Kwas foliowy: co to jest i na co go stosować?

Kwas foliowy to jedna z witamin. Organizm potrzebuje go do prawidłowego funkcjonowania i nie jest w stanie wytworzyć go w wystarczającej ilości. Najwięcej mówi się o kwasie foliowym w kontekście ciąży, ale nie tylko kobiety planujące powiększenie rodziny powinny dbać o odpowiedni poziom tego związku. Co warto o nim wiedzieć? Sprawdź!

Co to jest kwas foliowy?

Kwas foliowy (inaczej witamina B9) to organiczny związek chemiczny rozpuszczalny w wodzie, który naturalnie występuje w formie folianów (soli kwasu foliowego). W organizmie ulega przemianom do aktywnego kwasu foliowego (czynnego biologicznie), czyli kwasu lewomefoliowego (5-MTHF). W takiej formie jest również syntetyzowany w niewielkich ilościach przez bakterie jelitowe – jednak własna produkcja nie zaspokaja zapotrzebowania organizmu. Pierwszy raz udało się go pozyskać z liści szpinaku w 1914 roku, a pięć lat później – zsyntetyzować.

Kwas foliowy: właściwości

Okazało się, że kwas foliowy (nazwa pochodzi od słowa folium, czyli liść) ma wiele cennych właściwości, w tym:

• ●      wpływa na metabolizm komórek organizmu,
• ●      pełni ważną rolę w zapobieganiu wadom cewy nerwowej,
• ●      pełni ważną rolę w profilaktyce chorób sercowo-naczyniowych,
• ●      zmniejsza ryzyko chorób nowotworowych,
• ●      wspomaga funkcjonowanie układu nerwowego.

Sprawdź też preparaty na układ nerwowy.

Kto powinien przyjmować kwas foliowy?

Stosowanie kwasu foliowego jest wskazane w następujących przypadkach:

• ●      Do profilaktyki i leczenia niedokrwistości megaloblastycznej (najczęściej spowodowanej niedoborem kwasu foliowego lub witaminy B12) leukopenii, niedoborów kwasu foliowego wynikających z zaburzeń wchłaniania, celiakii, niedożywienia, pelagry, alkoholizmu, łuszczycy i długotrwałego dializowania,
• ●      U kobiet w ciąży w celu zapobieganiu rozwojowi wad cewy nerwowej oraz u kobiet karmiących piersią,
• ●      U osób z chorobami przebiegającymi z hemolizą krwi (np. niedokrwistość sierpowatokrwinkowa),
• ●      W zatruciach antagonistami kwasu foliowego.

Czy mężczyzna powinien brać kwas foliowy? Tak, jeśli są do tego wskazania.

Kwas foliowy a ciąża

Szczególną grupą pacjentów, którzy powinni suplementować kwas foliowy, są przyszłe i młode mamy, i dlatego witamina B9 to obowiązkowy składnik witamin prenatalnych. Regularne przyjmowanie kwasu foliowego przez kobiety planujące potomstwo zmniejsza ryzyko, że dziecko urodzi się z wadą cewy nerwowej. Ale zażywanie tej witaminy także w trakcie ciąży chroni przed odklejeniem się łożyska, porodem przedwczesnym i ryzykiem małej masy urodzeniowej dziecka. Zdaniem lekarzy stosowanie kwasu foliowego jest bezpieczne dla mamy i dziecka, bo jest jedną z najlepiej udokumentowanych interwencji medycznych w położnictwie.

Sprawdź też, dlaczego właściwa suplementacja w ciąży jest ważna.

Według szacunków Programu Pierwotnej Profilaktyki Wad Cewy Nerwowej Instytutu Matki i Dziecka co roku w Polsce rodzi się około 600-900 dzieci z tzw. wadą cewy nerwowej. Najczęściej to noworodki z przepuklinami oponowo-rdzeniowymi odcinka lędźwiowego kręgosłupa. Wada Cewy Nerwowej jest drugą pod względem częstotliwości przyczyną śmierci niemowląt. Na szczęście postęp medycyny pozwala zmniejszyć ryzyko wystąpienia tej choroby.

Zobacz: Jakie witaminy dla kobiet w ciąży – A, D, E i C

Kwas foliowy przed ciążą

Kwas foliowy ma ogromne znaczenie dla prawidłowego rozwoju płodu, dba o rozwój jego układu nerwowego i przekazywanie cech dziedzicznych, zapobiega zniekształceniom cewy nerwowej (mogą powodować, że nie wykształci się mózg płodu lub dojdzie do rozszczepu kręgosłupa), wpływa na masę ciała noworodka, chroni przed przedwczesnym porodem i odklejaniem się łożyska.

Dlatego zgodnie z zaleceniem Zespołu Ekspertów ds. Pierwotnej Profilaktyki Wady Cewy Nerwowej powołanego przez Ministra Zdrowia w 1997 roku, wszystkie kobiety w wieku rozrodczym w Polsce, które mogą zajść w ciążę, powinny spożywać 0,4 mg kwasu foliowego dziennie.

Zobacz preparaty na odporność w ciąży.

Kwas foliowy: ile przed ciążą i jak długo przyjmować?

Wiele kobiet zastanawia się od kiedy i do kiedy brać kwas foliowy w ciąży? Odpowiedzi na te pytania nie są łatwe, bo nie wszystkie kobiety z kalendarzem planują potomstwo, dlatego przyjmuje się zasadę, że panie w okresie rozrodczym powinny profilaktycznie zażywać zwiększone dawki kwasu foliowego. Z wielu badań wynika, że najlepiej rozpocząć branie kwasu foliowego w okresie okołokoncepcyjnym (najlepiej minimum sześć tygodni przed planowanym poczęciem dziecka).

Właśnie wtedy jest szansa na zmniejszenie częstości występowania wad cewy nerwowej od 50 do 70 procent. Ponieważ wady cewy nerwowej powstają w pierwszych 4 tygodniach po zapłodnieniu (6 tygodni od daty ostatniej miesiączki), już w tym okresie suplementacja jest najważniejsza. Czy kwas foliowy trzeba brać całą ciążę? Na pewno należy go przyjmować do 12 do 20. tygodnia ciąży, ale jeżeli ciężarna ma zdiagnozowaną niedokrwistość – to nawet do końca ciąży.

Czytaj też: Tran dla dzieci, dorosłych i w ciąży - nie tylko na odporność

Kwas foliowy: źródła

Zapotrzebowanie na kwas foliowy wzrasta u kobiet w okresie ciąży dwu-, a nawet czterokrotnie. Suplementacja jest standardowo zalecana, ponieważ organizm sam nie syntetyzuje kwasu foliowego. Jednak Polskie Towarzystwo Ginekologów i Położników (PTGiP) podkreśla, że musi być on dostarczany z pożywieniem – do prawidłowych przemian tego związku potrzeba wielu składników odżywczych (m.in. choliny, witaminy B6 i B12). Foliany znajdziemy w wielu produktach codziennej diety, w tym w:

●      Surowych zielonych warzywach (brukselka, szpinak, szparagi, sałata, brokuły, kapusta włoska),

●      Pełnych ziarnach zbóż,

●      Roślinach strączkowych (groch, fasola),

●      Owocach cytrusowych,

●      Dużą ilość kwasu foliowego zawiera też wątroba.

Niestety przyswajalność folianów z żywności jest prawie o połowę mniejsza. Niedobór kwasu foliowego w ciąży może wywoływać wiele czynników, takich jak:

●      Wysoka temperatura,

●      Alkohol, kofeina,

●      Stres,

●      Środki antykoncepcyjne,

●      Choroby wątroby.

Ile kwasu foliowego w ciąży? Zalecenia z 2024 r.

Generalnie lekarze rekomendują kobietom stosowanie 400 mikrogramów kwasu foliowego codziennie (w postaci jednoskładnikowego preparatu lub w preparatach wielowitaminowych). Takie preparaty są dostępne w aptekach bez recepty.

Na receptę jest kwas foliowy w dawce 5 mg, rekomendowany dla kobiet, które przebyły już ciążę z wadą cewy nerwowej, mają stwierdzoną mutację MTHFR (to mutacja blokująca enzym reduktazy metylenotetrahydrofolianonowej, który jest potrzebny do prawidłowego przetwarzania i przyswajania kwasu foliowego), są otyłe i mają BMI>30, palą papierosy.

Na podstawie pewnych badań Polskie Towarzystwo Ginekologów i Położników zaczęło też wskazywać w swoich zaleceniach na możliwość zastąpienia kwasu foliowego (formy syntetycznej, FA) jego aktywną formą, czyli 5-MTHF – najpierw w grupach ryzyka (u nosicieli zmutowanego genu MTHFR), a w dalszej perspektywie również w populacji ogólnej. Aktualne zalecenia wraz dawkowaniem zawiera tabela poniżej.

Kwas foliowy w ciąży: czy można przedawkować?

Maksymalna dawka kwasu foliowego u osób zdrowych wynosi 1 mg/dobę. Ta wartość została ustalona, aby zapobiec potencjalnym negatywnym efektom nadmiaru syntetycznego kwasu foliowego, który może m.in. maskować niedobór witaminy B12 i prowadzić do powikłań neurologicznych. Wyższe dawki (rzędu 5 mg/dobę) są zarezerwowane i stosowane jedynie pod kierunkiem lekarza w szczególnych sytuacjach klinicznych.

Nie ma jednoznacznych badań na temat skutków przedawkowania kwasu foliowego w ciąży. Nie potwierdzono ostatecznie podejrzeń co do tego, że nadmiar tej witaminy podnosi ryzyko chorób nowotworowych, ciąż mnogich czy alergii i autyzmu.

Medyczne czasopismo „Journal of Endocrinology" opublikowało jednak wyniki badań, jakie w Portugalii przeprowadzono na szczurach i wynika z nich, że wysoki poziom kwasu foliowego powodował u potomstwa skłonność do otyłości i cukrzycy typu 2. Naukowcy z Uniwersytetu Porto i Katolickiego Uniwersytetu Portugalii wyciągnęli takie wnioski po tym, jak podawali szczurzym samicom dawkę kwasu foliowego 20-krotnie przekraczającą ich dzienne zapotrzebowanie w okresie godowym. Otyłość i insulinooporność nie pojawiła się w grupie szczurów, które otrzymywały zalecaną dawkę kwasu foliowego.

Nadmiar kwasu foliowego w ciąży w skrajnych przypadkach może się manifestować alergicznymi odczynami na skórze, zaburzeniami układu pokarmowego i nerwowego. Najczęściej jest on jednak wydalany z moczem.

Niedobory kwasu foliowego

Tymczasem niedobory kwasu foliowego manifestują się:

●      Przemęczeniem,

●      Problemami z koncentracją i pamięcią,

●      Bezsennością,

●      Nadpobudliwością,

●      Zaburzeniami trawienia,

●      Stanami zapalnymi w jamie ustnej,

●      Zahamowaniem wzrostu u dzieci i młodzieży,

●      Zatrzymanie odbudowy komórek w organizmie,

●      Małą ilość czerwonych ciałek we krwi.

Kobieta planująca potomstwo lub będąca w ciąży nie powinna czekać z rozpoczęciem suplementacji kwasem foliowym, aż zaobserwuje u siebie niepokojące objawy niedoborów witaminy B9. Może się bowiem okazać, że będzie wtedy już zbyt późno na zabezpieczenie dziecka przed rozwojem wad.

Pamiętajmy, że od sposobu odżywiania przyszłej mamy i kontrolowanej przez lekarza suplementacji zależy w ogromnej mierze to, jak będzie przebiegała ciąża, czy płód będzie się rozwijał prawidłowo, a dziecko będzie miało szansę na zdrowe życie do późnej starości.

Zobacz: Tabletki przeciwbólowe w ciąży - jakie leki można brać?

Kwas foliowy: podsumowanie

Kwas foliowy to witamina niezbędna dla każdej komórki organizmu. Jego niedobór może skutkować zaburzeniami hematologicznymi (anemia), neurologicznymi oraz wadami cewy nerwowej u płodu. Zapobieganie tym ostatnim sprawiło, że suplementacja kwasu foliowego przed ciążą i w ciąży stała się złotym standardem w medycynie.

Źródła

1. Kwas foliowy, https://www.mp.pl/pacjent/leki/subst.html?id=479. [dostęp: 14.10.2025].
2. Stanowisko Ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników w zakresie suplementacji folianów oraz warunków stosowania dodatkowej suplementacji choliny i witamin B6 i B12, w okresie przedkoncepcyjnym, ciąży i połogu, 2024. https://www.ptgin.pl/artykul/stanowisko-ekspertow-polskiego-towarzystwa-ginekologow-i-poloznikow-w-zakresie?fbclid=IwAR05Smls_6F2OgraV-x8lRtf2UYDd52rCOGlfndEjeyqYIOaBa8niMgkYGg.  [dostęp: 14.10.2025].
3. Kwas foliowy, 2022. https://pl.wikipedia.org/wiki/Kwas_foliowy.  [dostęp: 14.10.2025].
4. Wojsiat J., Kwas foliowy – witamina B9. Źródła, normy, objawy niedoboru, 2025. https://dietetycy.org.pl/kwas-foliowy-2/. [dostęp: 14.10.2025].

Konsultacja merytoryczna: lek. Mateusz Kowalczyk, Centrum Medyczno-Rehabilitacyjne Kolińskiego.