Co oznacza opuchlizna nóg i jak się jej pozbyć?

Joanna Woźniak

Za przyczynę spuchniętych nóg bardzo często wskazuje się długotrwałe przyjmowanie pozycji stojącej. Tymczasem obrzęki mogą mieć podłoże chorobowe, związane z wieloma różnymi dolegliwościami – niewydolnością serca, chorobami nerek i wątroby.

Dlaczego puchną nogi – jakie są przyczyny?

Obrzęki kończyn dolnych pojawiają na skutek nagromadzenie płynu w przestrzeni międzykomórkowej. Nadmiar płynu zawartego we krwi i chłonce wydostaje się z naczynia krwionośnego, gromadzi się między komórkami, tworząc charakterystyczny obrzęk. Opuchlizna stóp i łydek to dość powszechne zjawisko, która pojawia się z wielu powodów.

Częstą przyczyną opuchniętych nóg są takie czynniki jak:

długotrwałe przebywanie w pozycji stojącej,

długotrwałe przebywanie w pozycji siedzącej – w podróży opuchnięte nogi są częstą przypadłością – w samolocie, aucie czy autobusie –spowalniają odpływ krwi i zwiększa jej ciśnienie, wywołując często puchnięcie nóg od siedzenia,

wysoka temperatura otoczenia, która sprzyja rozszerzaniu naczyń krwionośnych, zwiększaniu ilości krwi w żyłach kończyn dolnych, wywołując puchnięcie nóg podczas upałów,

nadwaga, otyłość,

zbyt mało ruchu i aktywności fizycznej,

nieodpowiednia dietę bogatą w słone produkty, które wywołują gromadzenie się wody w organizmie,

nadużywanie alkoholu,

picie zbyt małej ilości wody w ciągu dnia,

zaburzony rytm dnia i brak odpowiedniej ilości snu,

ciąża, a przede wszystkim zmiany hormonalne i krążeniowe, które często charakteryzują się obrzękami nóg,

przyjmowanie niektórych leków, jak hormony, steroidy, antydepresanty czy leki na cukrzycę.

Jakie choroby powodują puchnięcie nóg?

Problem obrzęku nóg dotyczy zarówno kobiet, jaki mężczyzn, niezależnie od wieku. Jeśli jest efektem urazu kończyn dolnych lub opuchlizna pojawiła się z wyżej wymienionych przyczyn, możemy przyjąć to za naturalną reakcję organizmu. Groźniejszym stanem są obrzęki, które maja podłoże chorobowe i mogą być sygnałem o problemach zdrowotnych.

Puchnięcie nóg o podłożu chorobowym może pojawić się:

przy marskości wątroby – szczególnie w stanie zaawansowanym, kiedy spada produkcja albumin, czyli białek odpowiadających za zatrzymanie wody w naczyniach,

po udarze – opuchnięcia kończyn są dość powszechnym następstwem udaru mózgu,

przy niewydolności nerek – jako efekt zatrzymania wody i sodu w organizmie,

po zawale serca i przy jego niewydolności – taki stan znacznie utrudnia prawidłowy odpływ krwi,

przy przewlekłej niewydolności żylnej – na skutek zwiększenia objętości i ciśnienia krwi w żyłach,

w chorobie nowotworowej – na skutek samego procesu nowotworowego lub jako efekt leczenia tej choroby,

przy cukrzycy – głównym winowajcą jest podwyższony poziom glukozy, który zmniejsza wydajność układu krwionośnego i elastyczność naczyń cukrzyków, powodując gromadzenie się płynów i opuchliznę dolnych kończyn,

zaburzeniach układu limfatycznego – jako efekt nadmiernego gromadzenia się płynu śródtkankowego w tkance podskórnej i skórze,

w trakcie rozwoju stanu zapalnego w organizmie,

przy reumatyzmie – obrzęki najczęściej obejmują staw skokowy i śródstopie.

Czy puchnięcie nóg od kolan w dół jest od serca?

Puchnięcie nóg od kolan w dół wielu osobom kojarzy się z chorobami serca, ale powinniśmy pamiętać, iż obrzęki kończyn dolnych mogą mieć różne przyczyny. Pacjenci kardiologiczni bardzo często doświadczają obrzęku kostek. Pojawia się u nich obrzęk ciastowaty (obwodowy), czyli taki, który pozostawia przez dłuższy czas ślad po uciśnięciu skóry. Ten specyficzny dołek po uciśnięciu jest charakterystyczny dla zaburzeń krążenia.

Przy chorobach serca puchnące nogi i obrzęki są skutkiem zbyt wysokiego ciśnienia w żyłach na skutek zatrzymywania wody i sodu w organizmie. Niewydolność serca jest jedną z przyczyn opuchlizny nóg poniżej kolan. Na początku choroby nogi puchną tylko wieczorem, a wraz z postępem dolegliwości obrzęki pojawiają się także rano.

Dlaczego puchnie jedna noga – lewa lub prawa?

Spuchnięta jedna noga wymaga zawsze dodatkowej diagnostyki. W większości przypadków oznacza ona zakrzepice żył głębokich. Pierwszym niepokojącym sygnałem jest zwiększony obwód jednej kończyny o ponad 2 cm. Przyczyną zakrzepicy i obrzęku jednej nogi jest nieprawidłowy przepływ krwi w naczyniach, który wywołuje stany zapalne uszkadzające śródbłonek. Organizm stara się szybko naprawić te mikrourazy przy pomocy płytek krwi, tworząc zakrzepy w miejscach uszkodzenia czy pęknięcia ścian żył. Niestety niektóre zakrzepy nie ulegają rozpuszczeniu i w tych miejscach dochodzi do zastoju krwi. Jednym z objawów takiego stanu jest obrzęk poniżej zakrzepu aż do palców stopy.

Przyczyną obrzęku na jednej nodze mogą być także żylaki, czyli trwale poszerzone żyły o krętym przebiegu. Pojawiają się na skutek zastoju krwi żylnej i reakcji zapalnej, której głównym objawem jest obrzęk. Żylaki mogą występować tylko na jednej kończynie i stąd opuchlizna tylko na jednej nodze. Obrzęk samej lewej nogi często spowodowany jest zwężeniem lewej żyły biodrowej.

Obrzęk jednej nogi może być także wywołany zwyrodnieniem lub zapaleniem stawów w obrębie tej jednej kończyny dolnej. Taki stan pojawia się też, jako reakcja na infekcje skóry lub uczulenie użądlenie lub lek.

Puchnięcie jednej nogi pojawia się również, jako efekt urazu konkretnej kończyny (złamanie lub zwichnięcie).

Jakie badania wykonać kiedy puchną nogi?

Pierwszym krokiem powinna być wizyta u lekarza rodzinnego, który przeprowadza szczegółowy wywiad, badanie fizykalne i kieruje do odpowiedniego specjalisty – flebologa, angiologa lub chirurga naczyniowego.

Jakie badania przeprowadzane są przy puchnięciu nóg? Lekarze najczęściej zlecają:

morfologię krwi w szerokim zakresie i badanie moczu, które mogą wykazać problemy z nerkami,

USG naczyń obwodowych, którego zadaniem jest ocenia przepływu krwi przez naczynia krwionośne. Jednym z rodzajów tego elementu diagnostyki jest badanie metodą Dopplera, któremu towarzyszy dźwięk odpowiadający przepływowi krwi przez naczynia. To badanie pozwala na wykrycie zaburzeń w przepływie krwi,

EKG i echo serca, które wykryją ewentualną zależność opuchlizny od niewydolności serca,

próby wątrobowe, które potwierdzą lub wykluczą marskość wątroby,

inne badania obrazowe, jak USG jamy brzusznej, USG płuc, RTG klatki piersiowej, tomografia jamy brzusznej i klatki piersiowej.

W zależności od wyników badań i potwierdzenia przyczyny obrzęków wdrażane jest odpowiednie leczenie.

Jak się leczy obrzęk nóg?

Leczenie opuchniętych nóg zależy od przyczyny obrzęków. Jednym ze sposobów jest leczenie farmakologiczne, które opiera się między innymi na lekach zawierających diosminę. To substancja czynna, która wzmacnia naczynia krwionośne i działa przeciwobrzękowo. Dostępna jest w tabletkach.

W sytuacji nawracających obrzęków nóg z powodu żylaków warto skorzystać z leków, zalecanych na opuchnięte nogi, które można kupić bez recepty. Ich zadaniem jest wzmocnienie naczyń krwionośnych, zmniejszenie objawów niewydolności krążenia, zmniejszanie podatności na pękanie małych naczyń krwionośnych i łagodzenie dolegliwości bólowych. Te leki dostępne są w formie tabletek, maści, żelu i kremów. Przykładem jest żel z kasztanowca i rutyny, który poprawia krążenie i daje poczucie odprężenia nóg. Działanie przeciwobrzękowe posiada także żel z heparyną. Substancją czynną w tym produkcie jest heparyna sodowa, która działa przeciwzakrzepowo, przeciwzapalnie i przeciwobrzękowo.

Leczenie obrzęków z innych przyczyn niż żylaki najczęściej wymaga specjalistycznej diagnostyki i przyjmowania leków dostępnych tylko na receptę. W każdej sytuacji sposób leczenia zależy od przyczyny obrzęków dolnych kończyn:

w przypadku niewydolności krążenia i chorób serca opuchnięte nogi leczone są lekami przeciwzakrzepowymi oraz indywidualnie dobranymi lekami na serce,

w przypadku chorych nerek podawane są leki moczopędne i wspierające ich pracę,

chora wątroba wymaga leków, które zapobiegają dalszemu rozwojowi choroby,

przy cukrzycy leczenie skupia się głównie na podawaniu leków obniżających poziom cukru.

Jakie są domowe sposoby na opuchliznę i obrzęki nóg?

W wielu przypadkach wsparciem leczenia farmakologicznego mogą być domowe sposoby na opuchnięte nogi. To proste czynności, które możemy wykonywać sami w domowym zaciszu. Oto przykłady:

układanie stóp powyżej linii serca i leżenie w tej pozycji przez dłuższą chwilę,

unikanie długotrwałego stania lub siedzenia,

moczenie nóg w letniej wodzie, gdy dodatkowo odczuwamy silne zmęczenie (do wody można dodać sole kąpielowe lub zwykły ocet),

picie minimum 2 litrów wody dziennie,

ograniczenie spożycia alkoholu i kofeiny,

ograniczenie spożycia soli,

wyeliminowanie z codziennej diety produktów wysoko przetworzonych,

picie moczopędnych naparów, na przykład z pokrzywy lub skrzypu, jeśli obrzękom towarzyszy nadmierne gromadzenie się wody w organizmie,

stosowanie maści i kremów chroniących przed obrzękami, dostępnych bez recepty, jeśli przyczyną obrzęków jest niewydolność żylna,

noszenie odpowiedniej odzieży (na przykład bezuciskowych skarpet czy rajstop),

unikanie długich kąpieli w gorącej wodzie, które rozszerzają naczynia krwionośne,

masaże limfatyczne.

Jakie są ćwiczenia na opuchnięte nogi?

Warto wykonywać proste ćwiczenia na bolące i opuchnięte nogi zarówno w domu, jak i w pracy. Oto kilka propozycji:

stajemy na palcach lub na piętach i chodzimy tak przez kilka sekund,

masujemy stopy, na przykład na drewnianych rolkach z kolcami,

siadamy na krześle, stopy opieramy o podłogę i podnosimy na przemian palce i pięty,

siadamy na krześle, prostujemy jedną nogę i kręcimy nią kółka (to ćwiczenie wykonujemy także drugą nogą),

zwijamy palce stóp, tak jakbyśmy chcieli coś chwycić, trzymamy tak przez kilka sekund i rozluźniamy,

wykonujemy ruchy okrężne stopami.

Bibliografia:

M. Dobrowolski, R. Dąbrowski „Obrzęki z przyczyn kardiologicznych i ich leczenie”, Lekarz POZ 1/2019, 11-16,

Interna Szczeklika. Mały podręcznik. Medycyna Praktyczna, Kraków 2021,

P. Mościcka i inni „Przewlekła niewydolność żylna – obraz kliniczny”, Leczenie Ran 2019, 16 (3-4), 84-91,

T. M. Rywik „Rozpoznawanie i leczenie niewydolności serca – aspekty praktyczne”, Lekarz POZ 2/2018, 73-82,

E. Rymarz „Obrzęki kończyn dolnych — etiopatogeneza, rodzaje, diagnostyka”, Medycyna Ogólna 2007,13(3):216-221,

Ż. Fiodorenko-Dumas, M. Paprocka-Borowicz i inni „Jakość życia i stan zdrowia u pacjentów z obrzękiem kończyn dolnych”, Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 2012, Tom 18, Nr 3, 247-251.