Leki na astmę - rodzaje i działanie. Które są najskuteczniejsze i jak je stosować?

Astma oskrzelowa wymaga stosowania odpowiednich leków, najczęściej podawanych drogą inhalacji. Sprawdź, jakie rodzaje leków na astmę może przepisać lekarz i w jaki sposób się je przyjmuje. Czy mogą powodować skutki uboczne? 

Doraźne i przewlekłe leczenie astmy 

W leczeniu astmy mówi się o dwóch rodzajach farmaceutyków. Pierwszy z nich to leki stosowane doraźnie. Przyjmuje się je w stanach zaostrzenia choroby, ponieważ dzięki działaniu rozszerzającemu oskrzela (blokują ich skurcz) pomagają one szybko zahamować atak astmy. Ich stosowanie nie ma jednak wpływu na proces zapalny, który toczy się w organizmie w przebiegu dychawicy oskrzelowej. 

To zadanie należy do drugiej grupy leków, które podaje się przewlekle. Umożliwiają one kontrolowanie choroby. Powszechnie stosowane preparaty to wziewne glikokortykosteroidy, które dzielą się na działające miejscowo i ogólnie. Łączą się one z wewnątrzkomórkowymi receptorami glikokortykosteroidowymi, zmniejszając uwalnianie histaminy i przepuszczalność naczyń. Redukują także wydzielanie zalegającego później w oskrzelach śluzu oraz zmniejszają liczbę eozynofilii, która w przebiegu astmy czy alergii znacząco się podnosi. 

Stosowanie kortykosteroidów pomaga w zmniejszenia nadreaktywności oskrzeli i poprawie czynności wentylacyjne płuc. Dzięki temu ich regularne przyjmowanie znacząco obniża liczbę napadów astmy. Niestety, kortykosteroidy wziewne działają jedynie w trakcie ich stosowania. Po ich odstawieniu efekty terapeutyczne znikają, a stan zapalny powraca. 

Warto pamiętać, iż w sytuacji gdy dochodzi do konieczności częstszego używania leków z pierwszej grupy, może to oznaczać, że astma wymyka się spod kontroli. Wówczas lekarz będzie musiał zweryfikować rodzaj przyjmowanych przez pacjenta preparatów i ich dawki. 

Jakie leki stosuje się na astmę? 

Tak, jak wspomniano, leki na astmę można podzielić na dwie główne kategorie: leki kontrolujące przebieg choroby i leki doraźne. Do najczęściej stosowanych należą: 

• leki wziewne na astmę - są to preparaty podawane za pomocą inhalatorów. Nazwy zawartych w nich substancji czynnych to m.in.: 

o    kortykosteroidy wziewne (np. budezonid, flutykazon), 

o    beta2-mimetyki długo działające (np. salmeterol, formoterol), 

o    beta2-mimetyki krótko działające (np. salbutamol, fenoterol). 

Beta2-mimetyki należą do jednych z najczęściej stosowanych w przebiegu astmy. To wziewne preparaty, których działanie polega na stymulacji receptorów beta2 w mięśniach gładkich oskrzeli. Prowadzi to do ich rozkurczu. Dodatkowo leki te zmniejszają przepuszczalność naczyń i stabilizują komórki odpowiedzialne za wystąpienie procesu zapalnego. 

Podczas napadów astmy podaje się beta2-mimetyki krótko działające. Efekty terapeutyczne ich działania utrzymują się przez kilka godzin. Ze względu na ryzyko tachyfilaksji (zmniejszenie skuteczności leku przy długotrwałym stosowaniu), beta2-mimetyków krótko działających nie powinno się używać przewlekle. Substancje czynne należące do grupy beta2-mimetyków to m.in. salbutamol, fenoterol i bambuterol. 

• leki na astmę w tabletkach - stosowane jako uzupełnienie terapii wziewnej lub w cięższych przypadkach: 

o   leki przeciwleukotrienowe (np. montelukast), 

o   kortykosteroidy doustne (np. prednizon). 

Użycie doustnych kortykosteroidów o działaniu ogólnym może okazać się konieczne w ciężkich przypadkach astmy, gdy choroby nie udaje się opanować stosując preparaty o działaniu miejscowym. Te o krótkim czasie działania (np. hydrokortyzon) stosuje się celem przerwania ciężkich stanów astmatycznych. 

W najbardziej zaostrzonych przypadkach podaje się je domięśniowo lub dożylnie, podczas hospitalizacji. Kortykosteroidy o średnim czasie działania takie, jak metyloprednizolon czy prednizon nie tylko są w stanie powstrzymać zaostrzenie choroby, ale również zapobiec mu w przyszłości. 

Deksametazon, czyli substancja o przedłużonym działaniu, zapobiega jedynie atakom astmy, nie powinna być jednak stosowana jako podstawowy lek w terapii. 

• leki biologiczne na astmę  - nowsze preparaty stosowane w ciężkich przypadkach astmy alergicznej lub eozynofilowej. Leki biologiczne, takie jak omalizumab i mepolizumab, są skierowane na konkretne mechanizmy immunologiczne powodujące astmę. Aby kwalifikować się do ich stosowania, pacjent musi cierpieć na ciężką, niekontrolowaną astmę, która nie reaguje na standardowe leczenie. Ich stosowanie wiąże się z koniecznością ścisłego monitorowania pacjentów pod kątem skuteczności i potencjalnych działań niepożądanych. Mogą znacząco poprawić kontrolę choroby u pacjentów nieodpowiadających na standardowe leczenie. 

Leki na astmę oskrzelową są dobierane indywidualnie dla każdego pacjenta. Najnowsze leki na astmę oskrzelową obejmują zaawansowane preparaty łączone, które zawierają zarówno lek kontrolujący, jak i lek doraźny w jednym inhalatorze. Oprócz wyżej wymienionych, do nowoczesnych metod leczenia astmy należą również: 

• leki łączone - zaawansowane preparaty zawierające kombinację różnych substancji aktywnych w jednym inhalatorze, np.: 

• kombinacje kortykosteroidów wziewnych i długo działających beta2-mimetyków (np. flutykazon z formoterolem) – to zazwyczaj najsilniejszy lek na astmę; 

• leki antycholinergiczne (np. tiotropium) - blokują one receptory muskarynowe, co prowadzi do rozkurczu oskrzeli, co jest szczególnie przydatne u pacjentów z astmą i przewlekłą obturacyjną chorobą płuc (POChP); 

Te nowoczesne terapie pozwalają na jeszcze lepsze dostosowanie leczenia do indywidualnych potrzeb pacjenta i często umożliwiają skuteczną kontrolę choroby nawet w przypadkach, które wcześniej były trudne do opanowania. (Są zalecane dla pacjentów z astmą średnio-ciężką lub ciężką, ponieważ mogą one poprawić kontrolę objawów i zmniejszyć liczbę zaostrzeń choroby.) 

Leki na astmę bez recepty 

Istnieją również leki bez recepty, które mogą przynieść ulgę w łagodząc objawy astmy. Należą do nich: 

• niektóre leki rozszerzające oskrzela w postaci inhalatorów, 

• preparaty ziołowe i homeopatyczne, 

• suplementy diety wspierające układ oddechowy. 

Preparaty bez recepty, takie jak suplementy czy preparaty ziołowe, mogą wspomagać układ oddechowy, jednak nie zastąpią leków przepisywanych przez lekarza. Astma wymaga regularnej terapii farmakologicznej. 

Leki na astmę dla dzieci 

Leki na astmę dla dzieci są podobne do tych stosowanych u dorosłych, ale dawki są odpowiednio dostosowane do wieku, wagi, stopnia nasilenia choroby i zdolności prawidłowego przyjmowania leku. Ważne jest, aby leczenie astmy u dzieci było prowadzone pod ścisłą kontrolą lekarza pediatry lub pulmonologa dziecięcego. 

Leki wziewne na astmę dla dzieci często są podawane przez specjalne komory inhalacyjne, które ułatwiają odpowiednie przyjęcie leku. Komory te, zwane także spejserami, pomagają w dostarczeniu odpowiedniej dawki leku do płuc, co jest szczególnie istotne u młodszych pacjentów, które mogą mieć trudności z prawidłowym wykonaniem wdechu. Dla najmłodszych dzieci często stosuje się również nebulizatory, które zamieniają lek w mgiełkę, ułatwiając jego wdychanie. Są one najkorzystniejszą formą podawania leków. 

Do najczęściej stosowanych leków na astmę dla dzieci należą: 

• kortykosteroidy wziewne - podstawowe leki o działaniu przeciwzapalnym, np. budezonid, flutykazon; 

• beta2-mimetyki krótko działające - leki rozszerzające oskrzela stosowane doraźnie, np. salbutamol; 

• beta2-mimetyki długo działające - stosowane w połączeniu z kortykosteroidami w cięższych przypadkach; 

• leki przeciwleukotrienowe - często stosowane jako leki dodatkowe, szczególnie u dzieci z astmą związaną z alergią. 

W przypadku astmy u dzieci, szczególnie ważne jest monitorowanie wzrostu i rozwoju, ponieważ długotrwałe stosowanie niektórych leków, zwłaszcza kortykosteroidów, może mieć wpływ na te parametry. Dlatego lekarz prowadzący będzie regularnie oceniał skuteczność leczenia i ewentualne skutki uboczne, dostosowując terapię do zmieniających się potrzeb rosnącego dziecka. 

Z powodu astmy u dzieci, ich rodzice powinni być dobrze poinstruowani w zakresie prawidłowego podawania im leków, rozpoznawania objawów zaostrzenia choroby oraz postępowania w nagłych sytuacjach. Edukacja rodziny jest kluczowym elementem skutecznego leczenia astmy u dzieci. 

Skutki uboczne stosowania leków na astmę 

Stosowanie wziewnych kortykosteroidów, takich jak budezonid, flutykazon, cyklezonid czy beklometazon rozpoczyna się od wysokich dawek, które zmniejsza się wraz ze stopniem opanowania objawów astmy. 

Przyjmowanie wziewnych kortykosteroidów zgodnie z zaleceniami lekarza jest uznawane za bezpieczne, a ewentualnie skutki uboczne mają charakter miejscowy i z reguły są związane z osadem, który preparaty mogą pozostawić w jamie ustnej. Właśnie dlatego po ich użyciu warto przepłukać usta wodą. 

Czasem może dojść do podrażnienia gardła i chrypki. W rzadkich przypadkach rozwija się grzybica jamy ustnej lub zmienia barwa głosu. Do wystąpienia ogólnoustrojowych skutków ubocznych doprowadzić może jedynie niewłaściwe stosowanie leku, poprzez które dostaje się on i wchłania z poziomu przewodu pokarmowego. 

Skutki uboczne stosowania leków na astmę mogą się różnić w zależności od rodzaju preparatu i dawki. Najczęstsze to: 

• dla kortykosteroidów wziewnych: 

• chrypka, 

• kandydoza jamy ustnej, 

• przy długotrwałym stosowaniu wysokich dawek - możliwe efekty ogólnoustrojowe, 

• cukrzyca, 

• przyrost masy ciała, 

• osteoporoza, 

• u dzieci nawet zahamowanie wzrostu. 

Aby nie dopuścić do ich rozwoju, kortykosteroidy ogólnie stosuje się więc krótkotrwale. 

• dla beta2-mimetyków: 

• drżenie mięśni, 

• przyspieszone bicie serca, 

• bóle głowy. 

• dla leków doustnych: 

• kortykosteroidy mogą powodować poważniejsze skutki uboczne, takie jak osteoporoza czy cukrzycam; 

• leki przeciwleukotrienowe mogą rzadko powodować zaburzenia nastroju. 

Ważne jest, aby regularnie konsultować się z lekarzem w celu monitorowania skuteczności leczenia i ewentualnych działań niepożądanych. 

Nowe kierunki w leczeniu astmy 

Najnowsze leki na astmę koncentrują się na bardziej spersonalizowanym podejściu do leczenia. Obejmują one: 

• leki biologiczne - skierowane na konkretne mechanizmy immunologiczne powodujące astmę; 

• terapie genowe - wciąż w fazie badań, ale obiecujące dla przyszłości leczenia astmy oskrzelowej; 

• nowe kombinacje leków w jednym inhalatorze, pozwalające na lepszą kontrolę choroby. 

Co jakiś czas pojawia się nowy lek refundowany na astmę i zwiększa możliwości terapeutyczne dla pacjentów. 

Podsumowując, leczenie astmy jest procesem złożonym i wymaga indywidualnego podejścia. Leki na astmę są stale udoskonalane, aby zapewnić pacjentom jak najlepszą kontrolę choroby przy minimalizacji skutków ubocznych. Zawsze należy stosować się do zaleceń lekarza i regularnie kontrolować przebieg choroby. 

Bibliografia: 

• Leki stosowane w farmakoterapii astmy oskrzelowej, z I Kliniki Gruźlicy i Chorób Płuc Instytutu Gruźlicy i Chorób Płuc w Warszawie, Kierownik Kliniki: prof. dr hab. n. med. Jan Kuś., © Borgis - Nowa Medycyna 1/2001 https://www.czytelniamedyczna.pl/1276,leki-stosowane-w-farmakoterapii-astmy-oskrzelowej.html [data dostępu: 20.09.24]. 

• Monika Protasiewicz, Anna Iwaniak, ALERGIE POKARMOWE I ALERGENY ŻYWNOŚCI, Katedra Biochemii Żywności, Wydziału Nauki o Żywności Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie Kierownik : prof. dr hab. inż. M. Darewicz https://www.ptfarm.pl/pub/File/Bromatologia/2014/BR%202-2014%20s_%20237-242.pdf [data dostępu: 20.09.24]. 

• Bolesław Samoliński i  wsp. Epidemiologia alergii i astmy w Polsce - doniesienie wstępne badania ECAP. Terapia 2008; 10: 41-46. 

• Kowalski ML, Jędrzejczak M, Cirlić M. Efektywność leczenia astmy oskrzelowej w Polsce w ocenie pacjentów - wyniki badania AIRCEE (Asthma Insights & Reality in Central and Eastern Europe). Alergia Astma Immunologia 2004; 9 (4): 187-195. 

• van Schayck CP, van Der Heijden FM, van Den Boom G, Tirimanna PR, van Herwaarden CL. Underdiagnosis of asthma: is the doctor or the patient to blame? The DIMCA project. Thorax. 2000 Jul;55(7):562-5.