Zapalenie osierdzia - jakie są objawy? Leczenie, skutki

Zapalenie osierdzia jest schorzeniem o podłożu najczęściej wirusowym (choć nie tylko), które powoduje bolesność, uczucie duszności oraz gorączkę. Często objawy zapalenia osierdzia współwystępują z symptomami zapalenia mięśnia sercowego. Uwaga: stan zapalny w osierdziu może doprowadzić do tamponady serca. To bezpośrednie zagrożenie życia.

Co to jest zapalenie osierdzia?

Zapalenie osierdzia to stan zapalny tak zwanych blaszek osierdzia, między którymi gromadzi się płyn, powodując dolegliwości bólowe i inne mniej charakterystyczne objawy. Zapalenie osierdzia jest schorzeniem o złożonej etiologii, którego przyczyną mogą być zarówno zakażenia wirusowe i bakteryjne, jak i powikłania innych chorób, zaburzenia hormonalne oraz inne czynniki, często o nieustalonym charakterze. Bywa, że towarzyszy mu gromadzenie się płynu w worku osierdziowym. Zapalenie osierdzia przybiera kilka postaci klinicznych, wśród których wyróżniamy:

• zapalenie ostre (ostremu zapaleniu osierdzia często towarzyszy kaszel i duszności) ,
• zapalenie przewlekłe (powyżej 3 miesięcy)tzw. zaciskające zapalenie osierdzi, którego objawem jest przewlekły ból w klatce piersiowej,
• zapalenie nawracające (pojawiające się cyklicznie, sezonowo, zwłaszcza wiosną i jesienią),
• bakteryjne zapalenie osierdzia (występuje rzadko),
• mocznicowe zapalenie osierdzia (występuje przy zaburzeniach metabolicznych),
• wysiękowe zapalenie osierdzia,
• wirusowe zapalenie osierdzia,
• ropne zapalenie osierdzia (stan zagrażający życiu),
• nieinfekcyjne zapalenie osierdzia.

Jakie są objawy i przyczyny zapalenie osierdzia, w jaki sposób leczy się chorobę, jakie są możliwe jej powikłania?

Objawy zapalenia osierdzia

Do typowych objawów zapalenia osierdzia należą:

• ból w klatce piersiowej, w okolicy zamostkowej, promieniujący do pleców. Cechą charakterystyczną jest zwiększenie dolegliwości bólowych w pozycji leżącej i zmniejszenie w siedzącej;
• gorączka i inne objawy grypopodobne, w tym uczucie rozbicia, osłabienie, dreszcze;
• uczucie duszności, niekiedy 
• kołatanie serca
• przewlekłe zmęczenie
  
  

Zapalenie osierdzia często występuje z zapaleniem mięśnia sercowego, co dodatkowo poszerza spektrum możliwych objawów o takie symptomy, jak uczucie zmęczenia, ból i obrzęk kończyn.

Zapalenie osierdzia w obrazie EKG

Zapalenie osierdzia diagnozuje się za pomocą kilku rutynowych badań. Typowym dla tej choroby obrazem EKG jest poziome uniesienie odcinka ST, przy jednoczesnym obniżeniu odcinka PQ. Badanie RTG klatki piersiowej może z kolei wykazać zmieniony kształt serca. Tak jak w innych stanach zapalnych, dochodzi też do podniesienia stężenia leukocytów, czyli białych krwinek stanowiących podstawę działania układu odpornościowego. Co jest charakterystyczne dla chorób serca, podwyższony też może być poziom troponin, czyli białek odpowiedzialnych za skurcze mięśnia sercowego. W diagnostyce zapalenia osierdzia, poza EKG wykorzystuje się również na badanie płynu osierdziowego.

Przyczyny zapalenia osierdzia

Ustalenie przyczyn zapalenia osierdzia bywa skomplikowane. Wśród licznych potencjalnych przyczyn zapalenia osierdzia wymienić można:

• zakażenia wirusowe (zagrożenie stanowią między innymi enterowirusy, adenowirusy, wirusy grypy, a także HPV oraz HIV),
• zakażenia bakteryjne różnego typu,
• zawał serca, zapalenie mięśnia sercowego,
• nowotwory osierdzia,
• niedoczynność tarczycy,
• powikłania operacji kardiochirurgicznych,
• zażywanie określonych leków (np. bromokryptyny stosowanej w leczeniu choroby Parkinsona, czy cyklosporyny przeznaczonej dla pacjentów po przeszczepach).

Należy dodać, że u niektórych pacjentów nie można jasno określić przyczyny zapalenia osierdzia, wówczas mówimy o idiopatycznym zapaleniu osierdzia.

Leczenie zapalenia osierdzia

Metody leczenia zapalenia osierdzia są zróżnicowane, a wybór jednej z nich zależny jest przede wszystkim od ilości płynu znajdującego się między blaszkami. Jeżeli jest ona niewielka, wystarczy proste leczenie farmakologiczne o charakterze objawowym (między innymi za pomocą niesteroidowych leków przeciwzapalnych w tym przede wszystkim ibuprofenu).

W sytuacji, gdy rozpoznana jest etiologia stanu zapalnego, włącza się także leczenie przyczynowe, adekwatne dla danego zakażenia lub schorzenia. Rutynowym działaniem jest też podanie kolchicyny, alkaloidu pochodzenia roślinnego, który w większych dawkach jest silnie toksyczny, natomiast stosowany pod kontrolą wykazuje skuteczność w leczeniu poważnych stanów zapalnych. W sytuacji, gdy powyższe leki okażą się nieskuteczne, do terapii mogą zostać włączone glikokortykosteroidy. Ostatecznością jest perikardiocenteza, czyli punkcja (nakłucie), mająca na celu uwolnienie płynu z osierdzia. Poza tym pacjentowi zaleca się ograniczenie wysiłku fizycznego.

Skutki zapalenie osierdzia

W większości przypadków zapalenie osierdzia ma łagodny przebieg i nie wywołuje większych powikłań, zaś wystarczającym środkiem leczniczym są zwykłe niesteroidowe leki przeciwzapalne. Ryzyko powikłań czy zaostrzenia objawów a także możliwych konsekwencji wzrasta u osób z obniżoną odpornością – zwłaszcza u pacjentów zakażonych wirusem HIV.

W określonych okolicznościach choroba może prowadzić do powikłań potencjalnie śmiertelnych. W ostrym zapaleniu osierdzia, najczęstszym z nich jest tak zwana tamponada serca, polegająca na wypełnieniu się jamy osierdzia wysiękiem lub krwią, co utrudnia lub uniemożliwia napełnianie jam serca w czasie rozkurczu. Jest to stan powodujący ciężką niewydolność serca i bezpośrednio zagrażający życiu

• Kołatanie serca - przyczyny, objawy. Jak je leczyć?
• Migotanie przedsionków - co to jest i jakie są objawy?
• Pierwsza pomoc przy zawale. Co należy zrobić?
• Zawał serca - jakie są objawy? Przyczyny i leczenie

Źródła:

• Julita Dębska, Tomasz Pasierski, Ostre zapalenie osierdzia — rozpoznanie i leczenie w świetle nowych wytycznych ESC, Choroby Serca i Naczyń 2016;13(2)
• Andrzej Szczeklik (red.): Choroby wewnętrzne. Przyczyny, rozpoznanie i leczenie, tom I. Kraków, Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, 2005