Reumatyzm: przyczyny, objawy i leczenie

Reumatyzm, a bardziej poprawnie: „choroby reumatyczne”, to bardzo duża grupa schorzeń dotykających różne elementy układu ruchu – stawy, kości, mięśnie i tkankę łączną. Chociaż kojarzy się głównie z dolegliwościami seniorów, może dotknąć również dużo młodsze osoby, w tym dzieci i nastolatków. Jakie objawy powinny skłonić do konsultacji lekarskiej? Jak leczyć reumatyzm? Zapraszamy do lektury.

Reumatyzm: co to znaczy?

Co to jest reumatyzm? W mowie potocznej pojęciem tym najczęściej określa się reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) oraz inne choroby stawów o podłożu zapalnym, ale do schorzeń reumatycznych klasyfikuje się dolegliwości z 10 różnych grup (według ACA, American College of Rheumatology). Pod względem etiologii (mechanizmu powstawania choroby) można wymienić choroby:

• Zapalne, często autoimmunologiczne – np. RZS, zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa (ZZSK), łuszczycowe zapalenie stawów czy kolagenozy, czyli układowe choroby autoimmunologiczne tkanki łącznej (m.in. twardzina układowa, toczeń rumieniowaty). W każdej z nich układ odpornościowy atakuje własne tkanki,
• Niezapalne, zwyrodnieniowe – np. choroba zwyrodnieniowa stawów. Zniszczenie chrząstki następuje w wyniku starzenia się lub przeciążenia, a stan zapalny może pojawić się wtórnie,
• Tkanek miękkich (pozastawowe) – np. fibromialgia, zapalenie kaletek, entezopatie, torbiele, różne zespoły bólowe. Przebiegają z bólem, ale bez stanu zapalnego w stawach,
• Metaboliczne – np. dna moczanowa (odkładanie się kryształów kwasu moczowego w stawach). Mimo że występują stany zapalne, pierwotnym problemem są zaburzenia metaboliczne,
• Infekcyjne o przebiegu reumatycznym – np. gorączka reumatyczna po anginie paciorkowcowej, reaktywne zapalenie stawów po zakażeniach,
• Nowotworowe – np. szpiczak mnogi, nowotwory pierwotne stawów.

Co ciekawe, do chorób reumatycznych zaliczają się także osteoporoza (ubytek masy kostnej i podatność na złamania), osteomalacja (zmniejszenie gęstości kości wskutek niedoboru witaminy D lub jej metabolitów) czy hemofilie (skazy krwotoczne). Dlatego reumatologia, dziedzina medycyny specjalizująca się w chorobach reumatycznych, zajmuje się niezwykle szerokim wachlarzem dolegliwości.

Reumatyzm: przyczyny

Ze względu na zróżnicowaną etiologię schorzeń reumatycznych, również ich przyczyny są złożone. Wśród głównych czynników można wymienić:

• Predyspozycje genetyczne – niektóre choroby (np. RZS, ZZSK) częściej występują u osób z określonymi wariantami genów, np. HLA-B27,
• Zaburzenia pracy układu odpornościowego – układ immunologiczny atakuje własne tkanki, choć nie zawsze wiadomo, co inicjuje ten proces,
• Zakażenia – niektóre infekcje mogą wyzwalać odpowiedź immunologiczną prowadzącą do zapalenia stawów (np. reaktywne zapalenie stawów, gorączka reumatyczna),
• Przeciążenia i mikrourazy prowadzące do zmian zwyrodnieniowych,
• Zaburzenia metaboliczne,
• Niedobory żywieniowe – np. niedobór witaminy D lub wapnia,
• Niezdrowy styl życia – dieta uboga w składniki przeciwzapalne, brak ruchu, palenie papierosów i przewlekły stres zwiększają ryzyko wielu chorób reumatycznych.

Reumatyzm: objawy

Choć trudno wskazać symptomy wspólne dla wszystkich „odmian” reumatyzmu, objawy początkowe (niezależnie od typu choroby reumatycznej) można zebrać w pewien zestaw charakterystycznych dolegliwości. Należą do nich:

• Ból stawów, kości lub mięśni, który nie wynika z urazu, przeciążenia albo intensywnego wysiłku. Często jest przewlekły, nawracający lub symetryczny (w RZS),
• Sztywność poranna, czyli uczucie zesztywnienia stawów po przebudzeniu utrzymujące się dłużej niż 30 minut,
• Obrzęk i ocieplenie stawów, nieraz z tkliwością uciskową,
• Ograniczona ruchomość stawów rano lub po dłuższym unieruchomieniu,
• Zmęczenie, stany podgorączkowe i utrata masy ciała,
• Ból w nocy (często powoduje wybudzenie ze snu) lub spoczynkowy (sugeruje tło zapalne, w zwyrodnieniach ból zwykle nasila się przy ruchu).

Dr Ewa Stanisławska-Biernat, Prezes Polskiej Fundacji Reumatologii podkreśla, że takich objawów (zwłaszcza obrzęków stawów) nigdy nie wolno lekceważyć, ponieważ wczesna diagnoza (w ciągu 2-3 miesięcy od wystąpienia dolegliwości) zapewnia dużo większą skuteczność leczenia. To tzw. „okienko szansy” dla ludzi z reumatyzmem, szczególnie młodych (mp.pl, 2012).

Reumatyzm a artretyzm: różnica

„Reumatyzm” i „artretyzm” nie są synonimami. Artretyzm to dna moczanowa, jedna z chorób reumatycznych o podłożu zapalnym. Wynika z nadmiaru kwasu moczowego we krwi, który odkłada się w formie kryształów w stawach, ścięgnach i otaczających je tkankach.

Diagnostyka reumatyzmu

Objawy wielu chorób reumatycznych są dość charakterystyczne, jednak postawienie jednoznacznej diagnozy wymaga czasu, odpowiednich badań i kompleksowego podejścia. W wielu przypadkach rozpoznanie opiera się na połączeniu różnych kryteriów klinicznych i immunologicznych, a nie na jednym konkretnym wyniku – dlatego ścisła współpraca pacjentem z lekarzem prowadzącym ma tak duże znaczenie.

Jakie badania na reumatyzm?

W zależności od podejrzewanej choroby lekarz może zlecić m.in.:

• Morfologię oraz OB i CRP (ocena stanu zapalnego),
• Próby wątrobowe i poziom kreatyniny (ocena funkcji narządów),
• Czynnik reumatoidalny (RF) i przeciwciała anty-CCP (dla RZS) oraz autoprzeciwciała ANA i ENA (dla kolagenoz),
• Poziom kwasu moczowego (dna moczanowa),
• Badanie płynu stawowego,
• RTG, USG lub rezonans magnetyczny stawów (ocena zakresu zmian zapalnych lub zwyrodnieniowych).

Reumatyzm: do jakiego lekarza z objawami?

Osoba, która odczuwa przewlekły ból stawów, sztywność poranną lub inne niepokojące objawy, powinna w pierwszej kolejności zgłosić się do lekarza rodzinnego, który oceni sytuację i skieruje do odpowiedniego specjalisty, najczęściej reumatologa. W proces diagnozy mogą też zostać zaangażowani lekarze innych specjalności, np. ortopeda, neurolog, immunolog.

Reumatyzm: leczenie

Leczenie chorób reumatycznych zależy od konkretnej jednostki chorobowej i najczęściej stanowi połączenie leków, rehabilitacji i diety. Niektóre dolegliwości można też łagodzić naturalnymi i domowymi sposobami.

Co na reumatyzm? Farmakoterapia

Leczenie farmakologiczne obejmuje leki na ból mięśni i stawów, glikokortykosteroidy, przeciwbólowe i przeciwzapalne leki z ibuprofenem oraz innymi substancjami z grupy NLPZ. W celu poprawy funkcjonowania stawów i chrząstki czasami lekarze zalecają również preparaty z kolagenem.

Domowe sposoby na reumatyzm

Domowe sposoby na reumatyzm mogą stanowić cenne uzupełnienie leczenia farmakologicznego i fizjoterapii. Choć nie zastąpią konsultacji z lekarzem, często pomagają złagodzić ból, poprawić ruchomość stawów i ogólne samopoczucie. Do najbardziej polecanych należą:

• Okłady – ciepłe na rozluźnienie mięśni i poprawę krążenia, a zimne na stany zapalne i obrzęki,
• Umiarkowana aktywność fizyczna – wspiera utrzymanie prawidłowej masy ciała, zwłaszcza w połączeniu ze zbilansowaną dietą,
• Techniki relaksacyjne – stres wpływa negatywnie na przebieg chorób zapalnych, dlatego warto nauczyć się z nim skutecznie walczyć.

Zioła na reumatyzm

Niektóre zioła mają działanie przeciwzapalne i przeciwbólowe. W formie suplementów i naparów można stosować np. dziką różę, imbir, kurkumę czy diabelski pazur, a miejscowo (jako wcierki i okłady) – arnikę górską, korę dębu i olejki z eukaliptusa, mięty czy rozmarynu. Preparaty ziołowe należy przyjmować po konsultacji z lekarzem lub farmaceutą – niektóre mogą wchodzić w interakcje z lekami lub być przeciwwskazane w określonych schorzeniach.

Reumatyzm: Czy można zapobiec chorobie?

Nie da się całkowicie wyeliminować ryzyka wystąpienia chorób reumatycznych, szczególnie tych o podłożu autoimmunologicznym. Jednak zdrowy styl życia może opóźnić rozwój dolegliwości i złagodzić ich przebieg.

Reumatyzm: często zadawane pytania

Poniżej znajdziesz kilka dodatkowych wyjaśnień.

• Czy reumatyzm jest dziedziczny? Niektóre choroby reumatyczne mają podłoże genetyczne i mogą występować rodzinnie, ale dziedziczony jest raczej zwiększony poziom ryzyka, a nie sama choroba.
• Czy reumatyzm jest wyleczalny? Większości chorób reumatycznych nie da się całkowicie wyleczyć, ale odpowiednia terapia pozwala skutecznie kontrolować objawy i spowolnić postęp choroby.
• Jak objawiają się bóle reumatyczne? Bóle reumatyczne zwykle są przewlekłe, nasilają się rano lub po bezruchu, mogą występować symetrycznie i często towarzyszy im sztywność, obrzęk lub ograniczenie ruchomości stawów.

Co to reumatyzm? Podsumowanie

Reumatyzm to potoczne określenie grupy chorób stawów, kości i tkanki łącznej o podłożu zapalnym, zwyrodnieniowym, metabolicznym lub autoimmunologicznym. Objawy są zróżnicowane, ale wczesna diagnoza i odpowiednie leczenie pozwalają znacząco poprawić komfort życia pacjenta.

Źródła

1.       mp.pl, Reumatyzm – konieczna powszechna wiedza i współpraca wielu środowisk, 2012. https://www.mp.pl/pacjent/reumatologia/aktualnosci/75462,reumatyzm-konieczna-powszechna-wiedza-i-wspolpraca-wielu-srodowisk. [dostęp: 16.04.2025].

2.       https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.16. [dostęp: 16.04.2025].

3.       https://www.mp.pl/pacjent/reumatologia/lista/91703,czy-to-reumatyzm. [dostęp: 16.04.2025].

4.       https://www.mp.pl/pacjent/reumatologia/aktualnosci/133039,reumatyzm-ma-mloda-twarz. [dostęp: 16.04.2025].

5.       https://www.mp.pl/pacjent/reumatologia/aktualnosci/91484,choroby-stawow-problem-co-trzeciego-europejczyka. [dostęp: 16.04.2025].