Choroba dwubiegunowa – co to jest i jak ją rozpoznać? Objawy i leczenie

Choroba dwubiegunowa to poważne schorzenie neurologiczne i psychiatryczne. Charakteryzuje się naprzemiennym występowaniem epizodów depresji oraz hipomanii lub manii, co wywiera negatywny wpływ na pacjentów i ich najbliższych. Wyjaśniamy, na czym polega dwubiegunowość oraz jak leczyć pacjentów.

Co to jest choroba dwubiegunowa?

Choroba afektywna dwubiegunowa (ChAD) nazywana jest również zaburzeniami afektywnymi dwubiegunowymi. W języku potocznym często określa się ją jako dwubiegunowość. W przeszłości obowiązywała nazwa „psychoza maniakalno-depresyjna”, głównie ze względu na charakterystykę choroby. Na czym polega choroba dwubiegunowa?

Główną cechą dwubiegunowości jest występowanie naprzemiennych epizodów manii i depresji przeplatanych okresem bezobjawowym. Wszystkie objawy mają charakter nawracający.
Epizody manii charakteryzują się nadmiernie podwyższonym nastrojem, euforią, rozproszeniem uwagi czy zawyżonym poczuciem własnej wartości. Łagodniejszą postacią manii jest hipomania.
Epizody depresyjne to ich przeciwieństwo. Powodują znaczący spadek nastroju oraz niechęć do podejmowania jakichkolwiek działań.
Choroba dwubiegunowa afektywna ma bardzo negatywny wpływ na chorych oraz ich najbliższe otoczenie. Przyjmuje się, że jest drugą co do częstości przyczyną niezdolności do pracy z przyczyn psychiatrycznych. Objawy choroby mogą utrudniać funkcjonowanie w każdym aspekcie życia. Dotyczą zarówno aspektów zawodowych, jak i prywatnych.

Rodzaje dwubiegunowości

Choroba afektywna dwubiegunowa ma wiele podtypów, które różnią się między sobą dominującymi objawami. Najważniejsze z nich to:

Choroba afektywna dwubiegunowa typu 1 – charakteryzuje się licznymi epizodami depresyjnymi rozdzielonymi jednym lub kilkoma epizodami manii,
Choroba dwubiegunowa typu 2 – prowadzi do jeszcze częstszych epizodów depresyjnych, które są rozdzielone jednym lub kilkoma epizodami hipomanii.

Wyróżniamy też chorobę afektywną dwubiegunową typu III, która nie pojawia się samoistnie, ale jest wywołana zbyt silnym działaniem leków przeciwdepresyjnych. Ważnym podtypem jest również choroba afektywna sezonowa. W jej przebiegu epizody depresji występują w okresie jesienno-zimowym, a epizody manii lub hipomanii latem oraz wiosną. Rzadką postacią choroby jest mania dwubiegunowa, w przebiegu, której występują wyłącznie nawracające manie lub hipomanie bez epizodów depresyjnych.

Choroba dwubiegunowa – przyczyny

Skąd się bierze choroba dwubiegunowa? Niestety dotychczas nie poznaliśmy jednej, konkretnej przyczyny tego zaburzenia. Wiadomo natomiast, że mechanizm powstawania jest bardzo złożony i wieloczynnikowy.

Czy choroba dwubiegunowa jest dziedziczna? Tak, czynniki genetyczne odgrywają dużą rolę w rozwoju choroby. Szacuje się, że ryzyko wystąpienia dwubiegunowości u dziecka wynosi nawet 75%, jeśli rozpoznano ją u obojga rodziców.
Warto pamiętać, że genetyka to nie wszystko. W rozwoju choroby istotną rolę odgrywają też czynniki społeczne i środowiskowe.
Nadmiar stresu i traumatyczne wydarzenia, takie jak śmierć bliskiej osoby, mogą wyzwolić pierwszy epizod choroby. Czynnik wyzwalający nie zawsze musi być jednak tak silny. Zaburzony rytm dobowy, nadużywanie alkoholu, czy stosowanie środków psychotycznych również mogą mieć w tym swój udział.

Kto choruje na chorobę dwubiegunową? Najczęściej rozpoznaje się ją u osób dorosłych przed 35 rokiem życia. Przypuszcza się jednak, że pierwsze epizody i objawy pojawiają się znacznie wcześniej, jednak z różnych powodów są bagatelizowane lub błędnie diagnozowane. Częstotliwość występowania choroby dwubiegunowej u kobiet i mężczyzn jest zbliżona.

Choroba dwubiegunowa – objawy

Jak zachowuje się osoba z chorobą dwubiegunową? Objawy choroby dwubiegunowej należy podzielić w zależności od epizodu.

Epizod depresyjny objawia się obniżonym nastrojem i utratą radości, zainteresowań, chęci do działania. Pojawia się zmęczenie, zaburzenia pamięci, koncentracji, z czasem nawet trudności z podstawowymi, codziennymi czynnościami, jak wstanie z łóżka, jedzenie, dbałość o higienę. W bardzo nasilonych przypadkach może dojść do myśli samobójczych, braku możliwości nawiązania kontaktu słownego czy wzrokowego.
Epizod maniakalny charakteryzuje się nadmiernie podwyższonym nastrojem, poczuciem szczęścia, euforią, które są niedopasowane do sytuacji. Często pojawia się nadpobudliwość, a stan zadowolenia szybko może przerodzić się w rozdrażnienie, a nawet agresję w stosunku do innych osób. Występuje też gonitwa myśli, zmniejszona potrzeba snu, jedzenia i picia. Osoby w stanie manii często uważają, że wolno im robić wszystko, co chcą oraz podejmują decyzje niezgodne ze swoim systemem wartości.
Epizod hipomaniakalny przypomina manię, ale w zdecydowanie mniejszym nasileniu. Chorzy odczuwają nadmierną euforię, ale nie tracą zdolności kontrolowania swoich zachowań. Często pojawia się zaburzenia koncentracji i uwagi. To bardzo podstępny stan, ponieważ nie zawsze wzbudza niepokój u pacjenta lub jego otoczenia. Mimo to, każdy stan hipomanii wymaga kontroli i obserwacji.
U pacjentów w stanie depresyjnym lub maniakalnym mogą też pojawić się objawy psychotyczne choroby dwubiegunowej, które prowadzą do błędnego postrzegania i interpretowania rzeczywistości. U niektórych osób występują halucynacje i urojenia.
Okres remisji to stan bez objawów choroby lub z objawami, ale o bardzo niskim nasileniu, które nie wpływają znacząco na codzienne życie.

Częstotliwość występowania epizodów i ich nasilenie są bardzo różne. Ile trwa mania w chorobie dwubiegunowej? Przyjmuje się, że epizod maniakalny trwa średnio od 3 do 6 miesięcy. Epizody depresyjne bywają dłuższe. Między epizodami może występować okres bezobjawowy, jednak w niektórych przypadkach zmiana nastroju z depresyjnego na maniakalny następuje nawet w ciągu jednego dnia.

Jak zdiagnozować chorobę dwubiegunową?

Niestety diagnostyka choroby dwubiegunowej jest trudna i często trwa wiele lat. Jej objawy łatwo pomylić z innymi zaburzeniami, co opóźnia postawienie prawidłowej diagnosty i wdrożenie leczenia.

W diagnostyce bardzo istotną rolę odgrywa wywiad lekarski, analiza historii medycznej, występowania chorób psychiatrycznych w rodzinie, stylu życia i sytuacji życiowej. Na tej podstawie możliwe jest stwierdzenie czy objawy spełniają kryteria epizodów depresyjnych i maniakalnych.
W diagnostyce choroby dwubiegunowej można wykonać test w postaci kwestionariusza zaburzeń nastroju. Jest to jednak wyłącznie narzędzie pomocnicze, a sam wynik testu nie jest wystarczający do postawienia jakiejkolwiek diagnozy.

Choroba dwubiegunowa – leczenie

Czy choroba dwubiegunowa jest wyleczalna? Niestety jest to schorzenie przewlekłe, które może nawracać nawet po długim, bezobjawowym okresie. Leczenie ma za zadanie złagodzić objawy, umożliwić normalne, codzienne funkcjonowanie i sprawić, że okres remisji będzie trwał dłużej. W leczeniu choroby dwubiegunowej bardzo ważna jest współpraca pacjenta z lekarzem oraz kontynuacja leczenia również po ustąpieniu objawów. Ile trwa choroba dwubiegunowa? Może utrzymywać się przez całe życie, a przyjmowanie leków często jest niezbędne przewlekle.

Oto najważniejsze elementy leczenia choroby dwubiegunowej:

Umiejętność rozpoznawania wczesnych objawów epizodów maniakalnych i depresyjnych oraz odpowiedniego reagowania jest bardzo ważna nie tylko dla pacjentów, ale również ich rodzin i przyjaciół.
Współpraca z psychoterapeutą pomaga w poradzeniu sobie z chorobą i zaakceptowaniu jej jako część swojego życia. Podczas terapii pacjenci uczą się też kontrolowania własnych zachowań, radzenia sobie ze stresem oraz trudnymi sytuacjami.
Leczenie farmakologiczne. Leki na receptę mają na celu ustabilizowanie nastroju, zmniejszenie nasilenia i częstotliwości epizodów depresyjnych i maniakalnych. Stosuje się m.in. sole litu, kwas walproinowy, karbamazepinę, leki przeciwdepresyjne oraz leki przeciwpsychotyczne.
Hospitalizacja. W skrajnych sytuacjach i stanach zagrożenia życia pacjenci kierowani się do specjalistycznych ośrodków, gdzie mają zapewnione bezpieczeństwo i opiekę.

Pacjenci z chorobą dwubiegunową często poszukują alternatywnych metod leczenia. Popularne są m.in. medytacje, akupunktura, a także preparaty na uspokojenie i preparaty ułatwiające zasypianie. Warto jednak podchodzić do nich z bardzo dużą ostrożnością, zwłaszcza w trakcie przyjmowania leków oraz w fazie zaostrzenia objawów, ponieważ mogą wchodzić w interakcje.

Skutki choroby dwubiegunowej

Czy choroba dwubiegunowa jest groźna? Niestety, nierozpoznana lub nieleczona dwubiegunowość może doprowadzić do wielu poważnych konsekwencji. Przede wszystkim:

Negatywnie wpływa na jakość życia,
Utrudnia wykonywanie codziennych czynności,
Utrudnia nawiązywanie i dbanie o relacje społeczne, zdolność do podejmowania pracy,
Jeśli objawy depresyjne lub maniakalne są bardzo nasilone, może dojść do podejmowania bardzo niebezpiecznych decyzji i zachowań łącznie z próbami samobójczymi, nadużywaniem leków i środków psychotycznych.

Jak postępować z osobą chorą na dwubiegunowość?

Choroba dwubiegunowa dotyka nie tylko pacjenta, ale również najbliższe otoczenie. Bliscy powinni mieć świadomość, z czym wiąże się schorzenie i wiedzieć, na co zwracać uwagę oraz jak pomóc choremu.

Choroba afektywna dwubiegunowa może negatywnie wpływać na związek, relacje koleżeńskie oraz rodzinne. Warto wykazać się wyrozumiałością, ale też być wyczulonym na niepokojące objawy, które mogą zwiastować nawrót choroby.
Czy osoba z chorobą dwubiegunową może pracować? Jeśli leczenie jest dobrze prowadzone, nie ma ku temu przeciwwskazań. Praca nie powinna być jednak źródłem nadmiernego stresu i napięcia, które mogłyby być czynnikiem wyzwalającym epizod choroby.
Ważne jest też zachęcanie do zdrowego stylu życia, unikania używek, dbałości o zdrowie psychofizyczne, przypominanie o regularnych kontrolach lekarskich i przyjmowaniu leków.

Podsumowanie

Choroba dwubiegunowa to poważne schorzenie objawiające się epizodami depresji oraz manii. Wywiera bardzo negatywny wpływ na życie chorych, dlatego jej objawy nigdy nie powinny być bagatelizowane. Niestety jest to choroba przewlekła, dlatego leczenie często należy kontynuować przez wiele lat.

Źródła: