Zakrzepica zatok żylnych mózgu (zakrzepica mózgu): rokowania, objawy i leczenie

Justyna Dystrych

Kwiecień 30, 2025

Chociaż zakrzepica zatok żylnych mózgu przyczynia się do wystąpienia od 0,5-1% wszystkich udarów mózgu, stanowi duże wyzwanie diagnostyczne (Błażejewska-Hyżorek, 2018). Z powodu jej nierozpoznania bądź zbyt późnego wykrycia co roku tysiące młodych ludzi doznaje poważnych uszkodzeń mózgu i traci życie. Można jednak temu przeciwdziałać. Dlatego poniżej wyjaśniamy, co to jest zakrzepica zatok mózgowych, jakie wywołuje objawy oraz jak ją leczyć.

Zakrzepica mózgu: rokowania i definicja choroby

Zakrzepica zatok mózgowych (ang. cerebral venous sinus thrombosis, CVT) to proces polegający na powstawaniu skrzepu wewnątrz kanałów żylnych znajdujących się w obrębie opony twardej (najbardziej zewnętrznej warstwy ochronnej mózgu). Gdy skrzeplina zablokuje odpływ krwi z mózgu, dochodzi do wzrostu ciśnienia wewnątrzczaszkowego i nierzadko również do udaru.

W ostrym przebiegu zakrzepicy zatok żylnych mózgu śmiertelność waha się od 5 do 15%. Niekorzystne rokowanie koreluje z wiekiem powyżej 37 r.ż. bez względu na płeć, z występowaniem innych dolegliwości (najwyższy wskaźnik śmiertelności zauważono przy posocznicy) oraz ze stylem życia pacjenta (nadużywanie alkoholu itd.). Dodatkowo w przypadku ok. 20% ozdrowieńców, CVT pozostawia trwałe następstwa w postaci napadów padaczkowych, trwałej utraty wzroku i niedowładów oraz deficytów neurologicznych (Sienkiewicz-Jarosz, 2013).

Zakrzepica zatok żylnych mózgu: przyczyny

Największą rolę w rozwoju zakrzepicy zatok żylnych mózgu odgrywa nadkrzepliwość. Analizy pokazują, że występowanie CVT wśród kobiet w wieku 31-50 lat jest większe niż w populacji ogólnej i wynosi 2,78, co oznacza, że przyczyny mają związek ze stosowaniem hormonalnych środków antykoncepcyjnych, z hormonalną terapią zastępczą i niewątpliwie z ciążą i połogiem (te ostatnie odpowiadają za 57% wszystkich udarów wśród ciężarnych) (Błażejewska-Hyżorek, 2018). Inne czynniki zwiększające ryzyko pojawienia się trwałych i przemijających zatorów to:

Wrodzone trombofilie (np. mutacja czynnika V Leiden, mutacja G20210A genu protrombiny, niedobory białek C i S, antytrombiny III, zespół antyfosfolipidowy),
Nowotwory,
Zakażenia – zarówno miejscowe (ropnie, zapalenie zatok, zapalenie ucha), jak i uogólnione (gruźlica, HIV, posocznica, zapalenie wsierdzia),
Choroby przewlekłe i zapalne (toczeń rumieniowaty układowy, sarkoidoza, nieswoiste zapalenia jelit),
Choroby układu krwiotwórczego (np. czerwienica prawdziwa, niedokrwistość sierpowatokrwinkowa),
Zabiegi chirurgiczne w obrębie głowy i szyi,
Urazy głowy,
Niewydolność serca – zaawansowana postać niewydolności przyczynia się do zastoju żylnego,
Odwodnienie.

Oczywiście obecność jednego czynnika nie decyduje o możliwości pojawienia się CVT, ale już np. otyłość w ciąży i podczas przyjmowania antykoncepcji ponad 6-krotnie zwiększa prawdopodobieństwo powstania zatoru w zatoce żylnej mózgu.

Osoba na kanapie trzyma się za głowę

Zakrzepica zatok żylnych mózgu: objawy

Zakrzepica mózgu zazwyczaj rozwija się w okresie ok. 1 miesiąca (stan podostry to 52% przypadków), a u 18% chorych nawet dłużej. Z tego powodu objawy, chociaż zawsze wynikające ze wzmożonego ciśnienia śródczaszkowego, mogą być nieswoiste i rozłożone w czasie. Do głównych zaliczają się:

Ból głowy o charakterze opasującym, tępym (rzadko pulsującym), który często narasta z czasem,
Nudności i wymioty,
Zaburzenia widzenia, np. przejściowe zamglenia, podwójne widzenie albo trwałe pogorszenie ostrości,
Bolesny wytrzeszcz gałki ocznej i obrzęk twarzy,
Ból ucha, zębów, twarzy, obrzęk okolicy zausznej,
Ogniskowe objawy neurologiczne, np. niedowłady, zaburzenia mowy, czucia, świadomości czy inne deficyty zależne od obszaru mózgu, w którym doszło do zakrzepu i obrzęku lub krwawienia,
Napady padaczkowe (nawet u 40% chorych z CVT),
Drgawki, które u 10-15% chorych są pierwszym objawem (Sienkiewicz-Jarosz, 2013).

Zakrzepica a udar mózgu

Zakrzepica zatok żylnych mózgu stanowi odmienną jednostkę chorobową w porównaniu z udarem niedokrwiennym o etiologii tętniczej, a co za tym idzie – daje inny obraz kliniczny. Przede wszystkim u 90% chorych pojawia się ból głowy, a u 28% obrzęk tarczy nerwu wzrokowego. Charakterystyczne dla CVT jest także występowanie napadów padaczkowych oraz powolne, czasem wręcz falujące narastanie objawów (Błażejewska-Hyżorek, 2018).

Zakrzepica mózgu: rokowania a wczesna diagnoza

Bardzo często chorzy trafiają do szpitala, gdy dochodzi do udaru, napadu drgawek lub zaburzeń świadomości. Według badań następuje to w 4-7 dniu po wystąpieniu pierwszych objawów. Niestety, pogarsza to rokowania na powrót do pełnej sprawności, ponieważ opóźnia wprowadzenie skutecznego leczenia.

Dlatego zwłaszcza młode osoby powinny pozostawać wyczulone na nietypowe bóle głowy czy powtarzające się epizody padaczkowe. Warto także wykonać morfologię ukierunkowaną na parametry krzepnięcia (czas protrombinowy i APTT) i trombofilię.

Dalsze badania to TK głowy z kontrastem oraz MR z wenografią, które pozwalają dostrzec brak przepływu krwi w świetle żył i zatok żylnych. Jeśli ich wykonanie wciąż pozostawia wątpliwości, stosuje się wenografię TK lub rezonansową (MRV) – daje ona precyzyjne informacje o drożności naczyń żylnych. Niekiedy, w sytuacjach wyjątkowo trudnych diagnostycznie, sięga się po klasyczną angiografię mózgową, która dostarcza bardzo dokładnych danych na temat przebiegu naczyń i ewentualnego zakrzepu.

Zakrzepica zatok żylnych mózgu: leczenie

Jak leczyć zakrzep w mózgu? W przeciwieństwie do udaru tętniczego w CVT obecność krwawienia nie jest przeciwwskazaniem do stosowania leków przeciwzakrzepowych. W pierwszej kolejności podaje się heparynę, która zapobiega powiększaniu się istniejącego zakrzepu i powstawaniu nowych skrzeplin w zatokach żylnych mózgu. Następnie stosuje się antagonistów witaminy K (warfaryna, acenokumarol) lub nowoczesne doustne leki przeciwzakrzepowe (NOAC), zwykle 3-6 miesięcy. Natomiast przy ciężkiej wrodzonej trombofilii może być konieczna nawet terapia przewlekła (Saposnik i wsp., 2011).

Jednocześnie wprowadza się leczenie objawowe, np. leki zmniejszające ciśnienie wewnątrzczaszkowe (np. acetazolamid) oraz przyczynowe (leczenie infekcji, niewydolności serca, schorzeń autoimmunologicznych itp.). Gdy wybrana terapia nie przynosi efektów bądź postęp choroby jest gwałtowny, wprowadza się interwencje inwazyjne:

Trombektomię wewnątrznaczyniowa (mechaniczne usunięcie skrzepu),
Podawanie leków trombolitycznych bezpośrednio do zatoki żylnej,
Drenaż chirurgiczny treści ropnej w ogniskach zakażenia związanych z zakrzepicą naczyń żylnych mózgu,
Nakłucie lędźwiowe, odbarczenie nerwu wzrokowego lub wszczepienie układu drenującego w przypadku postępującego pogorszenia widzenia,
Hemikraniektomią odbarczającą, która polega na usunięciu części kości sklepienia czaszki.

Zakrzepica mózgu: profilaktyka

Choć nie zawsze możliwe jest całkowite wyeliminowanie ryzyka zakrzepicy zatok żylnych mózgu, istnieje szereg działań profilaktycznych:

Badania w kierunku trombofilii i dostosowanie do tego np. metod antykoncepcji,
Unikanie niezdrowej diety i używek,
Kontrola chorób przewlekłych (m.in. cukrzycy, chorób zapalnych, nadciśnienia) obejmująca regularne przyjmowanie leków na nadciśnienie,
Dbałość o odpowiednie nawodnienie – zwłaszcza u osób z tendencją do zagęszczania krwi (np. po urazach, zabiegach operacyjnych, w czasie długotrwałej hospitalizacji),
Aktywność fizyczna, która pomaga utrzymać właściwą masę ciała oraz zapobiega zastojom żylnym.

Pomocne mogą się okazać także leki na krzepnięcie krwi stosowane okazyjnie (np. podczas lotu bądź w ramach rekonwalescencji pooperacyjnej) oraz leki na wzmocnienie serca i naczyń.

Zakrzepica mózgu rokowania: podsumowanie

Zakrzepica zatok żylnych mózgu, mimo że dość rzadka w populacji ogólnej, stanowi poważne zagrożenie dla życia osób młodych. Rokowania są na ogół dobre, jeśli choroba zostanie odpowiednio wcześnie wykryta i wdroży się właściwe leczenie przeciwkrzepliwe oraz objawowe. Jest to możliwe, o ile szybko zareaguje się na specyficzne objawy. Można także starać się nie dopuścić do jej rozwoju poprzez dbanie o zdrowy tryb życia i profilaktyczne badania w kierunku zwiększonej krzepliwości krwi.

Źródła