Depresja lękowa – jak leczyć objawy? Jak pomóc choremu?

Depresja lękowa to jeden z najcięższych rodzajów depresji. Jej objawy są bardzo nasilone i stosunkowo często prowadzą do myśli samobójczych, dlatego choroba bezwzględnie wymaga specjalistycznego leczenia. Jak rozpoznać, że bliska osoba cierpi na depresję lękową i jak udzielić jej pomocy? 

Co to jest depresja lękowa i jakie są jej przyczyny? 

Depresja lękowa (zwana również depresją agitowaną) jest jedną z najcięższych postaci zaburzeń depresyjnych, towarzyszących chorobom afektywnym. Co to za schorzenie i jakie są jego przyczyny? Choroby afektywne polegają na zaburzeniach nastroju, emocji i aktywności, a stany depresyjne (obok stanów maniakalnych, hipomaniakalnych i mieszanych) są jedną z ich podstawowych grup.  

Wszystkie rodzaje depresji wiążą się z obniżeniem nastroju, pesymizmem, niechęcią do działania, spadkiem poczucia własnej wartości itd. W depresji agitowanej dodatkowo dochodzą stany lękowe, ciągłe napięcie i silne uczucie zagrożenia. Bezpośrednią przyczyną depresji lękowej są chemiczne zmiany w mózgu, natomiast pośrednią – tzw. wyzwalacze, które te zmiany wywołują.  

Do najczęstszych wyzwalaczy depresji lękowej należą: długotrwały lub silny stres, współistniejące choroby psychiczne, traumy z dzieciństwa, dorastanie w rodzinie dysfunkcyjnej, poczucie straty, nadużywanie alkoholu. Czynnikami zwiększającymi ryzyko wystąpienia depresji lękowej są też niektóre zaburzenia somatyczne, np. zaburzenia hormonalne czy niedoczynność tarczycy. Choroby nie należy jednak mylić z nerwicą lękową, wywołującą wiele objawów somatycznych. 

Choroba występuje stosunkowo często u osób starszych, które odczuwają wzmożony lęk przed przemijaniem, chorowaniem czy przed śmiercią. Nie oznacza to jednak, że depresja lękowa nie dotyka ludzi młodych. Występuje właściwie u pacjentów w każdym wieku, a sporadycznie diagnozowana jest nawet u dzieci. 

W ustanowionej przez WHO Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 depresja lękowa ujęta została w dwu grupach: F34.1 – Dystymia (jako przewlekła depresja lękowa) oraz F41.2 – zaburzenia depresyjne i lękowe mieszane (jako Depresja lękowa, łagodna lub nieuporczywa). W nowszej wersji tej klasyfikacji, czyli ICD-11 Mieszane zaburzenia depresyjno-lękowe oznaczone zostały symbolem 6A73. 

Depresja lękowa – jakie są pierwsze objawy? 

Aby zapobiec groźnym konsekwencjom depresji lękowej, warto wiedzieć, jakie są pierwsze jej objawy, by móc odpowiednio wcześnie zareagować. W wielu przypadkach stanom lękowym towarzyszą ogólne objawy depresji, takie jak: 

• spadek nastroju, 
• smutek, 
• pesymizm, 
• poczucie wstydu, 
• zaburzenia snu, 
• brak motywacji. 

W depresji agitowanej dodatkowo zaobserwować można takie objawy jak: 

• silna drażliwość i łatwe wpadanie w gniew, 
• niepokój, lęk, 
• zaburzenia uwagi i trudność ze skupianiem się, 
• wzmożona potrzeba prowadzenia rozmów, 
• nadpobudliwość ruchowa, 
• nawyki takie jak ogryzanie paznokci, skubanie odzieży, włosów itd. 

Objawy takie mogą występować w różnej kolejności i z różnym nasileniem, dlatego żadnego z nich nie wolno lekceważyć. Zaobserwowanie u siebie lub osoby bliskiej tego rodzaju zmian w zachowaniu powinno zostać niezwłocznie skonsultowane z psychiatrą. 

Jakie są objawy somatyczne depresji lękowej? 

Warto wiedzieć, że depresja lękowa wywołuje nie tylko objawy psychiczne, ale i somatyczne. Nie zawsze pojawiają się one od razu. Objawy fizyczne charakterystyczne są przede wszystkim dla silnej depresji i stanów lękowych utrzymujących się przez dłuższy czas. Są to przede wszystkim: 

• bóle i zawroty głowy,
• podwyższone ciśnienie tętnicze, 
• uczucie ucisku w przełyku i trudności z przełykaniem, 
• objawy ze stronu przewodu pokarmowego, głównie biegunka, 
• uczucie swędzenia skóry, 
• spłycenie oddechu lub trudności z oddychaniem, 
• niemiarowość pracy serca, 
• wzmożona potliwość, 
• wypadanie włosów. 

Somatyczne objawy stanów lękowo-depresyjnych mogą być mylone z symptomami innych chorób, takich jak nerwica serca czy niedoczynność tarczycy. Ich wystąpienie nie może być lekceważone i zawsze należy przeprowadzić odpowiednią diagnostykę, by znaleźć ich przyczynę. 

Jak wygląda głęboka i przewlekła depresja lękowa? 

Kiedy depresja lękowa nie zostanie od razu rozpoznana i leczona, może rozwinąć się jej postać głęboka lub przewlekła, która w wielu przypadkach jest groźna dla zdrowia, a nawet życia pacjenta. Jakie są objawy silnej depresji lękowej? Wymienione wyżej symptomy z czasem się pogłębiają. Drażliwość i zaburzenia uwagi mogą nasilić się do tego stopnia, że chory przestaje panować nad swoim zachowaniem. 

Kiedy depresja lękowa ma charakter nawracający lub głęboki, rośnie ryzyko występowania myśli samobójczych oraz podejmowania prób samobójczych. Lęk odczuwany przez chorego staję nie do zniesienia, a odebranie sobie życia wydaje się jedynym skutecznym sposobem na pozbycie się niepokoju i przerwanie ciągłego napięcia emocjonalnego i ulgę w bardzo nasilonym cierpieniu psychicznym. 

Leczenie depresji lękowej – jakie leki się stosuje? 

Depresję lękową – tak jak i inne rodzaje depresji – można skutecznie leczyć, jednak proces wychodzenia z choroby bywa długotrwały. Odpowiedzi na pytanie, jak radzić sobie ze stanami lękowymi lub jak pomóc bliskiej osobie z depresją tego rodzaju, najlepiej szukać u psychiatry. Wsparcie najbliższych jest niezwykle ważne, szczególnie na początku, na etapie uświadamiania sobie choroby i decyzji o podjęciu leczenia. Korzystanie z pomocy psychiatrycznej wciąż dla wielu osób bywa wstydliwe, mimo rosnącej świadomości społecznej, dlatego istotne jest, by pomóc choremu pozbyć się wstydu i wątpliwości. 

Bezpośrednią przyczyną depresji agitowanej są chemiczne zmiany zachodzące w mózgu, dlatego leczenie polega przede wszystkim na przyjmowaniu środków farmakologicznych niwelujących owe zmiany. O tym, jakie leki przyjmować przy depresji lękowej, musi zawsze zadecydować lekarz, na podstawie szczegółowego wywiadu z pacjentem. To, które leki na stany lękowe będą dobre, zależy od stopnia zaawansowania choroby, współistnienia innych schorzeń psychicznych itd. 

Podstawą leczenia depresji jest stosowanie leków z grupy inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny (można spotkać skrót SSRI). Terapię bardzo często rozpoczyna się od sertraliny lub escitalopramu. 

Inne substancje stosowane w leczeniu depresji lękowej to: mirtazapina, mianseryna, trazodon, amitryptylina, doksepina, klomipramina. 

Działają one przeciwdepresyjnie, ale też niwelują odczuwanie lęku, wyciszają, ułatwiają zasypianie. Oprócz stosowania farmakologii, można stosować też inne sposoby na depresję i stany lękowe, jak choćby psychoterapię. 

Czy potrzebna jest terapia w depresji lękowej? 

Warto jeszcze raz podkreślić, że psychoterapia w depresji lękowej może uzupełniać leczenie, jednak nie może go zastępować. Metody psychologiczne przy tego rodzaju schorzeniach są potrzebne, ponieważ pomagają przepracować traumy, zniwelować napięcie emocjonalne, nauczyć radzenia sobie ze stresem itd. Nie są jednak w stanie cofnąć zmian chemicznych, jakie na skutek tych czynników zachodzą w ludzkim mózgu. 

Najpowszechniej stosowaną u pacjentów z depresją lękową jest terapia poznawczo-behawioralna – CBT (z ang. cognitive-behavioural therapy). W jej ramach chorzy uczą się wyodrębniać pięć obszarów swojej psychiki (sytuacje, myśli, emocje, odczucia fizyczne, działania) i panować nad każdym z nich. Głównym celem terapii jest zatrzymanie u pacjenta potoków negatywnych myśli, co w efekcie zmniejsza rozmiary psychicznego cierpienia. Metoda przynosi dobre rezultaty, jeśli jest stosowana długotrwale i regularnie. 

Współcześnie uznaje się, że najlepsze rezultaty przynosi leczenie wielopłaszczyznowe, czyli farmakologia stosowana jednocześnie z psychoterapią. Ważne jest przy tym, by terapeuta współpracował z psychiatrą, a nie z nim konkurował. Porozumienie specjalistów oraz wspólny plan działania zwiększają szanse na wyleczenie i zapobiegają nawrotom choroby. 

Jak długo leczy się depresję lękową i czy jest uleczalna? 

Jak już zostało wspomniane, depresja lękowa jest schorzeniem poważnym, a niekiedy nawet zagrażającym życiu pacjenta. Czy jest uleczalna? Na szczęście dobrze dobrane i odpowiednio wcześnie podjęte leczenie w wielu przypadkach skutkuje wyjściem w choroby. Proces zdrowienia może jednak trwać miesiącami, a nawet latami. 

O tym, jak długo leczy się depresję lękową, decyduje wiele czynników, takich jak moment podjęcia leczenia, stopień zaawansowania choroby, nasilenie objawów, współistnienie innych chorób itd. Nigdy nie można oczekiwać natychmiastowych efektów zastosowania leków przeciwdepresyjnych. Środki o takim działaniu najwcześniej przynoszą efekty po 2-3 tygodniach od rozpoczęcia ich przyjmowania. Dawka leku często zwiększana jest stopniowo, by organizm mógł powoli się do niego przyzwyczajać, co zapobiega wystąpieniu efektów niepożądanych. Co ważne, dawkowanie należy zawsze uzgodnić z psychiatrą i trzymać się ściśle jego zaleceń. Leków takich nie można również samodzielnie odstawiać. Należy nastawić się na leczenie trwające miesiące, a nawet lata. 

Jak pomóc chorej osobie z depresją lękową? 

Choroby psychiczne są problemem nie tylko pacjentów nimi dotkniętych, ale również ich bliskich (często w większym stopniu niż choroby somatyczne). Jak pomóc osobie, u której zauważalne są objawy depresji lękowej? Wsparcie polega przede wszystkim na cierpliwości, zrozumieniu i akceptacji. Warto rozmawiać z chorym i w sposób delikatny pomóc mu uświadomić sobie obecność problemu i podjąć decyzję o wizycie u specjalisty. Osoby z zaburzeniami psychicznymi często wypierają fakt ich istnienia i nie chcą pomocy. Zadaniem bliskich powinna być pomoc w przełamaniu wstydu i rozwianiu wątpliwości. 

Kiedy chory podejmie już leczenie, osoby z najbliższego otoczenia powinny wspierać go w terapii. Ważne są rozmowy, próby nakierowania myśli pacjenta na pozytywne tory, pomoc w osiągnięciu spokoju i odprężenia. Wspólne spędzanie czasu na ulubionych, relaksujących aktywnościach czy unikanie sytuacji stresowych skutecznością dorównują niekiedy terapii u psychologa.  

Dobre efekty mogą przynieść aktywności na świeżym powietrzu, które nie tylko wyciszają organizm, ale też poprawiają dotlenienie mózgu i pozytywnie wpływają na jego pracę. Należy jednak pamiętać, by nie pomagać choremu na siłę. Kiedy widać u niego ewidentną niechęć do wszelkich aktywności, należy dać mu czas (np. do momentu zadziałania leków przeciwdepresyjnych). 

Bibliografia: 

• K. Małyszczak, Terapia mieszanych zaburzeń lękowo-depresyjnych, w: Psychiatria po dyplomie, 2013, t. 10, nr 1, s. 19-24 
• R. Jaeschke, S. Siwek, B. Grabski, D. Dudek, Współwystępowanie zaburzeń depresyjnych i lękowych, w: Psychiatria 2010, t. 7, nr 5, s. 189-197 
• S. Murawiec, Drogowskazy leczenia lęku i depresji. Zróżnicowane działanie leków wobec objawów depresji, lęku, zaburzeń snu – na przykładzie escitalopramu, duloksetyny, mianseryny, pregabaliny i kwetiapiny, w: Psychiatria Spersonalizowana 2022; 1/1 
• A. Nitka-Siemińska, Zaburzenia lękowe — charakterystyka i zasady leczenia, w: Forum Medycyny Rodzinnej 2014, tom 8, nr 1, 37–43 
• J. Pełka-Wysiecka, J. Samochowiec, Depresja — czy faktycznie zróżnicowana farmakoterapia?, w: Psychiatria, tom 11, nr 3