Selen: na co stosować? Właściwości, działanie, zastosowanie

Selen to niezwykle ważny pierwiastek dla organizmu człowieka. Pomaga w prawidłowym funkcjonowaniu tarczycy, wspiera zachowanie zdrowej skóry, włosów i paznokci. Selen podnosi odporność i zwalcza wolne rodniki. Przyjmujemy go z codzienną dietą, jednak zaleca się jego uzupełnianie, szczególnie palaczom.

Co to jest selen?

Selen to pierwiastek chemiczny z grupy niemetali, odkryty w 1817 roku. W stanie naturalnym selen występuje jako zanieczyszczenie rud siarczkowych, natomiast pozyskiwany w sposób przemysłowy, jest produktem ubocznym rafinacji rud miedzi i siarki.

Selen: zastosowanie

Selen znajduje wiele zastosowań: jest między innymi materiałem półprzewodnikowym -  jego związki są stosowane w ogniwach fotowoltaicznych, kserokopiarkach, dawniej także w prostownikach selenowych. Dodawany jest do szkła i stali. Jest silnym środkiem owadobójczym. Natomiast siarczek selenu stosuje się w szamponach przeciwłupieżowych i lekach antygrzybicznych. Selen przede wszystkim jest jednym z ważnych mikroelementów odpowiedzialnych za funkcjonowanie ludzkiego organizmu.

Czytaj też: Cynk – właściwości. Niedobór i przedawkowanie

Selen: właściwości

Selen w organizmie pełni wiele ważnych funkcji. Pomaga w prawidłowym działaniu układu odpornościowego, jego poziom wpływa na ilość wytwarzanych ciał odpornościowych. Selen wytwarza enzym o nazwie peroksydaza glutationowa, który chroni czerwone krwinki i błony komórkowe przed szkodliwym działaniem wolnych rodników. Selen przed wolnymi rodnikami osłania też serce. Jakie jeszcze właściwości zdrowotne selenu zna medycyna?

• Jest istotny dla prawidłowego działania tarczycy,
• Pomaga zapobiegać reumatoidalnemu zapaleniu stawów,
• Selen działa też kojąco w stanach depresji, stresu i przemęczenia.

Dostarczanie selenu do organizmu jest szczególnie pożądane u palaczy papierosów, narażonych w większym stopniu na nowotwór płuc. Nie wszystkie badania potwierdzają jednak tak zbawienną rolę selenu w przypadku chorób nowotworowych.

 Czytaj też: Amigdalina (witamina B17) działanie, dawkowanie i właściwości

W czym jest selen? W jakich produktach spożywczych?

Dzienna zalecana dawka selenu to 55 mikrogramów u człowieka dorosłego. Co do zasady, nie powinniśmy zadręczać się tym, że w naszym organizmie zabraknie selenu. Dostarczamy go bowiem w codziennej diecie. W jakich produktach jest selen?

• Mięso i ryby,
• Pieczywo,
• Nabiał,
• Orzechy brazylijskie i włoskie,
• Warzywa, takie jak groch, fasola, brokuły.

W naturalny sposób otrzymujemy więc selen w pożywieniu. Problem w tym, że polskie gleby są ubogie w selen, dlatego bogactwa tego pierwiastka nie doświadczymy więc w większości produktów rodzimego rolnictwa. Brak selenu w polskich produktach nie jest jednak w Polsce tak dużym problemem, ponieważ na nasze stoły trafia dużo żywności importowanej.

Co na niedobór selenu stosować?

Suplementem diety, opracowanym z myślą o osobach, które muszą uzupełniać niedobór selenu w organizmie, jest selen organiczny, oparty na drożdżach selenowych. Selen organiczny uzupełnia dietę, pomaga w prawidłowym funkcjonowaniu układu odpornościowego, pozwala zachować zdrowe włosy i paznokcie, chroni komórki przed stresem oksydacyjnym. Warto również poszukiwać preparatów, w których selen połączony jest z cynkiem. Taka kompozycja będzie spełniać podobną rolę.

Sprawdź też: preparaty na włosy, skórę i paznokcie.

Selen a tarczyca

Niedobór selenu, wraz z niewystarczającą ilością jodu, jest często przyczyną niedoczynności tarczycy. To bardzo poważne zagadnienie, które wymaga konsultacji z lekarzem endokrynologiem. Nie mniej, może się okazać po wizycie u specjalisty, że na niedoczynność tarczycy odpowiednie będzie właśnie posiłkowanie się suplementem selenu. Badania wykazują, że zapewnienie odpowiedniej dawki selenu przywraca właściwe funkcje tarczycy.

A czy istnieje związek między selenem a Hashimoto – autoimmunologiczną chorobą tarczycy? Istnieją badania sugerujące, że suplementacja selenu (selenometioniny) może wspierać standardową terapię, ale na pewno nie jest to „lek na Hashimoto”. Specjaliści nie zalecają rutynowo takiego działania, ewentualnie przy niedoborze oraz zawsze po ocenie ryzyka i korzyści.

Selen a płodność

Związek między dietą a płodnością jest przedmiotem wielu badań – wiadomo, że dieta bogata w określone składniki odżywcze wspiera zdrowie rozrodcze, choć nie wszystkie zależności są jeszcze w pełni potwierdzone klinicznie. W przypadku selenu badania są obiecujące, ale wciąż nie ma pełnej zgody co do rutynowej suplementacji.

• U mężczyzn – pierwiastek odgrywa rolę w budowie białek obecnych w nasieniu (selenoproteiny), które chronią plemniki przed stresem oksydacyjnym. Niedobór selenu może wiązać się z gorszą ruchliwością i żywotnością plemników.
• U kobiet – selen uczestniczy w ochronie komórek jajowych i błony śluzowej macicy przed uszkodzeniami oksydacyjnymi. Zbyt niski poziom może sprzyjać problemom z implantacją zarodka i zwiększać ryzyko powikłań ciążowych (np. stanu przedrzucawkowego).

Selen występuje też w witaminach prenatalnych. Większość suplementów diety dla kobiet w ciąży zawiera ten pierwiastek w ilości odpowiadającej dziennemu zapotrzebowaniu (zwykle 30-60 µg). Ma to na celu wspierać prawidłowy rozwój płodu i chronić organizm matki przed wspominanym stresem oksydacyjnym.

Z czym nie łączyć selenu?

W praktyce zwykła dieta nie powoduje ryzyka interakcji. Problem pojawia się głównie przy suplementacji dużymi dawkami (powyżej 100-200 µg/dobę), które stosuje się w wyjątkowych sytuacjach klinicznych (głównie w leczeniu autoimmunologicznych chorób tarczycy i poważnego niedoboru). W takich sytuacjach warto zachować odstęp kilku godzin między selenem a innymi suplementami (zwłaszcza cynkiem i żelazem).

Selen: dawkowanie

Ile selenu dziennie powinien przyjmować zdrowy człowiek? Jak już wspomniano, ok. 55 mikrogramów selenu to wartość średnia, ponieważ zalecane dawki różnią się w zależności od wieku. Dla niemowląt jest to 15 mikrogramów, dla dzieci do 12 roku życia – 20-30 mikrogramów, dla kobiet w ciąży – 65, dla kobiet karmiących – 75, dla chłopców po 15 roku życia i dorosłych mężczyzn – 70. Wszystko to co poniżej tych norm, oznacza niedobór selenu, objawy czego mogą się unaocznić w zaburzeniach funkcjonowania organizmu.

Selen: na co pomaga? Objawy niedoboru

Niedobór selenu może wpływać na:

• Obniżenie odporności,
• Nasilenie reumatoidalnego zapalenia stawów,
• Niewydolność serca,
• Niedoczynność tarczycy.

Zobacz też: preparaty na odporność.

Przedawkowanie selenu

Czy można przedawkować selen? Przedawkowanie selenu nie jest proste, choćby ze względu na to, że ciężko o nadmiar tego pierwiastka w polskiej żywności. Aby przedawkować selen, należałoby się bez umiaru go suplementować. Uważa się, że górną granicą, jeśli chodzi o ilość selenu, jaka może być dostarczana do organizmu, jest poziom 400 mikrogramów dziennie. Selen w nadmiernej ilości może być trujący. Skutki uboczne przyjmowania selenu w nadmiarze (selenoza) to:

• Wypadanie włosów,
• Łamliwość paznokci,
• Metaliczny posmak w ustach,
• Nudności,
• Zmęczenie,
• Drażliwość,
• Zaburzenia neurologiczne (w cięższych przypadkach).

A jak pozbyć się nadmiaru selenu? Nie ma szybkiej „odtrutki” – nie stosuje się leków wiążących czy neutralizujących selen (tak jak np. przy zatruciu metalami ciężkimi). Leczenie jest objawowe, więc przede wszystkim należy:

• Przestać suplementować pierwiastek – pierwszym krokiem jest całkowite odstawienie tabletek i preparatów zawierających selen.
• Unikać bogatych źródeł w diecie – orzechy brazylijskie, podroby, ryby oceaniczne, suplementy multiwitaminowe z selenem.
• Zwiększyć naturalne wydalanie – nadmiar usuwany jest przez nerki (mocz), częściowo przez pot i oddech (charakterystyczny zapach czosnkowy). Nie ma sposobu, żeby gwałtownie „przepłukać” organizm, ale odpowiednie nawodnienie wspiera nerki.

Przy zatruciu konieczna jest też ocena stężenia selenu we krwi oraz badania czynności wątroby i nerek.

Sprawdź też: Inozytol (witamina B8) – działanie, skutki uboczne i wskazania

Selen: odpowiedzi na najczęstsze pytania

• Kiedy brać selen – rano czy wieczorem? Nie ma sztywnych zaleceń co do pory dnia. Najlepiej przyjmować selen regularnie i razem z posiłkiem – poprawia to jego wchłanianie i zmniejsza ryzyko podrażnienia żołądka. Ważniejsza od godziny jest systematyczność.
• Czy od selenu się tyje? Nie. Selen nie powoduje przyrostu masy ciała ani zatrzymywania wody. Wręcz przeciwnie – jego prawidłowy poziom wspiera metabolizm i pracę tarczycy. Tycie może wynikać z zaburzeń hormonalnych związanych z niedoborem lub nadmiarem selenu, ale sam pierwiastek nie powoduje otyłości.
• Czy jest możliwe uczulenie na selen? Reakcje alergiczne na selen są bardzo rzadkie, ale zdarzają się w przypadku suplementów diety (np. na składniki dodatkowe, a nie sam selen). Objawy uczulenia to zwykle wysypka, świąd lub problemy żołądkowo-jelitowe. Jeśli po rozpoczęciu suplementacji pojawią się takie objawy, warto skonsultować się z lekarzem.

Selen: podsumowanie

Selen to pierwiastek śladowy, który odgrywa ważną rolę w organizmie człowieka. Wspiera odporność, chroni komórki przed stresem oksydacyjnym, pomaga w prawidłowej pracy tarczycy, a także wpływa na płodność, przyczyniając się  do prawidłowego przebiegu spermatogenezy. Choć dostarczamy go z dietą, polskie gleby są ubogie w selen, dlatego przy stwierdzonych jego niedoborach warto rozważyć suplementację – szczególnie w postaci selenu organicznego.