Zawał serca - jakie są objawy? Przyczyny i leczenie

Zawał serca każdego roku zabija w Polsce kilkanaście tysięcy osób. Marwica mięśnia sercowego jest zazwyczaj następstwem choroby wieńcowej, rozwijającej się najczęściej wskutek zmian miażdżycowych. Zobacz, jakie są objawy, przyczyny i sposoby leczenia zawału mięśnia sercowego, sprawdź, jak udzielić choremu pierwszej pomocy.

Co to jest zawał serca i na czym polega?

Zawał serca to inaczej martwica mięśnia sercowego. Dochodzi do niej wskutek niedokrwienia, najczęściej spowodowanego zamknięciem światła tętnicy doprowadzającej krew do serca. Co z kolei w większości przypadków (około 90 procent) jest konsekwencją postępującej miażdżycy i związanego z nią odkładania się wapniejącej blaszki miażdżycowej w tętnicach. Zawał mięśnia sercowego jest stanem bezpośrednio zagrażającym życiu.

Z danych opublikowanych w 2014 roku wynika, że w Polsce rocznie hospitalizowanych z powodu zawału jest 80-90 tysięcy osób, a 16 tysięcy umiera (z czego 6 tysięcy poza szpitalem). W przeszło 60 procentach ofiarami zawału mięśnia sercowego są mężczyźni. Łącznie roczna śmiertelność w wyniku zawałów oraz innych schorzeń układu krążenia dwukrotnie przekracza liczbę zgonów z powodu chorób nowotworowych.

Przyczyny zawału serca

Zawał serca jest jednym z tak zwanych ostrych stanów wieńcowych. Można więc powiedzieć, że jest finalnym efektem choroby wieńcowej, polegającej na niedokrwieniu serca. Przy czym bezpośrednią przyczyną zawału w 90 procentach jest skrzep, który powstaje w miejscu przewężenia światła tętnicy, będącego konsekwencją odkładania się blaszki miażdżycowej. Jeśli natomiast chodzi o determinanty i przyczyny pośrednie zawału mięśnia sercowego, zaliczyć do nich można:

• wiek (powyżej 60 lat),
• płeć (częściej u mężczyzn, w stosunku 61:39 procent),
• miażdżyca,
• nadciśnienie tętnicze,
• cukrzyca,
• przerost lewej komory serca,
• dieta oparta na tłuszczach zwierzęcych, smażonych potrawach, z dużą domieszką soli i cukru,
• palenie papierosów, picie alkoholu,
• siedzący tryb życia,
• otyłość brzuszna,
• osobowość typu A, ze skłonnością do agresji i rywalizacji, przy jednoczesnej niskiej odporności na stres,
• uwarunkowania genetyczne.
  
  

Objawy zawału serca

Jak rozpoznać zawał serca? Co zrobić, by zwiększyć szanse na przeżycie? Objawy zawału serca są bardzo charakterystyczne, choć w niektórych przypadkach mogą  być mylone z innymi schorzeniami, takimi jak refluks żołądkowo-jelitowy, czy nerwica serca. Należą do nich:

• bardzo silny i z czasem narastający ból w klatce piersiowej, w okolicy zamostkowej, promieniujący do lewego barku i żuchwy;
• silny atak lęku, paniki, strach przed śmiercią;
• kołatanie serca;
• nudności, wymioty;
• zawroty głowy, osłabienie, utrata przytomności
  
  

Pierwsza pomoc w przypadku zawału serca

Zawał serca powoduje nieodwracalne spustoszenie w organizmie, a jego skutki z każdą upływającą sekundą są coraz bardziej dalekosiężne. W bardzo krótkim czasie stawką staje się uratowanie życia osoby dotkniętej zawałem, dlatego liczy się szybka reakcja, bądź samego pacjenta, bądź osób znajdujących się w jego pobliżu. Pierwsza pomoc w przypadku zawału serca obejmuje poniższe kroki.

• Natychmiastowe wezwanie karetki pogotowia (numer 999 lub 112). Pamiętajmy, że o życiu mogą decydować sekundy, a pacjent szanse na przeżycie ma wyłącznie wówczas, jeśli odpowiednio szybko trafi do szpitala.
• Ułożenie chorego w pozycji półsiedzącej, z wygodnym podparciem dla pleców. Usunięcie przeszkód utrudniających oddychanie i potęgujących poczucie duszności: poluzowanie krawata, rozpięcie koszuli, stanika.
• Jeżeli do ataku doszło w pomieszczeniu zamkniętym, dobrze jest otworzyć okna. Pacjent potrzebuje tlenu.
• W sytuacji utraty przytomności należy przeprowadzić resuscytację metodą krążeniowo-oddechową (30 uciśnięć klatki piersiowej, 2 oddechy – schemat powtarzać aż do przyjazdu karetki).
• Jeżeli chory lub ktoś ze świadków ma przy sobie tego typu leki, można podać kwas acetylosalicylowy (aspirynę) w tabletce do rozgryzienia. Wskazane jest też podanie nitrogliceryny pod język.
  
  

Leczenie zawału serca

Po przyjeździe karetki choremu na miejscu udzielana jest pierwsza pomoc. Jeśli nie otrzymał tych środków wcześniej, ratownicy podają aspirynę i nitroglicerynę, do żyły zaś wprowadzany jest wenflon. Na miejscu, w karetce lub na izbie przyjęć pacjent dostaje też klopidogrel, lek przeciwpłytkowy, będący pochodną tienopirydyny. Późniejsza procedura może przebiegać wielotorowo, ale od wielu lat w Polsce leczenie zawału odbywa się przede wszystkim metodą interwencyjną, która w istotny sposób pomogła zmniejszyć odsetek zgonów wśród osób, które zdążyły trafić do szpitala. Są to inwazyjne działania takie jak:

• koronarografia – badanie wykonywane za pomocą cewnika wprowadzanego do żyły w okolicy pachwiny, z użyciem kontrastu, pozwalające unaocznić wnętrze tętnic wieńcowych.
• angiolastyka – przezskórne poszerzenie naczyń krwionośnych, umożliwiające udrożnienie tętnic i przepływ krwi do serca.
  
  

Oprócz tego stosuje się też leczenie farmakologiczne, oparte między innymi na środkach rozpuszczających skrzepy, które doprowadziły do zawału.

Po przebytym zawale konieczne może być przeprowadzenie chirurgicznego zabiegu wstawienia tzw. by-pasów. Pacjent po wyjściu ze szpitala musi też zazwyczaj całkowicie przeorientować swoje życie, redukując intensywną aktywność fizyczną, wyciszając emocje, likwidując otaczające źródła stresu, a także – zmieniając dietę.

Autor: Piotr Brzózka

Czytaj też:

• Kołatanie serca - przyczyny, objawy. Jak je leczyć?
• Migotanie przedsionków - co to jest i jakie są objawy?
• Pierwsza pomoc przy zawale. Co należy zrobić?
  
  

Źródła:

• Chlebus, M. Gąsior, M. Gierlotka, Z. Kalarus, A. Kozierkiewicz, G. Opolski, L. Poloński, D. Rabczenko, J. Stokwiszewski, Ł. Wierucki, B. Wojtyniak, M. Wysocki, T. Zdrojewski, Raport: Występowanie, leczenie i prewencja wtórna zawałów serca w Polsce Ocena na podstawie Narodowej Bazy Danych Zawałów Serca AMI-PL 2009-2012, Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny Śląski Uniwersytet Medyczny Gdański Uniwersytet Medyczny Warszawski Uniwersytet Medyczny, Warszawa, Zabrze, Gdańsk 2014
• Kalina Niedolaz, Katarzyna Hałas, Anna Kaźmierczak-Dziuk, Postępowanie z chorym po zawale serca, Pediatria i Medycyna Rodzina 2011, 7 (3),
• Olga Ochdyńska, Magdalena Pieniacka, Ostre zespoły wieńcowe, Współczesne pielęgniarstwo i ochrona zdrowia, 2012/02