Salmonella: objawy, badania, leczenie, profilaktyka i powikłania

Zatrucie Salmonellą to jedno z najczęstszych i zarazem groźniejszych zatruć pokarmowych. U większości osób objawia się wymiotami, biegunką i bólami brzucha. Zdarza się jednak tak, że przybiera ono ciężką postać i wymaga hospitalizacji. Sprawdź, jak przebiega leczenie tego zatrucia i jak go uniknąć.

Czym jest Salmonella i jak często dochodzi do zarażenia tą bakterią? 

Co to jest Salmonella? To rodzaj bakterii z rodziny Enterobacteriaceae, odpowiedzialny za większość bakteryjnych zatruć pokarmowych u człowieka. Gołym okiem nie da się jej zobaczyć. Salmonella pod mikroskopem wygląda jak mała pałeczka. Na produktach spożywczych nie jest ona widoczna i nie zmienia wyglądu ani zapachu jedzenia. 

Najczęściej spotykane typy to Salmonella enteritidis i Salmonella typhimurium, wywołujące salmonellozę. Inne, jak Salmonella typhi i Salmonella paratyphi, mogą powodować poważniejsze choroby, takie jak dur brzuszny. 

Czy Salmonella jest groźna? Dla większości zdrowych osób zatrucie tą bakterią nie stanowi poważnego zagrożenia. Jednak dla niemowląt, osób starszych i z osłabionym układem odpornościowym może być niebezpieczna. W rzadkich przypadkach Salmonella może prowadzić do poważnych powikłań, takich jak zapalenie opon mózgowych czy sepsa. 

Czy Salmonella jest śmiertelna? W większości przypadków nie, ale u osób z grupy ryzyka może dojść do poważnych komplikacji. Śmiertelność salmonellozy jest niska, ale ryzyko utraty życia w wyniku zarażenia tą bakterią niestety istnieje, szczególnie w krajach rozwijających się z ograniczonym dostępem do opieki medycznej. 

Salmonella: przyczyny zarażenia

Do zatrucia Salmonellą dochodzi na skutek zjedzenia pokarmu skażonego bakteriami. Źródłem zakażenia mogą być też osoby będące nosicielami bakterii, zwłaszcza te pracujące w lokalach gastronomicznych, a także zwierzęta lub kontakt z odchodami zakażonych zwierząt. 

Wiele osób pyta, czy Salmonella z psa może przenieść się na człowieka. Jest to możliwe, ale dochodzi do tego niezwykle rzadko. Trzeba jednak pamiętać, że bakterie Salmonella zakażają zarówno ludzi, jak i zwierzęta. 

Zatrucie Salmonellą wywołują przede wszystkim produkty pochodzenia zwierzęcego: 

• Mięso, 
•  Jaja, 
• Mleko i jego przetwory. 

Do zatrucia tą bakterią dochodzi głównie latem. 

Czy Salmonella jest zaraźliwa? Tak, ale głównym źródłem zakażenia jest skażona żywność albo woda. Bezpośrednie przeniesienie z człowieka na człowieka jest rzadkie, choć możliwe, szczególnie w przypadku nieprzestrzegania zasad higieny. Czy Salmonellą można się zarazić przez ślinę? Jest to mało prawdopodobne, ale teoretycznie możliwe. 

U człowieka jest możliwe zarówno objawowe zakażenie, jak i bezobjawowe nosicielstwo bakterii (tzw. Salmonella bez objawów). Nosicielstwo Salmonelli to stan, w którym osoba nie ma objawów choroby, ale wciąż może zarażać innych. Ile trwa? Może utrzymywać się od kilku tygodni do kilku miesięcy, a w rzadkich przypadkach nawet lat od zarażenia. 

Zatrucie Salmonellą: objawy

Co powoduje Salmonella? Najczęstsze objawy zatrucia Salmonellą to bóle brzucha, wymioty i biegunka. W przebiegu zatrucia pokarmowego może też wystąpić wysoka gorączka, osłabienie, senność i dreszcze. Zatrucie tą bakterią może prowadzić nawet do sepsy i zakażenia narządów wewnętrznych. Po jakim czasie się pojawiają dolegliwości wywołane Salmonellą? Okres wylęgania choroby wynosi od 6 do 48 godzin, dlatego zazwyczaj pierwsze symptomy występują od 6 do 72 godzin po spożyciu skażonego pokarmu. 

Ile trwa zarażenie Salmonellą? Łagodna salmonelloza żołądkowo-jelitowa powinna ustąpić w ciągu kilku dni. W większości przypadków objawy ustępują po 4-7 dniach, ale pełny powrót do zdrowia może trwać kilka tygodni. U dzieci choroba może utrzymywać się dłużej, nawet do 2 tygodni. Jeśli objawy zatrucia są gwałtowne lub przedłużają się, należy zgłosić się do lekarza.

Diagnostyka i test na Salmonellę

Jak wykryć Salmonellę? Badania na Salmonellę obejmują głównie posiew kału. Ich cena może się różnić w zależności od laboratorium, ale zwykle wynosi od 30 do 60 zł. Badanie krwi na Salmonellę wykonuje się rzadziej, głównie, gdy podejrzewa się ciężkie zakażenie ogólnoustrojowe. 

Podczas badania na Salmonellę pobiera się próbkę kału, która jest następnie hodowana w specjalnym podłożu. Proces ten trwa zwykle od 2 do 3 dni. W przypadku pozytywnego wyniku przeprowadza się dodatkowe testy, aby określić dokładny typ Salmonelli. 

Badanie na nosicielstwo Salmonelli jest szczególnie ważne dla osób pracujących w gastronomii lub opiece zdrowotnej. Wymaga ono zwykle pobrania trzech próbek kału w odstępach kilkudniowych. 

Objawy zatrucia Salmonellą mogą być często mylone z symptomami, jakie dają inne bakterie. Np.: salmonella i shigella to dwie różne bakterie, które mogą powodować podobne objawy. Są one często trudne do odróżnienia bez badań laboratoryjnych.

Salmonella: leczenie

Jak wyleczyć Salmonellę? To zależy przede wszystkim od stopnia nasilenia objawów oraz tego, czy osoba zakażona znajduje się w jednej z grup ryzyka.

Salmonella: leczenie domowe

Jak leczyć salmonellę w domu? Salmonelloza żołądkowo-jelitowa, czyli zatrucie pokarmowe wywołane przez Salmonella enterica często nie wymaga specjalistycznego leczenia. Wystarczy odpowiednio nawadniać organizm i spożywać lekkostrawne posiłki, a objawy ustąpią w ciągu kilku dni.

Co jeść przy Salmonelli? W trakcie choroby zaleca się dietę lekkostrawną i nawadniającą:

• Kleik ryżowy, kasza manna, sucharki,
• Gotowane marchewki, ziemniaki,
• Ryż, gotowane jabłko (np. mus jabłkowy),
• Banany, pieczone jabłka,
• Lekkie zupy (np. zupa jarzynowa),
• Dużo wody, elektrolity, niesłodzona herbata.

A czego nie można jeść przy Salmonelli? Należy unikać:

• Surowych warzyw i owoców (przez kilka dni),
• Tłustych, smażonych potraw,
• Nabiału (zwłaszcza mleka i serów),
• Słodyczy, soków owocowych,
• Produktów ciężkostrawnych, fermentujących (np. kapusta kiszona, strączki),
• Alkoholu, kawy i napojów gazowanych.

Salmonella: przebieg choroby wymagający specjalistycznego leczenia

Jeśli natomiast objawy zatrucia są gwałtowne lub nie ustępują po kilku dniach, należy udać się do lekarza. Prawdopodobnie konieczna będzie antybiotykoterapia. Antybiotyk na Salmonellę jest przepisywany tylko w ciężkich przypadkach, gdyż może przedłużyć okres nosicielstwa bakterii. Istotną rolą we wspieraniu regeneracji układu pokarmowego po infekcji może również odgrywać przyjmowanie probiotyków. 

Zatrucia pokarmowe spowodowane Salmonellą u małego dziecka, osoby starszej lub o obniżonej odporności często wymaga hospitalizacji. Jak leczyć Salmonellę u dzieci? Zawsze należy skonsultować się z lekarzem, który dobierze odpowiednie leczenie. Najmłodsi w przebiegu zatrucia tą bakterią są szczególnie narażeni na sepsę i odwodnienie, które może zakończyć się nawet śmiercią. 

W trakcie hospitalizacji wykonuje się badanie kału na potwierdzenie obecności bakterii z rodzaju Salmonella w organizmie, następnie podaje się antybiotyk, a po skończonej antybiotykoterapii kolejny raz wykonuje się posiew kału, by sprawdzić skuteczność leczenia antybiotykiem. 

Jak pozbyć się Salmonelli z organizmu? Najlepszym sposobem jest przestrzeganie zaleceń lekarza, odpowiednie nawodnienie i dieta. Organizm sam zwalczy infekcję, ale może to potrwać kilka dni lub tygodni. 

Salmonella w ciąży i u małych dzieci 

Salmonella w ciąży może być niebezpieczna zarówno dla matki, jak i dla płodu, np. wywołać przedwczesny poród. Kobiety w ciąży powinny szczególnie uważać na to, co jedzą i przestrzegać zasad higieny. W przypadku podejrzenia zatrucia, konieczna jest natychmiastowa konsultacja lekarska. 

Salmonella u dzieci często przebiega ciężej niż u dorosłych. Objawy Salmonelli u dziecka mogą obejmować: 

• Uporczywą biegunkę, 
• Wysoką gorączkę, 
• Silne bóle brzucha, 
• Odwodnienie. 

Salmonella u niemowlaka może być szczególnie niebezpieczna. Jej objawy to często gwałtowna biegunka, wymioty i gorączka. W takim przypadku konieczna jest natychmiastowa konsultacja lekarska. 

U najmłodszych omawiana bakteria może prowadzić do dłuższego nosicielstwa. Sanepid może zalecić specjalne środki ostrożności, szczególnie jeśli dziecko uczęszcza do przedszkola lub szkoły. 

Salmonella: profilaktyka i zapobieganie

Jak uniknąć Salmonelli? Aby nie doprowadzić do zatrucia Salmonellą, niezwykle ważne jest przestrzeganie zasad higieny przy przygotowywaniu i przechowywaniu żywności. Wystarczy wprowadzić w życie kilka zasad.  

• Nie powinno się przechowywać surowego mięsa i jajek w pobliżu produktów gotowych do spożycia, 
• Dobrze jest sparzyć jajka wrzątkiem przed włożeniem do lodówki, 
• Należy unikać spożywania surowych lub niedogotowanych jajek, 
• Konieczne jest mycie rąk ciepłą wodą z mydłem przed kontaktem z żywnością,
• Warto stosować rękawice ochronne podczas przygotowywania surowego mięsa oraz używać oddzielnych desek do krojenia mięsa i warzyw, 
• Ważne jest również dokładne mycie owoców i warzyw, 
• Nie należy mrozić ponownie mięsa, które zostało rozmrożone. Tak samo należy postępować z lodami,
• Należy dbać o to, by potrawy mięsne powinny być dobrze wypieczone lub dogotowane. 

Pamiętajmy, że zatrucie Salmonellą wymaga odpowiedniej profilaktyki i leczenia. W przypadku podejrzenia zatrucia zawsze warto skonsultować się z lekarzem. 

Salmonella: powikłania

Zakażenie bakteriami Salmonella w większości przypadków powoduje tylko przejściowe dolegliwości, jednak u niektórych osób może prowadzić do poważnych powikłań. Czy Salmonella jest groźna? Dla osób z grupy ryzyka może być bardzo niebezpieczna. 

Najczęstsze powikłania zatrucia Salmonellą to: 

• Odwodnienie - szczególnie groźne dla niemowląt i osób starszych. Może prowadzić do zaburzeń elektrolitowych i niewydolności nerek oraz zaburzenia świadomości, 
• Bakteriemia - przedostanie się bakterii do krwiobiegu. Może prowadzić do zakażenia Salmonellą innych narządów, 
• Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych - rzadkie, ale bardzo poważne powikłanie, szczególnie u niemowląt,
• Reaktywne zapalenie stawów - może wystąpić kilka tygodni po przebytym zatruciu, 
• Zespół Reitera - powikłanie obejmujące zapalenie stawów, spojówek i cewki moczowej, 
• Zapalenie wsierdzia - rzadkie, ale groźne powikłanie, szczególnie u osób z wadami zastawkowymi serca, 
• Tętniak aorty - niezwykle rzadkie, ale potencjalnie śmiertelne powikłanie. 

Powikłania po zatruciu Salmonellą są szczególnie niebezpieczne dla: 

• Niemowląt i małych dzieci, 
• Kobiet w ciąży, 
• Osób starszych, 
• Pacjentów z obniżoną odpornością (np. chorzy na AIDS i po chemioterapii), 
• Osób z przewlekłymi chorobami (np. cukrzyca, choroby nerek). 

Salmonella: odpowiedzi na często zadawane pytania

Poniżej publikujemy wyjaśnienia kilku dodatkowych kwestii, o które często pytają pacjenci.

• Salmonella – ile się rozwija? Objawy zatrucia Salmonellą pojawiają się zazwyczaj 6-72 godziny po spożyciu zakażonego pokarmu, najczęściej w ciągu 12-36 godzin.
• Czy można się zarazić Salmonellą od drugiej osoby w domu? Tak, jeśli nie przestrzega się zasad higieny. Wspólne korzystanie z łazienki czy kuchni bez mycia rąk po wypróżnieniu lub przed przygotowaniem jedzenia zwiększa ryzyko zakażenia domowników.
• Salmonella – ile trwa choroba? Objawy, takie jak biegunka, gorączka i bóle brzucha, zwykle utrzymują się od 4 do 7 dni. U większości osób ustępują samoistnie, ale osłabienie i zaburzenia trawienia mogą się utrzymywać dłużej.
• W ilu stopniach ginie Salmonella? Bakterie Salmonelli giną w temperaturze powyżej 70°C. Aby mieć pewność eliminacji, produkty spożywcze powinny być gotowane lub pieczone do minimum 75°C w środku.
• Czy organizm sam zwalczy Salmonellę? Tak, w większości przypadków zdrowy organizm radzi sobie bez leczenia farmakologicznego. Największe znaczenie ma nawadnianie. Antybiotyki stosuje się głównie u osób z obniżoną odpornością, niemowląt, seniorów i w ciężkim przebiegu.
• Czy Salmonella może wrócić po leczeniu? Tak. Możliwe jest tzw. nawrotowe zakażenie Salmonellą, szczególnie u osób z osłabionym układem odpornościowym lub po zbyt krótkiej antybiotykoterapii. Czasem też dochodzi do ponownego zakażenia innym szczepem bakterii.
• Czy po Salmonelli trzeba robić badania kontrolne? W większości przypadków nie ma takiej potrzeby. Badania kontrolne (np. posiew kału) wykonuje się u osób z grup ryzyka lub pracujących w gastronomii i placówkach medycznych.
• Czy Salmonella może występować w wodzie? Tak, skażona woda (np. ze studni, jezior czy basenów) może zawierać bakterie Salmonella. Dlatego nie wolno pić wody z niepewnego źródła ani kąpać się w zanieczyszczonych akwenach.

Salmonella: objawy i leczenie. Podsumowanie

W przypadku zatrucia Salmonellą ważne jest dokładne monitorowanie stanu zdrowia. Jeśli objawy się nasilają lub utrzymują przez dłuższy czas, konieczna jest natychmiastowa konsultacja lekarska. Powikłania salmonellozy mogą być poważne, ale przy odpowiednim leczeniu większość pacjentów wraca do pełni zdrowia. 

Bibliografia 

1.       Paul W. E., Choroby zakaźne a układ odpornościowy, Świat Nauki 1993.11. 

2.       Samuel D. Alcaine, Lorin D. Warnick, Martin Wiedmann, Antimicrobial Resistance in Nontyphoidal Salmonella, Journal of Food Protection, Volume 70, Issue 3, 1 March 2007, Pages 780-790, https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0362028X22060926 [data dostępu: 20.09.2024] 

3.       SALMONELLA ENTERICA (ALL SEROVARS), Aetiology Epidemiology Diagnosis Prevention and Control Potential Impacts of Disease Agent Beyond Clinical Illness References, https://www.woah.org/app/uploads/2021/05/salmonella-enterica-all-serovarsinfection-with.pdf, [data dostępu: 20.09.2024]. 

4.       A. Boroń-Kaczmarska, A. Wiercińska-Drapało, Choroby zakaźne i pasożytnicze, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2021, s. 220–223. 

5.       Szpura, A. Myszkowska-Torz, K. Mazur-Melewska i wsp.: Zakażenie pałeczką Salmonella enterica u dzieci, Pediatria Polska 2018.