Zachłystowe zapalenie płuc: kiedy zwykłe zakrztuszenie staje się niebezpieczne?

Dr nauk med. Olga Sadowska

Luty 19, 2025

Zachłystowe zapalenie płuc jest potencjalnie niebezpieczną chorobą rozwijającą się w wyniku przedostania się treści z przewodu pokarmowego, czy jamy nosowej do płuc. Najczęściej do płuc trafia mieszanka zawierająca bakterie, prowadząc do stanu zapalnego. Dowiedz się na czym polega leczenie zachłystowego zapalenia płuc i jakie są rokowania.

Czym jest zachłystowe zapalenie płuc?

Zachłystowe zapalenie płuc (ICD-10: J69.0, ICD-11: CA71.0) jest potencjalnie groźną dolegliwością. To stan zapalny dróg oddechowych, który rozwija się w wyniku niefizjologicznego przedostawania się substancji płynnych lub stałych z jamy ustnej, nosa lub żołądka do płuc. Zachłystowe zapalenie płuc może być szczególnie niebezpieczne dla osób starszych, niemowląt oraz pacjentów z problemami zdrowotnymi, które zwiększają ryzyko zachłyśnięcia.

Ten rodzaj zapalenia płuc jest najczęściej wywołany mieszaną florą bakteryjną, którą stanowią bakterie beztlenowe i tlenowe Gram-ujemne. Treść z jamy ustnej, oprócz bakterii, może zawierać́ również domieszkę̨ kwasu żołądkowego i cząstki pokarmu. Ta wydzielina działa drażniąco na błony śluzowe dróg oddechowych i prowadzi do poważnych konsekwencji, które zostaną przedstawione w dalszej części artykułu.

Przebieg choroby może być ostry lub przewlekły, a w przypadku aspiracji bardzo małej ilości wydzieliny nawet bezobjawowy.

Zapalenie lokalizuje się w miejscu, gdzie trafia zaaspirowana treść. Prawe oskrzele główne biegnie bardziej pionowo, jest krótsze i grubsze niż lewe. W związku z tym uwarunkowaniem anatomicznym, w sytuacji zachłyśnięcia, treść znajdzie się prawdopodobnie w oskrzelu prawym, a następnie trafi do prawego płuca.

Przyczyny zachłystowego zapalenia płuc

Jakie są ogólne przyczyny zachłystowego zapalenia płuc? Należą do nich:

· podeszły wiek;

· obfite, częste wymioty;

· przyjmowanie niektórych leków (m.in. opioidowych przeciwbólowych zmniejszających odruch kaszlu, znieczulających, przeciwdepresyjnych i przeciwpsychotycznych);

· upojenie alkoholowe;

· długotrwałe przebywanie w pozycji leżącej na plecach;

· zaburzenia połykania towarzyszące chorobom neurologicznym (m.in.: padaczce, stwardnieniu rozsianemu, stwardnieniu zanikowemu bocznemu, otępieniu, zaburzeniom świadomości, chorobie Parkinsona, stanom po udarze mózgu);

· nieprzestrzeganie zasad higieny jamy ustnej i jej poważne zaniedbania;

· wady i choroby przełyku, gardła, dróg oddechowych.

Warto podkreślić, że wykonanie gastroskopii, założenie sondy nosowo-żołądkowej lub wytworzenie gastrostomii odżywczej u chorych z zaburzeniami połykania może istotnie zwiększać ryzyko wystąpienia zachłystowego zapalenia płuc.

Zakrztuszenie się wodą, np. podczas jej picia, ale też podczas pływania w basenie czy jeziorze również może doprowadzić do tej choroby.

Objawy zachłystowego zapalenia płuc

Ogólnie rzecz biorąc, obraz kliniczny zachłystowego zapalenia płuc nie jest charakterystyczny. Trudno odróżnić je od innych postaci zapalenia płuc. Natężenie objawów zachłystowego zapalenia płuc może być różne.

W przypadku przewlekłego przebiegu choroby objawy zachłystowego zapalenia płuc są mniej nasilone. Pierwsze symptomy pojawiają się zazwyczaj w ciągu od kilku godzin do kilku dni po wystąpieniu incydentu aspiracji do dróg oddechowych. Występują:

· stan podgorączkowy z dreszczami;

· apatia;

· duszność w spoczynku;

· wykrztuszanie ropnej wydzieliny o nieprzyjemnym zapachu;

· niekiedy ból w klatce piersiowej;

· utrata masy ciała.

Natomiast w przypadku ostrego przebiegu, np. po masywnym zachłyśnięciu, objawy pojawiają się zazwyczaj od kilku minut do kilku godzin. Przypomina to bakteryjne, pneumokokowe zapalenie płuc, czyli występuje:

· wysoka gorączka;

· kaszel;

· przyśpieszenie oddechów;

· duszność ze słyszalnymi świstami wdechowymi;

· wykrztuszanie ropnej wydzieliny o nieprzyjemnym zapachu (może być podbarwiona krwią);

· zasinienie skóry z powodu niedotlenienia tkanek;

· leukocytoza, czyli podwyższone stężenie białych krwinek we krwi.

Zachłystowe zapalenie płuc u dzieci i niemowląt

Zachłystowe zapalenie płuc jest szczególnie niebezpieczne u niemowląt i dzieci do 5 roku życia. Wiele czynników może zwiększać ryzyko wystąpienia aspiracji u dzieci, a należą do nich:

· trudności z połykaniem z powodu niedojrzałości, problemów rozwojowych i anatomicznych;

· wcześniactwo;

· przebyte operacje w obrębie klatki piersiowej;

· niesprawny odruch kaszlowy;

· upośledzenie funkcji układu odpornościowego;

· nawracające epizody refluksu żołądkowo-przełykowego;

· schorzenia neurologiczne (napady padaczkowe wieku dziecięcego, porażenie mózgowe lub niektóre zespoły genetyczne);

· wkładanie zabawek do ust podczas zabawy.

Objawy zachłystowego zapalenia płuc w tej grupie wiekowej są również niespecyficzne. Zachłystowe zapalenie płuc u dziecka i niemowlaka może objawiać się obecnością:

· kaszlu i głośnego oddechu podczas picia;

· gorączki;

· osłabienia i apatii;

· trudności z karmieniem;

· częstych infekcji dróg oddechowych lub nawracającego zapalenia płuc;

· wyginania pleców, odruchu wymiotnego i wymiotów podczas karmienia;

· przybieraniem niebieskawego koloru skóry;

· zaczerwienienia wokół oczu podczas lub po jedzeniu.

Zachłystowe zapalenie płuc u noworodków

Zachłystowe zapalenie płuc jest poważną dolegliwością, która wymaga szybkiej interwencji medycznej, zwłaszcza u noworodków, gdzie istnieje wysokie ryzyko powikłań. Jakie czynniki predysponują do aspiracji substancji i rozwinięcia zachłystowego zapalenia płuc u noworodka? Można do nich zaliczyć czynniki działające zarówno przed, jak i po porodzie, na przykład:

· przedwczesne pęknięcie błon płodowych;

· zapalenie błon płodowych;

· małą urodzeniową masę ciała dziecka;

· niedotlenienie płodu, który może zaaspirować smółkę jeszcze przed urodzeniem – ten stan wiąże się ze znaczną zachorowalnością i śmiertelnością noworodków;

· wcześniactwo, z którym wiąże się niedojrzałość układu oddechowego, pokarmowego czy neurologicznego;

· pojawienie się wad rozwojowych, w tym rozszczepu podniebienia;

· aspiracja mleka w trakcie karmienia;

· problemy z prawidłowym rozwojem oskrzeli i płuc, które często predysponują do refluksu żołądkowo-przełykowego;

· zabiegi medyczne (intubacja, znieczulenie ogólne).

Objawy zachłystowego zapalenia płuc u noworodków mogą obejmować płaczliwość i ogólny niepokój, a także trudności w karmieniu.

Zachłystowe zapalenie płuc u dorosłych i osób starszych

W niniejszym akapicie opiszemy specyfikę tej choroby u osób dorosłych i w podeszłym wieku. Do najczęstszych przyczyn zachłystowego zapalenie płuc u dorosłych należą:

· łapczywe jedzenie i picie;

· mówienie podczas jedzenia;

· zaburzenia połykania;

· choroby układu nerwowego (wymienione powyżej);

· używanie substancji psychoaktywnych (uzależnienie od alkoholu, narkotyków, leków);

· zmiany anatomiczne lub patologiczne w obrębie gardła i przełyku (np. nowotwory czy wady anatomiczne).

Większe prawdopodobieństwo wystąpienia zachłystowego zapalenia płuc dotyczy grupy wiekowej powyżej 65 lat. U osób starszych częściej występują stany, które predysponują do zachłyśnięcia. Zaliczamy do nich:

· ciężkie otępienie;

· majaczenie;

· chorobę Parkinsona w zaawansowanym stadium;

· podawanie leków, które mają na celu uspokoić pacjenta, obniżyć poziom lęku, świadomości i czasami wywołać niepamięć.

Długotrwałe unieruchomienie u osób leżących, sprawia, że występują zaburzenia połykania czego śmiertelnym następstwem jest aspiracja. Starsi pacjenci często nie są świadomi tego zagrożenia i nie zgłaszają swoich dolegliwości.

Zachłystowe zapalenie płuc u dorosłych i u osób starszych przebiega w sposób nietypowy lub skąpoobjawowy. Najczęściej dochodzi do nagłego pogorszenia się stanu ogólnego i przyśpieszenia oddechu, które są pierwszymi oznakami choroby.

Diagnostyka i leczenie zachłystowego zapalenia płuc

Jakie są metody diagnostyczne zachłystowego zapalenia płuc? Należą do nich:

· szczegółowy wywiad lekarski, który powinien dostarczyć istotnych informacji na temat incydentu aspiracji;

· zdjęcie RTG klatki piersiowej – w późniejszym etapie choroby obraz jest charakterystyczny i zazwyczaj można stwierdzić naciek zapalny w konkretnym miejscu;

· bronchoskopia – zapewnia uzyskanie materiału do badań, bywa konieczna do diagnostyki różnicowej i często umożliwia usunięcie zalegającej wydzieliny i/lub ciała obcego;

· badanie morfologii krwi z rozmazem – wykaże stan zapalny organizmu;

· mikroskopowe badanie rozmazu plwociny - jednakże izolacja czynnika chorobotwórczego bywa trudna.

Jak się leczy zachłystowe zapalenie płuc? Leczenie polega na antybiotykoterapii podczas pobytu w szpitalu. Stosuje się antybiotyki podawane dożylnie:

· amoksycylinę w połączeniu z kwasem klawulanowym;

· amoksycylinę lub penicylinę G w skojarzeniu z metronidazolem;

· ceftriakson lub cefotaksym w połączeniu z metronidazolem;

· alternatywnie stosuje się klindamycynę u chorych, którzy są uczuleni na penicyliny.

Jakie rokowania i powikłania ma zachłystowe zapalenie płuc?

Większość ludzi przeżywa zachłystowe zapalenie płuc, co świadczy o tym, że ogólne rokowania są zazwyczaj dobre. Śmiertelność zależy od ciężkości choroby, obecności schorzeń współistniejących oraz wieku pacjenta.

Najbardziej narażone na zachłystowe zapalenie płuc i jego powikłania są małe dzieci i osoby w podeszłym wieku. Rokowanie jest najgorsze u osób powyżej 80. roku życia, u których zachłystowe zapalenie płuc wiąże się z większą śmiertelnością w porównaniu z innymi typami zapaleń płuc.

Zachłystowe zapalenie płuc należy niewątpliwie do chorób o dramatycznym przebiegu. Powikłania są niebezpieczne i należą do nich:

· wytworzenie ropnia płuca;

· powstanie ropniaka opłucnej, czyli nagromadzenia ropy w jamie opłucnej;

· obecność przetoki oskrzelowo-opłucnowej;

· martwicze zapalenie płuc;

· sepsa;

· niewydolność oddechowa;

· niedożywienie i wyniszczenie.

Czy zachłystowe zapalenie płuc jest zaraźliwe? Nie jest. Jest to choroba, która powstaje w wyniku dostania się do dróg oddechowych substancji takich jak pokarm, płyny, ślina czy zawartość żołądka (które najczęściej zawierają bakterie).

Bibliografia:

1. Zasowska-Nowak A, Nowak PJ. 2019. Zachłystowe zapalenie płuc – profilaktyka, diagnostyka i leczenie. Medycyna Paliatywna. 11(3): 106–114.

2. Lissauer T, Carroll W. 2019. Pediatria. Edra Urban & Partner

3. Hager K, Krause O. 2018. Geriatria. Edra Urban & Partner

4. Zapalenie płuc wywołane przez bakterie beztlenowe. https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.3.11.3.5. (data dostępu: 23.01.2025)

5. Aspiration Pneumonia. https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/21954-aspiration-pneumonia (data dostępu: 23.01.2025)

6. Choroby układu oddechowego związane z aspiracją. https://www.mp.pl/pulmonologia/artykuly-wytyczne/pogladowe/127171,choroby-ukladu-oddechowego-zwiazane-z-aspiracja,1 (data dostępu: 23.01.2025)

7. Zapalenie płuc u dzieci – do kiedy można leczyć w domu? https://podyplomie.pl/pediatria/24534,zapalenie-pluc-u-dzieci-do-kiedy-mozna-leczyc-w-domu?page=5 (data dostępu: 23.01.2025)