Afty na języku, dziąśle i podniebieniu – jak je leczyć?

Afty są owrzodzeniami jamy ustnej i występują w różnych formach i lokalizacjach. Jest wiele sposobów leczenia aft zarówno farmaceutycznych, jak i domowych. Najpopularniejsze są żele izolujące, płukanki i kortykosteroidy. Naturalne metody obejmują olejki roślinne oraz miód. 

Czym są afty? 

Afty to małe, bolesne owrzodzenia błony śluzowej jamy ustnej, często o okrągłym lub owalnym kształcie, z białawym lub żółtawym dnem i czerwoną obwódką. Mogą powodować dyskomfort podczas jedzenia i mówienia. Najczęściej zlokalizowane są na błonie śluzowej jamy ustnej, warg i języka. Mogą występować pojedynczo lub w skupiskach. Diagnozowane są w każdym wieku.  

Nie są nowotworami i nie przekształcają się w zmiany złośliwe. Są bezbolesne, a ich gojenie zajmuje najczęściej od kilku dni do nawet dwóch tygodni. 

Istnieje także pojęcie aftozy. Jest to przewlekłe, nawracające owrzodzenia błony śluzowej jamy ustnej, znane również jako nawracające aftowe zapalenie jamy ustnej. 

Jakie są rodzaje aft? 

Jest kilka rodzajów aft, które mogą różnić się wielkością, częstotliwością występowania, czasem gojenia, a nawet natężeniem bólu.  

Afty małe, znane również jako aphthous minor, to najczęstszy typ aft. Zwykle mają średnicę do 1 cm i pojawiają się jako małe, okrągłe owrzodzenia z białawym lub żółtawym dnem oraz czerwoną obwódką. Te afty goją się zazwyczaj w ciągu 1-2 tygodni i nie pozostawiają blizn. 

Afty duże, zwane aphthous major, są rzadsze i większe od aft mniejszych, przekraczając 1 cm średnicy. Charakteryzują się większą głębokością i większym bólem, a ich krawędzie mogą być nieregularne. Czas ich gojenia może wynosić kilka tygodni, a często pozostawiają blizny. 

W źródłach medycznych odnajdziemy także trzy, niżej opisane rodzaje aft. Ich występowanie związane jest z innymi schorzeniami. 

• Afty Suttona – są największą i najbardziej bolesną odmianą owrzodzeń. Mogą występować pojedynczo lub w skupiskach. Ich średnica przekracza 1 cm. Utrudniają jedzenie picie i mówienie. Goją się bardzo powoli, od kilku tygodni nawet do kilku miesięcy. Afty duże występują najczęściej u osób z chorobami autoimmunologicznymi oraz zapaleniem jelit. 

• Afty Bednara – występują u noworodków i małych dzieci przy urazach mechanicznych. Często są spowodowane złą techniką karmienia. Występują na podniebieniu twardym i w tylnej części jamy ustnej. Czas gojenia jest krótki i zwykle nie trwa dłużej niż tydzień. Nie mają związku z żadnymi chorobami. 

• Afty Mikulicza – inaczej nazywane opryszczkopodobnymi, występują najrzadziej. Są to afty małe, mniej bolesne od Suttona, goją się w przeciągu dwóch tygodni, ale mogą często nawracać. Zmiany te stwierdza się zazwyczaj u osób mających osłabioną odporność, chorobę Behçeta albo celiakię. 

Każdy z wymienionych rodzajów aft ma swoje określone cechy i może dotykać osób, które cierpią na różne choroby. Wywołują je różne czynniki, dlatego rozpoznanie ich typu jest kluczowe dla wprowadzenia odpowiedniego leczenia tych zmian w jamie ustnej. 

Skąd się biorą afty – jaka jest przyczyna? 

Najczęstszym impulsem są urazy mechaniczne powstałe w wyniku zbyt intensywnego szczotkowania lub użycia sztućców. Przyczyną powstawania aft są także źle dopasowane protezy. Afty w jamie ustnej powstają również od aparatu ortodontycznego, który powoduje otarcia. Czasami po wizycie u dentysty, znieczuleniu lub różnych zabiegach stomatologicznych, np. wyrwaniu zęba widoczne są zranienia, które w rezultacie również mogą być bodźcem do ich powstania.  

Niekiedy mogą one pojawiać się bez uchwytnej przyczyny lub mogą być związane z predyspozycjami genetycznymi, napięciem emocjonalnym, a nawet stresem. Obniżona odporność po przejściu choroby bakteryjnej lub wirusowej oraz niedobory witamin, zwłaszcza B12, kwasu foliowego, żelaza i cynku też powoduje wykwity. Ponadto mogą na nie cierpieć niektóre osoby z alergiami i nietolerancjami pokarmowymi, zwłaszcza na gluten i nabiał. 

Przyczyną aft mogą być przewlekłe choroby autoimmunologiczne, takie jak toczeń rumieniowaty układowy lub choroba Behçeta oraz leki immunosupresyjne, które spowalniają odpowiedź układu odpornościowego. Na ich powstanie zwłaszcza u kobiet mają wpływ zmiany hormonalne w określonych fazach cyklu lub ciąży, a także przyjmowanie tabletek antykoncepcyjnych. 

Gdzie występują w jamie ustnej? 

Najczęściej powstają na policzku i na wadze, sprawiają trudność przy jedzeniu i mówieniu, ale to te zlokalizowane na języku są wyjątkowo bolesne. Występują zarówno na spodzie jak i wierzchu, a nawet pod językiem, po infekcjach lub urazach. W tym miejscach powstają w wyniku przygryzania wargi lub otarć przy noszeniu aparatu ortodontycznego albo protezy i mogą powodować dyskomfort podczas mówienia, jak też zwiększoną wrażliwość na różne smaki oraz temperatury. 

Afta na dziąśle objawia się podobnie, jednak ma kilka szczególnych symptomów takich jak krwawienie, obrzęk i infekcje tkanek miękkich dziąsła oraz nieprzyjemny zapach z ust. Może występować na podniebieniu twardym oraz na podniebieniu miękkim, a jej najczęstszym powodem są urazy mechaniczne. W tym drugim przypadku może być związana z infekcjami wirusowymi bądź bakteryjnymi i sprawia trudności w jedzeniu, a nawet mowie. 

Najcięższym przypadkiem są afty w gardle i na migdale. Jedne i drugie są trudne do zauważenia i leczenia. Powodują silny ból gardła oraz uczucie dyskomfortu w całej jamie ustnej. Dodatkowo mogą prowadzić do poważniejszych objawów, takich jak gorączka, ból promieniujący do uszu, powiększenie węzłów chłonnych oraz ogólne osłabienie organizmu. Mogą być wynikiem infekcji bakteryjnych i wirusowych, takich jak angina, albo przewlekłych stanów zapalnych. 

Warto zwrócić uwagę na afty u dziecka, które mogą być podobne do tych u dorosłych i występują w tych samych miejscach, jednak są bardziej uciążliwe przez delikatność błony śluzowej. Dzieci są bardziej narażone na ich powstanie, ponieważ mają słabszy układ odpornościowy, przez co różnego rodzaju infekcje i urazy jamy ustnej występują u nich częściej. 

Afty w ciąży – czy występują częściej? 

Organizm kobiety w ciąży jest bardziej obciążony, dlatego w tym czasie występuje wiele problemów zdrowotnych. Jednym z nich są owrzodzenia jamy ustnej. Do ich powstania mogą przyczynić się zmiany hormonalne oraz zmniejszona odporność.  

Afty w ciąży mogą występować częściej, ponieważ wysoki poziom progesteronu i estrogenu wpływa na podatność błony śluzowej jamy ustnej na infekcje i podrażnienia. Co więcej, układ odpornościowy jest osłabiony co może powodować większą ilość chorób i stanów zapalnych. Wahania nastroju i zmiany emocjonalne powodują stres, który jest czynnikiem ryzyka powstania owrzodzeń. 

W ciąży wzrasta zapotrzebowanie na witaminy i minerały takie jak B12, kwas foliowy, żelazo i cynk. Ich niedobory mogą sprzyjać powstawaniu aft.  

Afta w ciąży, daje takie same objawy jak u wszystkich, jednak jej leczenie może być bardziej skomplikowane, aby nie zaszkodzić rozwijającemu się dziecku. Najlepsze będą tu naturalne metody leczenia, jednak w przypadku często nawracających, bolesnych i niegojących się aft warto skonsultować się z lekarzem. 

Afty – jakie dają objawy? 

Ich objawy są różnorodne i często związane z lokalizacją. Najbardziej charakterystycznym symptomem jest ból, który jest odczuwalny podczas jedzenia i picia oraz nasila się przy spożywaniu kwaśnych, pikantnych, słonych lub gorących potraw i napojów. Obszar wokół nich często jest zaczerwieniony i opuchnięty, a w przypadku, kiedy pojawią się w gardle lub na migdale mogą utrudniać przełykanie. W niektórych przypadkach pacjenci odczuwają mrowienie i pieczenie w miejscu, gdzie powstaje wykwit, jeszcze przed jego pełnym rozwinięciem. 

Bolesne afty w jamie ustnej mogą utrudniać codzienne czynności, a w ciężkich lub nawracających przypadkach, zwłaszcza u dzieci, może wystąpić gorączka i powiększone węzły chłonne w okolicach szyi. 

Gojenie trwa zazwyczaj od jednego do dwóch tygodni. Jeżeli ich objawy nie słabną, a afty są coraz bardziej bolesne i często nawracają warto udać się do lekarza w celu konsultacji i wprowadzenia odpowiedniego leczenia. 

Nawracające afty 

Nawracające afty, inaczej zwane aftozami lub nawracającym aftowym zapaleniem jamy ustnej (RAS) są owrzodzeniami występującymi periodycznie. Można je zaliczyć do najczęściej występujących chorób błony śluzowej jamy ustnej. 

Przeważnie występują u osób, które są bardziej narażone na stres i przemęczenie. Częściej zauważane są u kobiet. Występują rodzinnie zarówno u dorosłych, jak i u dzieci, ale nie jest znany ich sposób dziedziczenia.  

Choroby autoimmunologiczne są kluczowe w ich powstawaniu, ponieważ układ odpornościowy może atakować komórki błony śluzowej jamy ustnej. Toczeń rumieniowaty, celiakia, choroba Crohna oraz zespół jelita drażliwego często wpływają na ich nawroty. Zmiany hormonalne w trakcie cyklu oraz ciąży, a nawet przyjmowanie tabletek antykoncepcyjnych mogą sprzyjać aftozie u kobiet.  

Przyczyną nawracających aft może być również dieta uboga w poszczególne witaminy i minerały. Niedobory takich składników jak B12, kwasu foliowego, cynku i żelaza mogą być powodem ich ponownego wykwitu. Również infekcje bateryjne i wirusowe oraz ogólne obniżenie odporności może im sprzyjać. 

Wszelkiego rodzaju urazy mechaniczne błony śluzowej spowodowane przygryzaniem policzka i warg, spożywaniem twardych pokarmów lub noszeniem aparatu ortodontycznego, albo protezy mogą zwiększyć ryzyko nawrotów. 

Badania jakie należy wykonać w przypadku aft nawracających w jamie ustnej to analiza krwi, która sprawdza poziom witamin, testy alergiczne mogące zidentyfikować nadwrażliwość na niektóre pokarmy i testy na choroby autoimmunologiczne. 

Czy afty są zaraźliwe? 

Wiele osób zastanawia się czy afty są zaraźliwe, odpowiedź jest prosta, afty nie są zaraźliwe i nie są wywoływane prze bakterie, wirusy, czy inne patogeny, które mogłyby być przenoszone na innych ludzi. Nie można się nimi zarazić przez kontakt z osobą, która je ma, ponieważ są to nieinfekcyjne owrzodzenia błony śluzowej. 

Afty są bolesnymi owrzodzeniami, które są wywoływane przez różne czynniki, jednak nie da się nimi zarazić od drugiej osoby. 

Jak leczyć afty? 

Leczenie aft przebiega bardziej objawowo i polega na złagodzeniu bólu, przyspieszeniu gojenia oraz zapobieganiu nawrotom. W zależności od nasilenia objawów i lokalizacji zmian w jamie ustnej, mogą być stosowane różne leki na afty dla dzieci i dorosłych. 

Najpopularniejszym środkiem są żele izolujące, które tworzą warstwę ochronną odizolowując zmiany od jamy ustnej, co przyspiesza proces gojenia i zmniejsza ból. Takie produkty dostępne są bez recepty, zawierają substancje przeciwbólowe i przeciwzapalne, które zmniejszają uczucie dyskomfortu. Są szczególnie skuteczne, jeśli owrzodzenia pojawiają się na języku, podniebieniu, wardze i dziąsłach, ponieważ chronią te miejsca przed podrażnieniami. 

Pomocne mogą być płyny na afty do płukania jamy ustnej zawierające chlorheksydynę, benzydaminę lub inne środki przeciwbakteryjne, które działają antyseptycznie i przeciwdziałają infekcjom bakteryjnym. 

Tabletki na afty mogą być pomocne w złagodzeniu bólu. Doustne leki przeciwbólowe zawierające paracetamol lub ibuprofen mogą łagodzić dyskomfort szczególnie podczas jedzenia i mówienia. 

Kortykosteroidy zmniejszają stan zapalny i ból. Są stosowane miejscowo w przypadku większych i bardziej bolesnych zmian, które nie reagują na inne metody leczenia. Są stosowane na podniebieniu, policzkach i dziąsłach zgodnie z zaleceniami lekarza, Ich długotrwałe stosownie może prowadzić do niepożądanych efektów ubocznych. 

Antybiotykoterapia jest stosowana tylko wtedy, kiedy lekarz stwierdzi, że afty są zakażone bateriami, w przypadku rozległych zmian, lub pojawienia się gorączki. Konieczna może być również suplementacja minerałów i witamin, która jest pomocna w zapobieganiu nawrotom. 

W zależności od lokalizacji i stanu zdrowia i wielkości afty pacjenta leczenie trwa od jednego do nawet 4 tygodni. 

Domowe sposoby na afty – jak się ich pozbyć? 

Domowe sposoby na afty mogą wspomagać leczenie, łagodzić niektóre objawy i przyspieszyć gojenie. Istnieje wiele sposobów kurowania się w domu, jednak najpowszechniejszym są płukanki do ust, które mogą pomóc w złagodzeniu bólu i zmniejszeniu stanu zapalnego. Najczęściej używany jest roztwór jednej łyżeczki soli w szklance wody, który pomaga w dezynfekcji i zmniejsza stan zapalny w jamie ustnej. Podobnie działa płukanka z dwóch łyżeczek sody, która dodatkowo łagodzi podrażnienia. Natomiast napar z rumianku działa przeciwzapalnie i ma właściwości kojące. 

Naturalnym sposobem na afty, szczególnie te na języku jest miód, który można nałożyć bezpośrednio na owrzodzenie. Ma on właściwości przeciwzapalne i przeciwbakteryjne, które przyspieszają gojenie, a dodatkowo zachwyca słodkim smakiem. Jeśli jednak ktoś go nie lubi można użyć zamiennie oleju kokosowego, który ma takie same właściwości. 

Leczenie domowe nie może obejść się bez olejku goździkowego działającego jako miejscowy środek znieczulający. Trzeba rozcieńczyć go w oliwie z oliwek i nałożyć na policzek, wargę lub język. 

Ważne w procesie gojenia aft jest unikanie podrażnień. W tym celu należy ograniczyć spożywanie pokarmów twardych i ostrych takich jak orzechy i chipsy które mogą nasilić ból i stan zapalny. Również gorące, gazowane i alkoholowe napoje mogą urażać błonę śluzową jamy ustnej i spowalniać jej gojenie. 

Leczenie domowym sposobem może obejmować również dietę, która powinna być bogata w witaminy i minerały, w szczególności B12, kwas foliowy, cynk i żelazo. Ponadto spożywanie produktów mlecznych, takich jak jogurt i kefir wspomagają gojenie, ponieważ zawierają probiotyki, które wspierają zdrowie jamy ustnej. 

Stres może być przyczyną powstawania aft, dlatego ważne jest jego ograniczenie. W tym celu należy zastosować różne techniki relaksacyjne, na przykład medytacja, lub joga, a nawet regularna aktywność fizyczna może być rozwiązaniem problemu.

Leczenie aft domowym sposobem może zmniejszyć dyskomfort i przyspieszyć ich gojenie. Odpowiednia dieta, obniżenie poziomu stresu i aktywność fizyczna są pomocne w procesie leczenia, a domowe preparaty na bazie miodu, olejów roślinnych, czy stosowanie płukanek łagodzą ich objawy. 

Bibliografia: 

1. R. Górska, Diagnostyka i leczenie chorób błony śluzowej jamy ustnej, Wydanie 1, Med. Tour Press International, Otwock 2011 
2. T. Zaleski, Podstawy stomatologii dostępnej, Wydawnictwo lekarskie PZWL 2012 
3. R.P. Langlais, C.S. Miller, J.S. Nield-Gehrig, Choroby błony śluzowej jamy ustnej, Edra Urban &Partner 2013  
4. J, Banach, Z. Jańczuk, Choroby błony śluzowej jamy ustnej i przyzębia, Wydawnictwo lekarskie PZWL, Warszawa 2021