Obrzęk nóg u starszej osoby: przyczyny i objawy, leczenie

Obrzęk nóg u starszej osoby może pojawić się z różnych przyczyn, np. upału, długotrwałego przebywania w jednej pozycji albo urazu. Ponieważ jednak seniorzy często zmagają się z tzw. wielochorobowością, opuchlizna dolnych kończyn zazwyczaj bierze się właśnie z tych schorzeń – niewydolności krążenia, chorób serca, nerek czy wątroby. Jak sobie radzić z puchnięciem nóg w starszym wieku? Zapraszamy do lektury!

Czym jest obrzęk i skąd się bierze opuchlizna nóg u osób starszych?

Obrzęk powstaje, gdy płyn zawarty w krwi lub limfie wydostaje się z naczynia i gromadzi między komórkami. Brak całkowitej szczelności naczyń limfatycznych i krwionośnych jest niezbędny do zapewniania tkankom i komórkom różnych niezbędnych składników (tlenu i substancji odżywczych), a także usuwania tych niepotrzebnych (dwutlenku węgla i produktów przemiany materii). W normalnych warunkach zostaje zachowana równowaga między ilością płynu przenikającego z naczyń do komórek oraz z komórek do naczyń. Jeśli jednak za dużo płynu gromadzi się poza naczyniem, powstaje obrzęk.

Wyróżnia się dwa rodzaje obrzęków:

• Wysięk – płyn powstający w przebiegu zapaleń, który przenika przez ściany naczyń krwionośnych w wyniku ich zwiększonej przepuszczalności. Może mieć charakter surowiczy, włóknikowy, ropny albo mieszany,

• Przesięk – płyn przedostaje się na zewnątrz naczyń mimo ich prawidłowej budowy. Przyczyną jest zwiększone ciśnienie hydrostatyczne w naczyniach włosowatych albo zmniejszone ciśnienie onkotyczne lub osmotyczne krwi.

„Na zewnątrz” oba typy obrzęków wyglądają tak samo, jednak należy je różnicować (np. na podstawie stężenia dehydrogenazy mleczanowej), ponieważ mają inne podłoże kliniczne. Opuchlizna nóg i innych części ciała nie jest przypadłością tylko starych ludzi, choć niewątpliwie u seniorów zdarza się częściej. Dlaczego starszym ludziom puchną nogi? Do najczęstszych przyczyn obrzęków kończyn dolnych w zaawansowanym wieku można zaliczyć:

• Przewlekłą niewydolność żylną – w wyniku osłabienia żył i ich zastawek wzrasta ciśnienie żylne i dochodzi do poszerzenia naczyń. Choroba objawia się opuchlizną, żylakami i wgłębieniami w skórze w miejscach ucisku przez ubrania,

• Zakrzepicę żył głębokich – w żyłach (głównie ud, podudzi i bioder) tworzą się skrzepy utrudniające lub blokujące przepływ krwi, co prowadzi do obrzęków i bólu nóg,

• Obrzęki limfatyczne – pojawiają się z powodu zaburzeń układu limfatycznego, np. przy zakażeniach bakteryjnych czy nowotworach. Mają tzw. ciastowaty charakter (po uciśnięciu opuchlizny pojawia się dołek, który utrzymuje się przez jakiś czas). Często są jednostronne i niebolesne – spuchnięta jedna noga może świadczyć właśnie o utrudnionym przepływie chłonki.

Obrzęki nóg u seniorów mogą też być spowodowane przez:

• Choroby serca i układu krążenia,

• Choroby nerek,

• Zaburzenia funkcjonowania tarczycy,

• Alergie,

• Ukąszenia owadów,

• Długotrwałe leczenie glikokortyosteroidami,

• Niedobór białka i witamin,

• Dietę o zbyt wysokiej zawartości soli (sodu).

Jakie są objawy obrzęku nóg u seniorów?

Warto podkreślić, że opuchnięte kostki u osoby starszej czy obrzęk łydek (podudzi) albo stóp nie są chorobą, ale objawem. Niepokojące symptomy dodatkowe to:

• Jednostronny obrzęk kończyny (często łydki) z bólem, np. spuchnięta lewa noga u starszej osoby (podobnie jak prawa) może świadczyć o zakrzepicy żył głębokich,

• Duża opuchlizna nogi i ból po urazie, np. upadku, występuje m.in. przy złamaniach kości i uszkodzeniach stawów,

• Noga puchnąca w okolicach rany lub otarcia, obrzęk jest czerwony i bolesny, z uszkodzonego miejsca sączy się biaława treść i pojawia się gorączka – należy podejrzewać zakażenie rany,

• Zmiany skórne, np. rumień, grudki, podskórne guzki, stwardnienia skóry czasami zwiastują chorobę autoimmunologiczną,

• Linijne zaczerwienienie (tzw. czerwona pręga), które pojawia się wzdłuż naczynia limfatycznego oraz silny ból to sygnały zakażenia bakteryjnego (zazwyczaj paciorkowcami) i ostrego zapalenia.

Oprócz tego spuchnięte nogi u starszej osoby mogą boleć w czasie chodzenia i wywoływać uczucie ciężkości. Niepokojące są też owrzodzenia i bolesne kurcze łydek (zwłaszcza w nocy). Nawet jeśli opuchliźnie nie towarzyszą inne dolegliwości, ale utrzymuje się przez 2-3 tygodnie, należy skonsultować się z lekarzem.

Spuchnięta noga u starszej osoby – diagnoza

Większość przyczyn obrzęków lekarz może rozpoznać na podstawie dokładnego wywiadu z pacjentem i obejrzenia opuchniętego miejsca. W przypadku diagnozowania obrzęków limfatycznych czasami wykonuje się limfoscyntygrafię (wstrzyknięcie podskórne substancji, która trafia do układu chłonnego, a następnie badanie gammakamerą). Pozostałe badania mają na celu wykluczenie lub potwierdzenie chorób współistniejących. Lekarz może zlecić:

• Badania krwi, np. kreatyniny, albumin i D-dimerów (podejrzenie niewydolności nerek),

• Analizę moczu,

• Próby wątrobowe,

• EKG i echo serca (ocena funkcjonowania układu krążenia i serca),

• USG doppler (ocena drożności żył i tętnic),

• Rezonans magnetyczny (RM) lub tomografię komputerową (TK).

Puchnięcie nóg u starszej osoby – jak leczyć?

Leczenie obrzęku nóg polega na wyeliminowaniu przyczyny, czyli skutecznym leczeniu choroby podstawowej.

Obrzęki nóg a farmakoterapia

• W przypadku żylaków pomocne są leki na obrzęki, np. diosmina. Warto też wykorzystać właściwości maści z kasztanowca albo żeli z rutyną i heparyną.

• Na obrzęki stosuje się też fizjoterapię (np. drenaż limfatyczny) i terapię kompresyjną (noszenie uciskowych skarpet czy pończoch).

• Inne przyczyny, np. zakrzepica czy niewydolność serca, wymagają specjalistycznych preparatów na receptę. Leki na układ krążenia, wątrobę, cukrzycę czy nerki należy przyjmować pod kontrolą lekarza.

Domowe sposoby na opuchliznę nóg w starszym wieku

Obrzęki nóg u seniorów mogą wymagać pewnych zmian w trybie życia:

• Modyfikacji diety (np. zmniejszenia ilości soli, a zwiększenia białka, potasu, krzemu i rutyny),

• Aktywności fizycznej (opuchliźnie sprzyjają długotrwałe pozostawanie w jednej pozycji, a także nadwaga i otyłość),

• Siedzenia z uniesionymi kończynami dolnymi (zapewnia to odpływ krwi żylnej),

• Unikania zbyt obcisłych skarpet (nie mylić z zaleconą przez lekarza terapią kompresyjną!),

• Picia odpowiedniej ilości płynów, przede wszystkim wody i naparów ziołowych (odwodnienie wbrew pozorom prowadzi do zwiększonego gromadzenia się wody w organizmie – to naturalna reakcja obronna organizmu).

Czym grożą nieleczone obrzęki?

Powikłania obrzęków zależą od wywołującej ich przyczyny, np. najgroźniejszym powikłaniem zakrzepicy są zatory, a obrzęku limfatycznego – słoniowacizna i (rzadko) mięsak limfatyczny, nowotwór. Długotrwała opuchlizna nóg znacznie utrudnia też codzienne funkcjonowanie, np. zakładanie obuwia i chodzenie.

Obrzęk nóg u starszej osoby – podsumowanie

Obrzęki nóg u seniorów, które nie mają łatwej do uchwycenia przyczyny (np. ukąszenie owada) i utrzymują się przez dłuższy czas, wymagają diagnostyki. Czasami świadczą o groźnych dla życia chorobach, np. zakrzepicy żył głębokichi wymagają odpowiedniego leczenia.

Źródła:

1. Kocińska K., Wiercińska M., Układ limfatyczny - czym jest chłonka (limfa) i obrzęk limfatyczny?, 2022. https://www.mp.pl/pacjent/dermatologia/choroby/chorobyskory/73423,uklad-limfatyczny-czym-jest-chlonka-limfa-i-obrzek-limfatyczny. [dostęp: 11.12.2024].

1. Boboryk D., Obrzęk – jakie są rodzaje obrzęków i w jakim przypadku należy zgłosić się do lekarza, 2022. https://www.mp.pl/pacjent/objawy/175407,obrzek-jakie-sa-rodzaje-obrzekow-i-w-jakim-przypadku-nalezy-zglosic-sie-do-lekarza. [dostęp: 11.12.2024].

1. mp.pl, Bóle, obrzęki i skurcze łydek – często ignorujemy objawy niewydolności żylnej, 2014. https://www.mp.pl/pacjent/zakrzepica/aktualnosci/107673,bole-obrzeki-i-skurcze-lydek-czesto-ignorujemy-objawy-niewydolnosci-zylnej. [dostęp: 11.12.2024].

1. Wysięk. https://pl.wikipedia.org/wiki/Wysi%C4%99k_(medycyna) . [dostęp: 11.12.2024].

1. Przesięk. https://pl.wikipedia.org/wiki/Przesi%C4%99k. [dostęp: 11.12.2024].