Jedną czy kilka zarwanych nocy można próbować „odrobić”. W 2015 r. lekarz z Ośrodka Medycyny Snu powiedział, że „współczesne społeczeństwa regularnie [to] robią w dni wolne od pracy”. Statystyki pokazują jednak, że Polacy mają większy problem - od 40 do 55% populacji skarży się na okresowe problemy ze snem, a na przewlekłe blisko 20% (Wichniak, 2015, mp.pl, 2018, epsycholodzy.pl, 2021). Dolegliwość dotyka coraz młodsze osoby. Jakie badania zrobić przy zaburzeniach snu oraz w jaki sposób je leczyć?
Zaburzenia snu: czym są i jakie są rodzaje?
Budzenie się w nocy albo problemy z zaśnięciem to nie wszystkie symptomy związane z zaburzeniami snu. Anomalie dotyczą także rytmu okołodobowego i obniżenia jakości snu. Jest ich tak dużo, że stworzono kilka klasyfikacji. Jedna z nich to Międzynarodowa Klasyfikacja Zaburzeń Snu (ICSD-3), która wyróżnia 6 głównych kategorii:
1. Bezsenność,
2. Zaburzenia oddychania, czyli np. obturacyjny bezdech senny i centralny bezdech senny, który wynika z epizodów zamknięcia górnych dróg oddechowych, co skutkuje częstymi wybudzeniami,
3. Hipersomnia, w tym nadmierna senność w ciągu dnia oraz narkolepsja (napady niekontrolowanej senności często połączone z nagłą utratą napięcia mięśniowego),
4. Zaburzenia rytmu okołodobowego (zespół opóźnionej lub przyspieszonej fazy snu, trudności wynikające z pracy zmianowej),
5. Parasomnie będące np. niekontrolowanymi ruchami w fazie NREM i REM, tj. lunatykowanie, koszmary, mówienie, halucynacje i inne,
6. Zaburzenia ruchowe, takie jak zespół niespokojnych nóg.
Zaburzenia snu: objawy i skutki
Nie zawsze brak uczucia wypoczęcia po przebudzeniu jest symptomem zaburzeń snu. Typowe objawy to:
● Częste lub przedłużające się wybudzenia w ciągu nocy,
● Wczesne, niezamierzone budzenie się o poranku,
● Nadmierna senność bądź znużenie w ciągu dnia, utrudniające normalne funkcjonowanie,
● Drażliwość i obniżony nastrój,
● Zmęczenie oraz trudności z koncentracją lub zapamiętywaniem informacji,
● Lęk przed kolejną nocą, który sam w sobie jeszcze pogłębia dolegliwość.
Konsekwencje przewlekłych zaburzeń snu wykraczają poza gorsze samopoczucie i wydajność. Ciągły niedostatek wypoczynku i regeneracji organizmu nasila objawy innych chorób oraz zwiększa ryzyko:
● Infekcji,
● Wystąpienia dolegliwości układu krążenia, w tym zawału,
● Nadwagi i cukrzycy typu 2,
● Rozwoju depresji i izolacji społecznej,
● Problemów w pracy i w szkole,
● Wypadków samochodowych.
Czym mogą być spowodowane zaburzenia snu?
Przyczyny dzielą się na pierwotne, które bezpośrednio przekładają się na zasypianie i jakość snu oraz wtórne, czyli wynikające z innych chorób.
|
Przyczyna |
Mechanizm działania |
Przykład |
|
Psychologiczna |
Silne napięcie emocjonalne i stres wpływa na produkcję neuroprzekaźników pobudzających (dopamina, noradrenalina, acetylocholina, histamina), które utrzymują stan czuwania. |
Zaburzenia snu w depresji są bardzo częste. Wraz z innymi chorobami psychicznymi (nerwice lękowe) zaburzenia afektywne odpowiadają za 50-60% przypadków bezsenności (Wichniak, 2015). |
|
Socjoekonomiczne |
Nieodpowiednie warunki w sypialni (hałas, temperatura, światło) oraz inne czynniki, które zakłócają rytm okołodobowy i obniżają jakość snu. |
Kofeina blokuje receptory adenozyny, od której stężenia zależy odczuwanie senności. Natomiast światło zmniejsza produkcję melatoniny. Co ciekawe, bezsenność w 10-20% wynika z uzależnienia, szczególnie od alkoholu, ale też od leków uspokajających i nasennych (Wichniak, 2015). |
|
Choroby somatyczne i neurologiczne |
Choroby przewlekłe (serca, układu oddechowego, układu hormonalnego) i wszelkie dolegliwości bólowe mogą prowadzić do częstych wybudzeń bądź trudności z ponownym zaśnięciem. Natomiast choroby układu nerwowego (np. choroba Parkinsona, stwardnienie rozsiane) bezpośrednio wpływają na obszary mózgu odpowiedzialne za regulację snu. |
Choroby, zwłaszcza te związane z bólem lub zaburzeniami metabolicznymi i endokrynologicznymi (np. nadczynność tarczycy) powodują 10-20% wszystkich przypadków bezsenności. Wysokie FT3, FT4 i niskie TSH często prowadzi do trudności z zasypianiem i płytkiego snu (Wichniak, 2015). |
|
Podłoże genetyczne |
Niektóre formy zaburzeń snu (np. narkolepsja związana z niedoborem hipokretyny) mogą mieć istotny komponent dziedziczny. |
|
Do jakiego lekarza iść z zaburzeniami snu?
Do jakiego lekarza się udać w razie podejrzenia zaburzeń snu? Jeśli trudności utrzymują się powyżej 3 dni, warto w pierwszej kolejności poradzić się lekarza rodzinnego (POZ), który przeprowadzi szczegółowy wywiad dotyczący stylu życia, stosowanych leków i używek, objawów oraz występowanie podobnych dolegliwości w rodzinie. Poprosi też o prowadzenie dziennika snu, gdzie notuje się godziny zasypiania, wybudzania, ewentualne drzemki i subiektywną jakość snu. Najprawdopodobniej skieruje na dalsze konsultacje i badania.
Jakie badanie krwi może wykazać zaburzenia snu?
Nie istnieją określone badania krwi, które pozwalają zdiagnozować zaburzenia snu. Jednak lekarz może zlecić morfologię w celu określenia przyczyn pierwotnych lub wtórnych występujących dolegliwości. Należą do nich np. badania:
● Hormonalne, m.in. TSH, FT3, FT4, kortyzolu lub profil dobowy melatoniny,
● Metaboliczne, w tym glukoza na czczo i HbA1c (hemoglobina glikowana) i lipidogram,
● Związane z niedoborami i niedokrwistością, ponieważ np. niski poziom ferrytyny może być związany z zespołem niespokojnych nóg (RLS),
● W kierunku chorób autoimmunologicznych (np. ANA) takich jak toczeń czy reumatoidalne zapalenie stawów.
Po wykluczeniu przyczyn somatycznych, uzależnień i zaburzeń psychiczno-emocjonalnych należy udać się do ośrodka medycyny snu. W celu ustalenia pierwotnych przyczyn często wykonuje się specjalistyczne badania, takie jak:
● Polisomnografię – najczęściej przeprowadzoną w warunkach laboratoryjnych Polega na rejestrowaniu aktywności mózgu (EEG), ruchów gałek ocznych, napięcia mięśniowego, czynności oddechowej i pracy serca w trakcie snu,
● Badania ambulatoryjne, m.in. poligrafia, actigrafia, które mogą być wykonywane w warunkach domowych. Pomagają ocenić cykle snu i aktywności poprzez rejestrowanie ruchów kończyn, pulsu i oddychania.
Zaburzenia snu: leczenie
Zaburzenia snu leczy się w zależności od przyczyny. Co prawda na początku warto wypróbować dostępne bez recepty preparaty wspomagające sen, ale nie jest to trwałe rozwiązanie. Przyjmowanie środków nasennych przez osobę cierpiącą np. na nadczynność tarczycy pomoże tylko na chwilę. Poza tym nawet leki nasenne, do których zalicza się pochodne benzodiazepiny oraz niebenzodiazepinowych agonistów receptora GABA można stosować nieprzerwanie tylko przez 4 tygodnie. Dlatego tak ważna jest dokładna diagnoza i dobrana terapia:
● Leczenie przyczynowe, w zależności od stwierdzonych zaburzeń somatycznych lub psychicznych (np. choroby tarczycy, zespół lękowy, depresja),
● Terapia poznawczo-behawioralna (CBT-I), która uczy zdrowych nawyków snu, technik relaksacyjnych oraz modyfikacji myśli i przekonań utrudniających zasypianie,
● Wdrożenie zasad odpowiedniej higieny snu – regularny rytm dobowy, ograniczenie kofeiny i alkoholu, unikanie jasnego światła przed snem (np. ekranów telefonów czy komputerów), dbanie o komfort w sypialni (pomóc mogą np. odpowiednie rolety oraz zatyczki i stopery),
● Aparaty CPAP w przypadku obturacyjnego bezdechu sennego, czyli specjalne urządzenia wytwarzające stałe dodatnie ciśnienie w drogach oddechowych, które zapobiegają zapadaniu się gardła i ułatwiają oddychanie.
Zaburzenia snu przyczyny i leczenie: podsumowanie
Utrzymujący się nieprawidłowy przebieg nocnego wypoczynku nie tylko prowadzi do pogorszenia samopoczucia i kondycji, ale też do negatywnych skutków zdrowotnych, społecznych i ekonomicznych. Kompleksowa diagnoza pomaga ustalić, co na zaburzenia snu najlepiej się sprawdzi w przypadku danej osoby (leki na sen, preparaty na uspokojenie, psychoterapia bądź inne leczenie). Jednocześnie nie można zapominać o profilaktyce. Regularny tryb życia, zdrowe nawyki i właściwa higiena snu stanowią fundament, który dla wielu osób będzie wystarczającą ochroną przed przykrymi konsekwencjami nieprzespanych nocy.
Źródła
1. Wichniak A., Problemy z bezsennością (część 1), 2015. https://www.mp.pl/pacjent/psychiatria/bezsennosc/135987,problemy-z-bezsennoscia-czesc-1-z-2. [dostęp: 10.02.2025]
2. Wichniak A., Bezsenność (cz. 2), 2015. https://www.mp.pl/pacjent/psychiatria/bezsennosc/135987,problemy-z-bezsennoscia-czesc-1-z-2. [dostęp: 10.02.2025]
3. mp.pl, Ponad połowa Polaków cierpi na zaburzenia snu, 2018. https://www.mp.pl/pacjent/psychiatria/aktualnosci/183007,ponad-polowa-polakow-cierpi-na-zaburzenia-snu. [dostęp: 10.02.2025]
4. epsycholodzy.pl, Raport "Sen Polaków" 2021, 2021. https://epsycholodzy.pl/blog/2021/11/17/raport-sen-polakow-2021/. [dostęp: 10.02.2025]
5. Skalski M., Zaburzenia snu pierwotne czy wtórne? https://www.termedia.pl/f/f/465f9e1722486cae8321b822e510fb09.pdf. [dostęp: 10.02.2025]
Podziel się artykułem ze znajomymi
