Zespół przewlekłego zmęczenia to przewlekły problem, który budzi wiele wątpliwości zarówno u specjalistów, jak i pacjentów. Mechanizmy jego powstawania i możliwości leczenia wciąż nie są w pełni poznane. W tym artykule omawiamy, czym jest przewlekłe zmęczenie, co zrobić po zaobserwowaniu objawów i jak można sobie pomóc domowymi sposobami.
Co to jest zespół przewlekłego zmęczenia?
Po czym poznać zespół przewlekłego zmęczenia (określany jest też jako chroniczne zmęczenie). Czym różni się od zmęczenia, którego od czasu do czasu doświadcza każdy człowiek?
● Chroniczne zmęczenie jest przewlekłym zaburzeniem, które powoduje uporczywe i niewyjaśnione zmęczenie. Występuje niezależnie od długości i jakości snu, natłoku codziennych obowiązków czy poziomu aktywności fizycznej w ciągu dnia.
● Jest niezwykle uporczywe, a wręcz wyniszczające dla organizmu. Dodatkowo negatywnie wpływa na zdrowie fizyczne oraz psychiczne, a także relacje społeczne, codzienne funkcjonowanie, życie prywatne oraz zawodowe.
● Diagnostyka i leczenie zespołu przewlekłego zmęczenia nie są łatwe, ponieważ nie istnieje jedno badanie, lek lub metoda, które sprawdziłyby się u każdego pacjenta.
Zespół przewlekłego zmęczenia: przyczyny
Chroniczne zmęczenie może mieć wiele przyczyn. Warto jednak podkreślić, że w przeciwieństwie do normalnego zmęczenia, którego każdy z nas czasem doświadcza, zidentyfikowanie przyczyny nie jest łatwe. Stan nie jest spowodowany jedną nieprzespaną nocą, wymagającym dniem w pracy czy dużym stresem. Co zatem może być przyczyną ciągłego zmęczenia?
● Zaburzenie może być konsekwencją przebytych infekcji. Coraz częściej stwierdza się zespół przewlekłego zmęczenia po COVID. Może to być jeden z objawów tzw. „long-covid”, czyli przewlekłych problemów zdrowotnych utrzymujących się przez co najmniej 3 miesiące po zakażeniu wirusem.
● Zespół przewlekłego zmęczenia pojawia się również po przebyciu boreliozy.
● Częstym problemem jest też zespół przewlekłego zmęczenia u pacjentów onkologicznych. Szacuje się, że dotyczy nawet 70% osób poddanych chemioterapii, immunoterapii, radioterapii, a także leczeniu chirurgicznemu. Jest to problem wieloczynnikowy i znajduje swoje źródło zarówno w chorobie nowotworowej, jak i stosowanych metodach leczenia, które choć niezbędne, są obciążające dla organizmu. U chorych na nowotwory poddawanych chemioterapii łagodzenie objawów przewlekłego zmęczenia może być trudniejsze niż łagodzenie dolegliwości bólowych.
● Przypuszcza się, że zespół przewlekłego zmęczenia może wynikać z zaburzeń w funkcjonowaniu układu nerwowego oraz immunologicznego, choć dokładne patomechanizmy nie zostały dotychczas poznane.
Zespół przewlekłego zmęczenia: objawy
Po czym poznać zespół przewlekłego zmęczenia? Główny objaw to silne, przytłaczające, uporczywe zmęczenie, które utrzymuje się stale i bez przerwy. Może pojawić się nagle lub narastać stopniowo. Cechą charakterystyczną jest to, że nie ustępuje po odpoczynku i negatywnie wpływa na codzienne funkcjonowanie. Uczucie zmęczenia może narastać po wykonaniu normalnych zadań, które w prawidłowych warunkach nie spowodowałyby przemęczenia. Zdarza się, że objawy są na tyle silne, że pacjenci nie są w stanie wstać z łóżka i wykonać codziennych obowiązków. Chroniczne zmęczenie może powodować też objawy takie jak:
● Problemy z pamięcią i koncentracją,
● Zawroty głowy,
● Bóle stawów i mięśni,
● Bóle głowy,
● Nudności.
Zespół przewlekłego zmęczenia: diagnostyka
Jak zdiagnozować chroniczne zmęczenie? Niestety nie jest to łatwe zadanie. Diagnostyka bywa długa, a objawy zgłaszane przez pacjenta mogą być mylone np. z objawami depresji. Co więcej, w celu postawienia diagnozy powinny utrzymywać się przez co najmniej 6 miesięcy, co może powodować frustrację i zniechęcenie.
● Czy istnieje test na przewlekłe zmęczenie? Aktualnie nie dysponujemy badaniami, które byłyby w stanie jednoznacznie określić, czy u danej osoby występuje chroniczne zmęczenie.
● W procesie diagnostycznym istotną rolę odgrywają wywiad oraz badania, które pomagają wykluczyć inne choroby. Co warto zbadać przy ciągłym zmęczeniu? Morfologia krwi, hormony tarczycy, poziomy witamin i minerałów mogą być wartościowym elementem diagnostyki. Specjalista może zalecić również wykonanie badań obrazowych np. rezonansu magnetycznego głowy.
Zespół przewlekłego zmęczenia: leczenie
Nie istnieje jedna, prawidłowa odpowiedź na pytanie, jak leczyć zespół przewlekłego zmęczenia. Badania nad możliwościami terapeutycznymi wciąż trwają, a aktualnie leczenie skupia się zmniejszeniu objawów i poprawie jakości życia. Czym leczyć przewlekłe zmęczenie? Zależy to m.in. od przyczyny, ogólnego stanu zdrowia oraz obecności chorób współwystępujących. U niektórych osób wskazana jest farmakoterapia, u innych próba wdrożenia zmian behawioralnych. Nierzadko bywa to trudne, ponieważ zmęczenie jest na tyle silne, że zmuszenie się do wyjścia na spacer czy podjęcia interakcji towarzyskich jest niemalże niemożliwe. Jakie leki na zespół przewlekłego zmęczenia są pomocne? Lekarz może zadecydować o włączeniu leków na bezsenność, środków przeciwbólowych lub przeciwdepresyjnych i przeciwlękowych w zależności od stanu zdrowia, wyników badań i potrzeb danego pacjenta.
Zespół przewlekłego zmęczenia: dieta
Osoby borykające się z zespołem przewlekłego zmęczenia mogą odczuć korzyści po wprowadzeniu zmian w swoim sposobie żywienia. Odpowiednia dieta i suplementacja to naturalny sposób na to, jak odzyskać energię. Warto jednak pamiętać, że nie zastąpią leczenia farmakologicznego, jeśli okaże się ono konieczne. W przypadku przyjmowania leków, suplementację należy omówić z lekarzem. Co na chroniczne zmęczenie? Sprawdź, które produkty warto jeść.
● Owoce jagodowe – są źródłem błonnika wspierającego pracę jelit i zdrowie metaboliczne, polifenoli i witaminy C o działaniu przeciwzapalnym.
● Czerwone, żółte i pomarańczowe warzywa i owoce – są źródłem witaminy A i beta-karotenu, które są silnymi antyoksydantami. Oznacza to, że chronią komórki organizmu przed uszkodzeniami, wspierają też odporność immunologiczną.
● Kasza gryczana – jest jednym z najlepszych źródeł magnezu. To składnik, który ma szczególne znaczenie w przewlekłym stresie i zmęczeniu, ponieważ wspiera funkcjonowanie mózgu i produkcję neuroprzekaźników.
● Gorzka czekolada i naturalne kakao – zawierają dużo polifenoli, które działają ochronnie na układ nerwowy i wspierają prawidłową produkcję neuroprzekaźników, takich jak serotonina czy anandamid . Neuroprzekaźniki mogą wpływać na przebieg zespołu przewlekłego zmęczenia.
● Tłuste ryby morskie – są źródłem kwasów tłuszczowych omega-3 o silnym działaniu przeciwzapalnym. Kwas DHA (dokozaheksaenowy) jest jednym z najważniejszych składników budulcowych neurony.
Zdrową, niskoprzetworzoną, dobrze zbilansowaną dietę można uzupełnić suplementacją. W zespole przewlekłego zmęczenia pomocne mogą być preparaty z witaminą D, B complex, adaptogeny, preparaty na pamięć, koenzym Q10, preparaty na brak energii oraz probiotyki.
Profilaktyka zespołu przewlekłego zmęczenia
Niestety aktualnie nie są znane skuteczne metody profilaktyczne, które mogłyby zmniejszać ryzyko zachorowania na zmęczenie chroniczne. Przyczyny problemu i mechanizmy jego powstawania są bardzo złożone, co utrudnia wdrożenie skutecznych działań zapobiegawczych. Pomocna może być edukacja osób znajdujących się w grupie ryzyka (np. po przebytych infekcjach i pacjentów onkologicznych) na temat objawów, które powinny ich zaniepokoić i skłonić do konsultacji z lekarzem w celu przeprowadzenia diagnostyki i zaplanowania postępowania.
Zespół przewlekłego zmęczenia: podsumowanie
Zespół przewlekłego zmęczenia to poważny problem, o którym niestety wciąż niewiele wiemy. Może być powikłaniem infekcji, a także choroby nowotworowej i terapii onkologicznych. Objawy można łatwo pomylić z depresją lub zaburzeniami nastroju, dlatego proces diagnostyczny bywa trudny i żmudny. W ramach leczenia można zastosować środki farmakologiczne o działaniu objawów. Pomocna jest również gęsto odżywcza dieta i indywidualnie dobrana suplementacja.
Źródła:
1. Wiercińska M. Zespół przewlekłego zmęczenia – przyczyny, objawy, leczenie. https://www.mp.pl/pacjent/choroby/360978,zespol-przewleklego-zmeczenia-przyczyny-objawy-leczenie [dostęp: 23.01.2025]
2. Golon K. Zespół przewlekłego zmęczenia u chorych z rozpoznaniem nowotworu złośliwego. Problemy Nauk Stosowanych, 2017
3. Bjorklund G. i wsp. Chronic fatigue syndrome (CFS): Suggestions for a nutritional treatment in the therapeutic approach. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0753332218342987
4. Prylinska M. i wsp. Nutritional and dietary interventions for the treatment of Chronic Fatigue Syndrome. https://zenodo.org/records/1307482 [dostęp: 23.01.2025]
5. Myalgic encephalomyelitis or chronic fatigue syndrome (ME/CFS). https://www.nhs.uk/conditions/chronic-fatigue-syndrome-cfs/ [dostęp: 23.01.2025]
Podziel się artykułem ze znajomymi
