenia płuc: typowe, ciężkie objawy występują też przy zakażeniach atypowymi bakteriami i odwrotnie – nietypowe objawy czasami towarzyszą infekcjom spowodowanym przez typowe bakterie. Poza tym szacuje się, że nawet 10-40% przypadków zapaleń płuc ma mieszaną etiologię (Doboszyńska, 2009).

Warto podkreślić, że każda z trzech najpowszechniejszych atypowych bakterii wywołuje nieco inne dolegliwości, co bywa pomocne w postawieniu diagnozy (chociaż obraz kliniczny zakażenia Chlamydia sp. nie różni się od zapaleń spowodowanych przez inne bakterie).

Mycoplasma pneumoniae wywołuje infekcję o łagodnym przebiegu, a ok. połowa pacjentów wcześniej choruje na zakażenie górnych dróg oddechowych. W badaniu można stwierdzić trzeszczenia, szczególnie w dolnych polach płuc. Oprócz tego mogą pojawić się:

• Bóle stawów i mięśni,
•  Powiększenie szyjnych węzłów chłonnych,
• Nudności, wymioty, biegunka,
• Niedokrwistość hemolityczna,
• Zapalenie mózgu, opon mózgowych, serca, osierdzia i wątroby,
• Zmiany skórne.

Miejscem bytowania bakterii Legionella pneumophila są naturalne i sztuczne zbiorniki wodne oraz woda w systemach wentylacyjnych i kanalizacji, a do zakażenia dochodzi w wyniku inhalacji skażonego aerozolu lub aspiracji skażonej wody (stąd większa częstość zachorowań w okresie letnim). Jeśli infekcja nie ma łagodnego przebiegu (tak jak w przypadku pierwszej epidemii wśród kombatantów z 1976 r., od której choroba wzięła nazwę – legionelloza), objawia się następująco:

• Ostry początek z wysoką gorączką i bólami kostno-mięśniowymi,
• Zaburzenia orientacji i bóle głowy (u 50% chorych),
• Biegunka,
• Hiponatremia (obniżone stężenie sodu we krwi),
• Białkomocz,
• Krwinkomocz.

Co ważne, osoba, która nie ma objawów infekcji, ale jest nosicielem atypowych bakterii zapalenia płuc, może zarażać innych (Legionella należy do wyjątków – nie przenosi się z człowieka na człowieka).

Atypowe zapalenie płuc: diagnostyka i rozpoznanie

Atypowe zapalenie płuc diagnozuje się na podstawie wywiadu z pacjentem, a także badań laboratoryjnych wykrywających przeciwciała. Materiał do analizy może stanowić próbka krwi, surowica, wymaz z nosogardzieli, plwocina i popłuczyny oskrzelowe czy mocz.

Na jednoznaczne rozpoznanie zapalenia płuc pozwala stwierdzenie zmian w obrazie radiologicznym. Po wykonaniu zdjęcia płuc u osoby, która ma legionellowe atypowe zapalenie płuc, RTG wykaże najczęściej jednostronny naciek zapalny, czasami obustronny, przyopłucnowy lub z cechami rozpadu. Z kolei u pacjentów zainfekowanych Mycoplasma pneumoniae zacienienia świadczące o stanie zapalnym będą zlokalizowane w dolnych polach płuc.

Atypowe zapalenie płuc: leczenie

Jak leczyć atypowe zapalenie płuc? W przypadku długotrwałych objawów, gorączki (termometr wskazuje powyżej 38°C) i duszności zwykle konieczna jest antybiotykoterapia (np. doksycyclina, fluorochinolony, rifampicyna, makrolidy – azytromycyna, klarytromycyna). A czy atypowe zapalenie płuc samo przejdzie? Choroba rzadko ustępuje samoistnie, choć w łagodniejszych przypadkach objawy mogą stopniowo słabnąć bez leczenia. Jednak nieleczona infekcja może trwać tygodniami i prowadzić do powikłań.

Atypowe zapalenie płuc: czas leczenia

Czas leczenia atypowego zapalenia to 10-14 dni, a legionellozy – 7-21 dni. Jednak gojenie się płuc po zapaleniu trwa nawet do 6 tygodni.

Atypowe zapalenie płuc: powikłania

Nieleczone atypowe zapalenie płuc – oprócz tego, że długo trwa – może skończyć się poważnymi powikłaniami. Przewlekły stan zapalny pogarsza stan i wydolność płuc, ponieważ prowadzi do zmian śródmiąższowych. Istnieje też ryzyko nadkażeń, a wtórne zakażenie bakteriami typowymi nieraz kończy się ciężkim zapaleniem płuc.

Atypowe zapalenie płuc: dodatkowe wyjaśnienia

Poniżej kilka dodatkowych wyjaśnień dotyczących atypowego zapalenia płuc.

• Atypowe zapalenie płuc – czy jest zaraźliwe? Tak, najczęściej zakażenie szerzy się drogą kropelkową (oprócz Legionelli). Zarażać może osoba, która przechodzi infekcję bezobjawowo lub skąpoobjawowo.
•  Jaki kaszel przy atypowym zapaleniu płuc? Najczęściej suchy, męczący i zazwyczaj taki pozostaje przez całą infekcję. Zmiana w kaszel mokry może świadczyć o nadkażeniu typowymi bakteriami zapalenia płuc.
• Atypowe zapalenie płuc – jak leczyć kaszel? Można stosować preparaty na kaszel suchy, np. z dekstrometorfanem albo butamiratem (działanie przeciwkaszlowe).
• Czy przy atypowym zapaleniu płuc trzeba stosować preparaty na katar i zatoki? Katar i ból zatok mogą pojawić się na początku zakażenia bakteriami Mycoplasma pneumoniae i Chlamydia pneumoniae czy wirusami (RSV, adenowirusy, grypa), jednak zwykle ustępują, gdy infekcja zajmuje dolne drogi oddechowe. Stosowanie takich preparatów najlepiej omówić z lekarzem.
• Jakie CRP przy atypowym zapaleniu płuc? CRP nie jest specyficznym wskaźnikiem, ale w połączeniu z innymi badaniami (np. morfologią, prokalcytoniną, RTG) pomaga różnicować przyczynę zapalenia płuc. W zakażeniach atypowymi bakteriami CRP zwykle jest podwyższone, ale rzadko przekracza 50-100 mg/L. Natomiast przy infekcji wirusowej często wynosi mniej niż 20 mg/L.
• Jak uniknąć zachorowania na atypowe zapalenie płuc? Najważniejsze jest unikanie osób chorych, jednak nie zawsze jest to możliwe (zwłaszcza gdy chorzy nie mają świadomości infekcji). Dlatego warto prowadzić zdrowy tryb życia, rzucić palenie papierosów, a także wzmacniać układ immunologiczny. Można też spytać lekarza o odpowiednie preparaty na odporność oraz witaminy i minerały.

Atypowe zapalenie płuc: podsumowanie

W pewnym artykule ciekawie napisano, że atypowe zapalenie płuc to „zapalenie płuc, z którym można funkcjonować, (…) [ale] rozprzestrzenia się dość szybko” (Koblańska, 2017). Osoby z obniżoną odpornością mogą jednak przejść infekcję naprawdę ciężko, dlatego lepiej nie bagatelizować takich objawów, jak kaszel czy stan podgorączkowy.

Źródła

1.       Doboszyńska A., Atypowe zapalenia płuc, 2009. https://podyplomie.pl/medycyna/27048,atypowe-zapalenia-pluc. [dostęp: 17.03.2025].

2.       Koblańska M., Atypowe zapalenie płuc: jakich zasad przestrzegać, aby pozostać zdrowym?, 2017. https://www.termedia.pl/pulmonologia/Atypowe-zapalenie-pluc-jakich-zasad-przestrzegac-aby-pozostac-zdrowym-,28021.html. [dostęp: 17.03.2025].

3.       Przybyłowski T., Kuś J., Zapalenie płuc wywołane przez Chlamydophila pneumoniae, 2021. https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.3.11.13.2. [dostęp: 17.03.2025].

4.       Przybyłowski T., Kuś J., Zapalenie płuc wywołane przez Legionella pneumophila, 2023. https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.3.11.13.3. [dostęp: 17.03.2025].

5.       Przybyłowski T., Kuś J., Zapalenie płuc wywołane przez Mycoplasma pneumoniae, 2021. https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.3.11.13.1. [dostęp: 17.03.2025].

6.       Pancer K., Diagnostyka zakażeń bakteriami atypowymi, 2022. https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.V.28.1.1. [dostęp: 17.03.2025].

7.       Skałecka K., Palusińska-Szysz M., Legionelloza – co o niej wiemy i czy nam zagraża?, 2023. https://www.mp.pl/pacjent/choroby-zakazne/aktualnosci/331273,legionelloza-co-o-niej-wiemy-i-czy-nam-zagraza. [dostęp: 17.03.2025].

8.       Mejza F., Bulanda M., Zapalenie płuc: przyczyny, objawy i leczenie, 2022. https://www.mp.pl/pacjent/pulmonologia/choroby/65040,zapalenie-pluc. [dostęp: 17.03.2025].

9.       Witkiewicz I., Wiercińska M., Jak długo może się utrzymywać kaszel i wydzielina z płuc po leczeniu zapalenia płuc?, 2024. https://www.mp.pl/pacjent/pulmonologia/lista/98390,jak-dlugo-moze-sie-utrzymywac-kaszel-i-wydzielina-z-pluc-po-leczeniu-zapalenia-pluc. [dostęp: 17.03.2025].

10.   Szczeklik W., Jankowski M., Jassem E., Krajnik M., Kaszel, 2024. https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.I.1.16. [dostęp: 17.03.2025].