Co oznaczają zimne stopy i dłonie? Co robić?

Jolanta Woźniak

Zimne stopy i dłonie to objaw, pojawiający się często podczas zimnych dni i nocy w okresie jesienno-zimowym. Nie zawsze jest jednak sygnałem o wychłodzeniu organizmu. W niektórych przypadkach może mieć podłoże chorobowe. Przeczytaj, kiedy należy udać się do lekarza.

Co oznacza uczucie zimnych stóp i dłoni?

Marznące stopy i lodowate dłonie są charakterystyczne dla okresu jesienno-zimowego. Działanie niskiej temperatury powoduje, że organizm jest bardziej podatny na wychłodzenie i to właśnie stopy oraz dłonie tracą najwięcej ciepła. Taki mechanizm „pracy” organizmu jest dość prosty – najważniejszym jego zadaniem w sytuacji chłodu jest utrzymanie narządów wewnętrznych we właściwej, ciepłej temperaturze. I to właśnie tam przede wszystkim kierowana jest krew, przy jednoczesnym zmniejszeniu jej transportu do kończyn. W tym przypadku zimne stopy i dłonie nie powinny wzbudzać niepokoju. Często też w czasie zimy lub chłodniej jesieni niewłaściwie się ubieramy, a brak rękawiczek lub lekkie obuwie sprzyjają wychłodzeniu.

Problem zimnych dłoni i lodowatych stóp pojawia się z wielu przyczyn, do których zaliczamy:

nadmiar stresu, który generuje zwiększony wyrzut adrenaliny i skupia krążenie krwi głównie wokół serca i mózgu, omijając kończyny,

nałogowe palenie papierosów – nikotyna wywołuje skurcz naczyń krwionośnych i zmniejsza ukrwienie kończyn,

zażywanie niektórych leków, jak beta-blokery, środki antykoncepcyjne czy leki obniżające ciśnienie,

brak aktywności fizycznej i siedzący tryb życia,

miejscowy ucisk na przykład przez zbyt ciasną bransoletę lub pasek od zegarka, ciasny ściągacz w skarpetkach lub podkolanówkach,

długotrwałe przebywanie w jednej pozycji,

podeszły wiek (u seniorów w naturalny sposób pogarsza się ukrwienie),

niedobory witamin, głównie B12,

niedostateczne nawodnienie organizmu,

niskoenergetyczna dieta.

Uczucie zimna kończyn pojawia się także u osób, które długą pracują w jednej pozycji – siedzącej lub stojącej. Ten problem często dotyczy pracowników siedzących przy komputerach lub wykonujących prace na stojąco w długim unieruchomieniu. Takich nieprzyjemnych odczuć zimna doświadczają także osoby, które długo pracują na zewnątrz w okresie późnej chłodnej jesieni i zimy.

Zimne ręce i nogi mogą być także cechą osobniczą, uzależnioną od składu ciała i ilości tkanki tłuszczowej. Częściej tej dolegliwości ulegają osoby wysokie i szczupłe, a uczucie zmarznięcia pojawia się także u osób, które są chronicznie przemęczone i zbyt mało śpią.

Mężczyźni rzadziej borykają się z tym problemem. U panów za gospodarkę termiczną odpowiadają głównie mięśnie, które produkują energię do rozgrzania ciała. Kobiety są bardziej podatne na zimno, a powodem jest regulacja skurczu naczyń przez estrogeny, które obniżają temperaturę ciała i obkurczają naczynia. Okres ciąży również sprzyja zimnym stopom i dłoniom u przyszłych mam. Winowajcą jest tutaj wzrost poziomu progesteronu, który rozszerza naczynia krwionośne i obniża ciśnienie krwi.

Jeśli zimno nie pojawia się z wyżej wymienionych przyczyn to warto sprawdzić, czy taka reakcja nie jest sygnałem organizmu o rozwijającej się chorobie.

Uczucie zimnych stóp i dłoni – na jaką chorobę może wskazywać?

Główną przyczyną uczucia zimna kończyn dolnych i górnych o podłożu chorobowym jest dysfunkcja naczyń krwionośnych. U zdrowego człowieka właściwa cyrkulacja krwi utrzymuje temperaturę w zasadzie na stałym poziomie, a krew jest rozprowadzana po całym ciele. Kiedy pojawiają się problemy z krążeniem? Przede wszystkim, gdy krew nie jest wyrzucana z odpowiednim ciśnieniem do naczyń lub kiedy struktura naczyń jest nieprawidłowa (brak optymalnej częstości oraz objętości wyrzutów krwi). Takie warunki sprzyjają słabemu krążeniu i pojawiają się problemy.

Do chorób, charakteryzujących się problemem zimnych dłoni i stóp zaliczamy takie stany jak:

choroba Raynauda,

choroba Buergera,

neuropatia obwodowa,

miażdżyca,

anemia,

twardzina układowa,

cukrzyca (z neuropatia),

zaburzenia lękowe,

nadciśnienie tętnicze,

choroby serca,

toczeń rumieniowaty układowy,

niedoczynność tarczycy,

choroby naczyń obwodowych.

Mechanizmy prowadzące do powstawania uczucia zimna w dłoniach i stopach są różne w różnych chorobach. W przebiegu miażdżycy problemy z niedokrwieniem wynikają z narastania blaszki miażdżycowej w świetle tętnic przez odkładające się złogi cholesterolu. Przy niedokrwistości (anemii) pojawia się utrudniony transport tlenu z uwagi na obniżony poziom hemoglobiny, która ułatwia jego przemieszczanie w organizmie. Cukrzycy towarzyszy uszkodzenie naczyń krwionośnych i osłabione krążenie krwi. Niedoczynność tarczycy wywołuje nieprawidłową produkcję ciepła przez organizm i odczuwanie chłodu, głównie w stopach i dłoniach. Z kolei choroba Buergera doprowadza do zmniejszenia przepływu przez mniejsze naczynia tętnicze i doprowadza do zakrzepowego zapalenia naczyń.

U wielu osób często pojawia się uczucie zimnych stóp w nocy. Przyczyną takiego odczucia jest mniejszy przepływ krwi w porze nocnej, ponieważ wtedy zwężają się naczynia krwionośne w kończynach (na zewnątrz jest zdecydowanie chłodniej niż w dzień). Warto taki stan skonsultować z lekarzem, aby wykluczyć podłoże chorobowe.

Niektóre osoby skarżą się na marznięcie tylko jednej kończyny (druga jest ciepła). Taki stan pojawia często się po przebytym urazie. W tym przypadku istnieje ryzyko, ze doszło do zaburzenia krążenia, które może doprowadzić do zakrzepicy, a ta jest już poważnym zagrożeniem dla zdrowia i życia, zatem wymaga szczegółowej diagnostyki. Uczucie zimna pojedynczej kończyny i stopy jest także charakterystyczne dla rwy kulszowej (obok bólu pleców i pośladka).

Choroby zimnych rąk i nóg nie należy bagatelizować i warto takie objawy konsultować z lekarzem.

Choroba Raynauda

Ta choroba jest schorzeniem układu krążenia, polegającym na zwężeniu naczyń krwionośnych. Charakteryzuje ją zmniejszony przepływ krwi i tkanki nie otrzymują wystarczającej ilości tlenu. Palce rąk i nóg stają najpierw woskowo białe, następnie sinieją i drętwieją, a chory dodatkowo odczuwa zimno kończyn. W przypadku choroby Raynauda takie charakterystyczne objawy występują samodzielnie i bez innych symptomów (charakter pierwotny). W niektórych osób pojawia się zespół Raynauda (charakter wtórny), czyli wspomniane charakterystyczne objawy, które współistnieją z innymi chorobami, jak miażdżyca, toczeń, guzkowe zapalenie tętnic lub reumatoidalne zapalenie stawów. Objaw Reynauda pojawia się pod wpływem zimna oraz emocji, które doprowadzają do nadmiernego skurczu naczyń krwionośnych. Często dotyka osoby, które wykonują zawód operatorów młotów pneumatycznych, pracujących w chłodni, pianistów (wibracje i chłód powodują nadmierny skurcz naczyń).

Cukrzyca

Utrzymująca się przy cukrzycy hiperglikemia wpływa na temperaturę ciała i odczuwanie zimna. Wahania glukozy mają duży wpływ na termoregulację organizmu. Z tego powodu chorzy odczuwają zimne ręce i zimno w stopach. To właśnie zimne dłonie są jednym z objawów neuropatii cukrzycowej, czyli groźnego powikłania neurologicznego tej choroby.

Niedoczynność tarczycy

Chorobę charakteryzuje spowolniony metabolizm, który przejawia się także ciągłym uczuciem zimna i łatwym marznięciem. Wczesne objawy niedoczynności tarczycy to nie tylko obniżenie nastroju i poczucie zmęczenia, ale także uczucie chłodu, które w pierwszej fazie choroby dotyka głównie stopy i dłonie.

Miażdżyca

W konsekwencji tego schorzenia może dojść do całkowitego zablokowania przepływu krwi i niedokrwienia określonych narządów. Objawami choroby ze strony kończyn są zaburzenia czucia, drętwienie, mrowienie oraz uczucie zimna (zimne nogi), nawet w gorące dni czy w ciepłych pomieszczeniach.

Anemia

Anemia, inaczej niedokrwistość to zmniejszone stężenie hemoglobiny we krwi, czyli zmniejszenie liczby krwinek czerwonych lub określone nieprawidłowości, jak zbyt duża lub zbyt mała ich objętość. Hemoglobina to cząsteczka białka w krwinkach czerwonych, która przenosi tlen z płuc do tkanek organizmu i „wyrzuca” dwutlenek węgla z tkanek do płuc. Najprościej tłumacząc to hemoglobina odpowiada za transport tlenu. Jednym z objawów anemii jest silniejsze odczuwanie zimna, a stan niedotlenienia organizmu wywołuje bardzo często uczucie zimnych dłoni.

Zimne stopy i dłonie – jakie badania wykonać?

Do jakiego lekarza zgłosić się z zimnymi stopami lub dłońmi? Jeśli takie objawy powtarzają się często i mają tendencję do nasilania warto skonsultować je z lekarzem. Pierwszym krokiem w diagnozie jest wizyta u internisty, który na podstawie szczegółowego wywiadu z pacjentem i wyników pierwszych badań skieruje do dalszej diagnostyki. Do większości specjalistów konieczne jest skierowanie od lekarza POZ, jeśli chcemy skorzystać z takiej wizyty w ramach NFZ (czyli nieodpłatnie). Do specjalistów, którzy zajmują się diagnozowaniem chorób, którym towarzyszy objaw zimnych dłoni i stóp należą:

angiolog, czyli lekarz specjalizujący się w chorobach żył, tętnic i naczyń limfatycznych,

chirurg naczyniowy, czyli specjalista od nieprawidłowości i schorzeń w zakresie działania naczyń krwionośnych i limfatycznych,

kardiolog, czyli specjalista w zakresie rozpoznawania i leczenia schorzeń serca i naczyń krwionośnych,

endokrynolog, czyli lekarz zajmujący się zaburzeniami pracy układu hormonalnego.

Pierwszym elementem diagnostyki jest wywiad lekarski, czyli pytania do pacjenta i określone działania diagnostyczne, których zadaniem jest zdiagnozowanie objawów i uzyskanie informacji o stanie zdrowia. Tutaj lekarz mierzy tętno obwodowe, ocenia czucia w kończynach i zleca podstawową morfologię. Kolejnym krokiem jest skierowanie do specjalisty na bardziej szczegółowe badania. Przy objawach, jakimi jest uczucie zimnych stóp i dłoni to takich badań należą:

badanie poziomu hormonów,

lipidogram, czyli ocena stanu gospodarki lipidowej organizmu,

doppler, czyli ocena stanu oraz pracy żył i tętnic,

tomografia, czyli badanie obrazowe,

angiografia, czyli ocena przepływu krwi przez naczynia,

pletyzmografia, czyli pomiar krążenia i swobody przepływu krwi w konkretnym miejscu organizmu,

kapilaroskopia, czyli dokładna obserwacja i ocena mikrokrążenia krwi w naczyniach włosowatych, szczególnie zalecana dla osób z objawami choroby Raynauda.

Po zdiagnozowaniu przyczyny wprowadzane jest odpowiednie leczenie.

Domowe sposoby – jak zapobiec marznięciu stóp i dłoni?

Osoby, które doświadczają uczucia zimnych stop i dłoni powinny przede wszystkim podjąć takie działania, które poprawiają krążenie.

Do domowych sposobów na marznące stopy i zimne ręce zaliczamy:

zabezpieczanie kończyn przed chłodem, ze szczególną uwagą na odpowiednie rękawiczki, skarpety oraz buty,

noszenie bezuciskowego ubrania,

unikanie palenia papierosów i innych używek, które sprzyjają schorzeniom układu krążenia,

częstą zmianę pozycji przy wykonywaniu określonych czynności w celu pobudzenia krążenia (szczególnie przy uczuciu zimna w stopach),

zdrową dietę, bogatą w warzywa i owoce, które są źródłem witaminy C oraz unikanie produktów z duża ilością nasyconych kwasów tłuszczowych,

odpowiednie nawadnianie organizmu,

doraźne stosowanie termoforu lub poduszki elektrycznej,

moczenie stóp naprzemiennie w ciepłej i zimnej wodzie,

wprowadzenie do codziennego życia aktywności fizycznej i ćwiczeń wspierających pracę układu krążenia lub systematycznych spacerów,

masaże stóp i dłoni (np. z olejkami eterycznymi lub maściami rozgrzewającymi), które usprawniają krążenie. Przykładem jest ugniatanie i rozcieranie skóry, aby ją dotlenić, rozgrzać i rozluźnić mięśnie.

Takie domowe sposoby na zimne dłonie i stopy mogą być dużym wsparciem dla leczenia farmakologicznego, poprawiającego ukrwienie. Środkami, które pomagają w walce z tą przypadłością są wszystkie te leki, które zapobiegają pękaniu naczyń i ich rozszerzaniu. Do takich zaliczamy rutozyd, hesperydynę lub diosminę. Warto suplementować żelazo oraz witaminy niezbędne do produkcji czerwonych krwinek, czyli witaminy z grupy B (B3, B6, B12).

Z uwagi na mnogość skrajnie różnych przyczyn tej specyficznej dolegliwości nie można podać jednego schematu leczenia. Leki na zimne kończyny przepisywane są w zależności od typu choroby głównej. Przykłady:

przy niedoczynności tarczycy podawany jest hormon tarczycy, czyli tyroksyna, najczęściej w postaci tabletek,

przy cukrzycy w zależności od stopnia zaawansowania choroby stosowana jest odpowiednia farmakoterapia (przy codziennej kontroli poziomu cukru we krwi) i dieta dla cukrzyków,

przy miażdżycy stosowane są leki rozszerzające naczynia i zapobiegające tworzeniu się skrzepów,

przy anemii leczenie uzależnione jest od stopnia zaawansowania niedokrwistości i przyczyn takiego stanu (np. przy niedoborach żelaza zalecane są preparaty z tym składnikiem),

przy chorobie Raynauda w pierwotnej postaci stosowane są leki rozszerzające naczynia lub maści rozgrzewające. Przy postaci wtórnej należy leczyć chorobę, która wywołuje uczucie zimnych stóp i dłoni.

Bibliografia: