Pseudoefedryna to związek chemiczny należący do grupy sympatykomimetyków i jest szeroko stosowana w medycynie jako środek zmniejszający obrzęk błon śluzowych nosa i zatok. Dzięki swoim właściwościom obkurczającym naczynia krwionośne jest często wykorzystywana w preparatach na przeziębienie i alergie, dzięki czemu ułatwia oddychanie. Mimo że mniej pobudza organizm niż jej pokrewna efedryna, może powodować pewne działania niepożądane.
Czym jest pseudoefedryna i jak działa?
Pseudoefedryna chemicznie jest pochodną fenyloetyloaminy i jest analogiem efedryny - naturalnego alkaloidu roślinnego. Mimo podobieństwa w budowie, różnice w działaniu między pseudoefedryną a efedryną są spore. Ta pierwsza jest sztuczną cząsteczką o działaniu obkurczającym naczynia krwionośne, podczas gdy efedryna jest związkiem naturalnym, o większym potencjale stymulującym, a efekty jej działania są bardziej widoczne w układzie oddechowym, ponieważ bardziej niż pseudoefedryna rozszerza oskrzela.
Chlorowodorek pseudoefedryny należy do sympatykomimetyków, czyli leków pobudzających układ współczulny (sympatyczny). Rolą tego leku jest oddziaływanie na receptory alfa-adrenergiczne, które są obecne w ścianach naczyń krwionośnych. Oddziaływanie na te receptory sprawia, że naczynia krwionośne się kurczą.
Efektem jest szybszy przepływ krwi przez tkankę, eliminacja stanu zapalnego oraz ewentualnych obrzęków. A ponieważ śluzówka nosa jest szczególnie silnie ukrwiona, to działanie pseudoefedryny sprawia, że zmniejsza się jej przekrwienie oraz obrzęk, co ułatwia swobodne oddychanie przez nos.
Zastosowanie medyczne pseudoefedryny
Pseudoefedryna jest szeroko stosowana w medycynie głównie na objawy przeziębienia.
Oficjalne wskazania do stosowania obejmują leczenie objawowe zapalenia błony śluzowej nosa i zatok przynosowych (katar, zatkany nos) w przebiegu przeziębienia, grypy i alergicznego zapalenia błony śluzowej nosa. Dlatego pacjenci chętnie stosują pseudoefedrynę na zatoki w celu udrożnienia dróg oddechowych.
Trzeba pamiętać, że stosując pseudoefedrynę na katar lub na zatoki istnieje pewien limit długości trwania terapii i wynosi on około pięciu dni. Dłuższe stosowanie grozi ryzykiem trwałego upośledzenia czynności błony śluzowej nosa i popadnięciem w uzależnienie od stosowania pseudoefedryny.
Dawkowanie i formy podawania pseudoefedryny
W Polsce leki z pseudoefedryną są dostępne tylko w postaci doustnej. Istnieją tabletki, kapsułki, a także syropy lub granulat do sporządzania zawiesiny doustnej. W zależności od preparatu substancja ta występuje samodzielnie lub w postaci preparatu złożonego, w którym znajdują się inne substancje zwiększające możliwości terapeutyczne leku. Najczęściej jest to przeciwbólowy i przeciwzapalny ibuprofen lub kwas acetylosalicylowy, albo przeciwalergiczne loratadyna lub cetyryzyna.
Są jeszcze preparaty wieloskładnikowe, zawierające oprócz pseudoefedryny jeszcze dwa lub trzy inne składniki. Najczęściej występują one w kapsułkach, tabletkach lub w granulacie do sporządzania zawiesiny na ciepło. Natomiast tylko w tabletkach pseudoefedryna występuje bez żadnych dodatków.
Dawkowanie pseudoefedryny zależy od preparatu, który się stosuje, ponieważ w każdym z nich, występuje ona w innej dawce. Zwyczajowo osoba dorosła nie powinna przyjmować więcej niż 240 mg substancji czynnej na dobę. Dzieci mogą zażywać ten lek maksymalnie przez 4 dni.
Pseudoefedryna w tabletkach jest dostępna bez recepty, ale istnieje pewne ograniczenie w aptece. W czasie jednorazowej sprzedaży farmaceuta może wydać maksymalnie 720 mg leku dla jednego pacjenta. Odpowiada to opakowaniu po 12 tabletek, gdzie każda z nich posiada 60 mg leku. Pacjenci często o tym nie wiedzą i próbują kupić większą ilość leku, jednakże polski stan prawny na tę chwilę nie pozwala na wydawanie jednorazowo większej ilości leków z pseudoefedryną.
Czy pseudoefedryna jest szkodliwa? Możliwe skutki uboczne
Prawidłowo stosowana pseudoefedryna jest relatywnie bezpieczna, jednak może wywoływać pewne działania niepożądane.
Do najczęściej występujących należą:
- suchość w jamie ustnej,
- nudności,
- zawroty głowy,
- bezsenność.
Dodatkowo mogą wystąpić reakcje skórne w postaci świądu i wysypki.
Do skutków ubocznych pseudoefedryny, które mogą wystąpić należy jeszcze dodać zespół tylnej, odwracalnej encefalopatii (PRES), zespół odwracalnego zwężenia naczyń mózgowych (RCVS) oraz niedokrwienną neuropatię nerwu wzrokowego. Są to nowe objawy, które zaobserwowano dopiero niedawno, więc nie jest jeszcze możliwe oszacowanie częstości ich występowania.
Ponadto po pseudoefedrynie może wystąpić pobudzenie, co wynika z jej słabego wpływu na ośrodkowy układ nerwowy (mocniejszy wpływ na OUN wykazuje za to efedryna, dlatego pseudoefedryna jest uznawana za jej bezpieczniejszą pochodną).
Czy pseudoefedryna podnosi ciśnienie? Może się tak zdarzyć, co wynika z pobudzającego działania tego leku na receptory alfa i beta adrenergiczne. W jego wyniku, naczynia krwionośne obkurczają się co skutkuje podwyższeniem ciśnienia krwi.
Przeciwwskazania do stosowania pseudoefedryny
Istnieją pewne przeciwwskazania do stosowania pseudoefedryny, o których muszą wiedzieć pacjenci, by bezpiecznie korzystać z tego leku.
Przede wszystkim jest to nadwrażliwość na lek lub substancje pomocnicze, a poza tym jest to również:
- ciężkie nadciśnienie tętnicze lub ciężka choroba wieńcowa;
- przyjmowanie w ciągu ostatnich dwóch tygodni leków z grupy inhibitorów monoaminooksydazy (najczęściej występujące to selegilina, rasagilina i moklobemid)
- przyjmowanie leków zawierających furazolidon. Przeciwbakteryjny furazolidon wykazuje zależne od dawki działanie hamujące aktywność monoaminooksydazy, co może grozić wystąpieniem przełomu nadciśnieniowego.
Uważać powinni pacjenci nie tylko z nadciśnieniem, ale przede wszystkim z wszelkiego rodzaju arytmiami serca, cukrzycą, nadczynnością tarczycy, przerostem prostaty czy z podwyższonym ciśnieniem śródgałkowym w oku. Dodatkową szczególną ostrożność powinni wykazać pacjenci z ciężką niewydolnością wątroby lub nerek.
Nie powinno się również łączyć pseudoefedryny i alkoholu. Pomimo braku jednoznacznych dowodów na szkodliwość takiego połączenia, uważa się, że jednoczesne spożywanie alkoholu może nasilać ewentualne działania niepożądane.
Do poważniejszych interakcji pseudoefedryny może dojść, jeśli połączy się ten lek z trójpierścieniowymi lekami przeciwdepresyjnymi, lekami sympatykomimetycznymi lub z inhibitorami monoaminooksydazy (tak zwanymi inhibitorami MAO).
Pseudoefedryna w ciąży, podczas karmienia piersią i dla dzieci
Czy można stosować pseudoefedrynę w ciąży? Jest to raczej niezalecane. Mimo, że pseudoefedryna nie wykazuje działania teratogennego, czyli uszkadzającego płód, to jednak są lepsze i bezpieczniejsze alternatywy.
Podobnie jest w przypadku stosowania pseudoefedryny i karmienia piersią - lek ten może przenikać do mleka matki. Dzieje się to w niewielkim stopniu, jednak i w tym przypadku lepiej jest powstrzymać się od stosowania tego produktu- nie wolno go podawać niemowlętom i małym dzieciom.
Istnieją leki z pseudoefedryną dla dzieci w postaci syropu, ale minimalna granica wieku to 7 lat. Z kolei lek w postaci tabletek doustnych można stosować dopiero od 12 roku życia.
Alternatywy dla pseudoefedryny
Pseudoefedryna to niejedyna substancja, którą można zastosować w leczeniu przeziębienia. Jednak jej wysoka skuteczność sprawia, że potencjalnie alternatywne leki, choć przeważnie bezpieczniejsze w użyciu, są też mniej efektywne.
Leki na przeziębienie bez pseudoefedryny mogą zawierać na przykład fenylefrynę. Zasadniczo obydwie substancje zaliczają się do grupy amin sympatykomimetycznych, a ich działanie jest podobne. Jednak różnica między fenylefryną i pseudoefedryną to siła ich działania i wpływ na organizm.
Fenylefryna jest wyraźnie słabsza, działa krócej i wpływa tylko na receptory alfa-adrenergiczne, co z drugiej strony przekłada się na mniej ogólnoustrojowych działań niepożądanych.
Fenylefryna jest najbardziej podobną, bezpieczniejszą alternatywą, jednak można też rozważyć leczenie zastępcze, stosując na przykład:
- donosowe preparaty na bazie ksylometazoliny i oksymetazoliny, które podobnie jak pseudoefedryna cechują się wysoką skutecznością. Ale również nie można ich stosować dłużej niż 7 dni;
- donosowe preparaty na bazie sterydów zawierające flutykazon lub mometazon - są dostępne bez recepty i bezpieczne w użyciu, zmniejszając wyraźnie obrzęk nosa i stan zapalny, dzięki czemu skutecznie udrażniają górne drogi oddechowe;
- inhalacje roztworem chlorku sodu lub przy pomocy olejków eterycznych - leczenie przy pomocy takich inhalacji jest nie tylko alternatywą, ale można je przeprowadzać równolegle ze stosowaniem pseudoefedryny. Jednakże skuteczność tego rodzaju leczenia jest już dużo niższa;
- doustne leki przeciwalergiczne (loratadyna, desloratadyna, cetyryzyna, bilastyna lub feksofenadyna) mogą być bardzo przydatne w celu leczenia zapalenia zatok, którego przyczyną jest alergia.
Pacjenci, którzy szukają leków na zatoki bez pseudoefedryny mogą zainteresować się również preparatem na bazie korzenia goryczki, kwiatu pierwiosnka, ziela szczawiu, kwiatu bzu czarnego i ziela werbeny.
Ziołowe preparaty, odpowiednio przygotowane, również mogą być całkiem skuteczne. Powyższy skład ziół wywiera działanie sekretolityczne, czyli rozrzedza i upłynnia zalegający w zatokach śluz, dzięki czemu zmniejsza się obrzęk śluzówki i przywrócona zostaje drożność nosa. Niższa skuteczność tego rodzaju preparatów kompensowana jest za to znacznie wyższym profilem bezpieczeństwa stosowania.
Bibliografia:
Charakterystyka Produktu Leczniczego Sudafed; http://chpl.com.pl/data_files/2010-11-16_sudafed_-_chpl.pdf [data dostępu 30.09.2024]
- Pawlaczyk, K. Korzeniowska, A. Jabłecka; Bezpieczeństwo i skuteczność pseudoefedryny; Farmacja Współczesna; 2017; 10; 67-71
- Królik, J. Palacz, A. Wiela-Hojeńska, A. Piwowar; Toksyczność wybranych leków dostępnych bez recepty; Farmacja Współczesna; 2014; 7; 1-7
Czy pacjent może uzależnić się od pseudoefedryny? https://opieka.farm/czy-pacjent-moze-uzaleznic-sie-od-pseudoefedryny-qa/ [data dostępu 1.10.2024]
Podziel się artykułem ze znajomymi
