Zakrzepica w ciąży jest groźna? Przyczyny, objawy i leczenie

Zakrzepica w ciąży i zakrzepica to tak naprawdę ta sama choroba, jednak bardzo często słyszy się o niej właśnie w kontekście ciężarnych. Dlaczego? Ponieważ ryzyko wystąpienia choroby jest wówczas nawet 5-krotnie wyższe niż u pozostałych kobiet w wieku rozrodczym. Jakie są przyczyny i objawy schorzenia? Czy zakrzepica w ciąży jest niebezpieczna oraz jak ją diagnozować i leczyć? Wyjaśniamy!

Zakrzepica żylna w ciąży – co to za choroba?

Żylna choroba zakrzepowo-zatorowa (ŻChZZ) to jednostka chorobowa, która obejmuje zakrzepicę żył głębokich (ZŻG) oraz zatorowość płucną (ZP). Jej bezpośrednią przyczyną jest tworzenie się zakrzepów (skrzeplin) w naczyniach krwionośnych, najczęściej żyłach kończyn dolnych. Zakrzepy zmniejszają średnicę naczyń, utrudniając tym samym krążenie krwi, a nawet mogą doprowadzić do ich całkowitego zablokowania.

Można wyróżnić dwa rodzaje zakrzepicy:

Proksymalną – dotyczy żył położonych powyżej zgięcia podkolanowego,
Dystalną – obejmuje żyły głębokie goleni.

Zakrzepica w ciąży to zazwyczaj masywna zakrzepica proksymalna lewej kończyny dolnej (nawet 80% przypadków). Najczęściej pojawia się w I trymestrze (szczególnie po zapłodnieniu in vitro), a następnie w III trymestrze oraz w czasie porodu i połogu.

Jakie są przyczyny zakrzepicy w ciąży?

Do rozwoju zakrzepicy w ciąży przyczyniają się głównie trzy czynniki nazywane triadą Virchowa:

Zastój krwi w naczyniach – rosnąca macica sprawia, że ciśnienie wewnątrzbrzuszne zwiększa się i powstaje nacisk na żyłę główną dolną i żyły biodrowe, a co za tym idzie spowolnienie przepływu krwi w żyłach nóg. Poza tym wyższe stężenie progesteronu zwiększa pojemność żył głębokich i powoduje ogólny zastój krwi,
Uszkodzenie naczyń – w czasie ciąży powstają uszkodzenia śródbłonka spowodowane poszerzaniem się żył, a w trakcie porodu (zwłaszcza poprzez cesarskie cięcie) dochodzi do mechanicznych urazów naczyń,
Zmiana składu krwi – zwiększa się ilość czynników krzepnięcia, a czynników przeciwzakrzepowych i fibrynolitycznych – zmniejsza.

Zakrzepica w ciąży – objawy

W przebiegu zakrzepicy w ciąży można zaobserwować dolegliwości ze strony kończyn (obrzęk, zasinienie lub zaczerwienienie, bolesność, nadmierne wypełnienie żył powierzchniowych). Czasami występuje również gorączka. Jeśli dojdzie do zatorowości w płucach, u kobiety pojawiają się duszności, ból w klatce piersiowej, omdlenie albo stan przedomdleniowy, krwioplucie oraz kaszel. Zakrzepica w ciąży bardzo często przebiega skąpoobjawowo lub bezobjawowo, a w 60-90% przypadkach jedynym objawem jest zatorowość płucna.

Jakie czynniki zwiększają ryzyko zakrzepicy w ciąży?

Przyjmuje się, że w ok. połowie przypadków do zatorowości płucnej u ciężarnych przyczyniła się sama ciąża. W pozostałych wystąpiły dodatkowe czynniki ryzyka zakrzepicy w ciąży:

Trombofilie wrodzone i nabyte spowodowane m.in. mutacjami (czynnika V Leiden, G20210A genu protrombiny) i niedoborami różnych białek (C, S, antytrombiny III, reduktazy tetrahydrofolianowej),
Otyłość,
Obciążenia rodzinne i wcześniejsze epizody zatorowo-zakrzepowe u kobiety,
Stan przedrzucawkowy,
Wiek powyżej 35 lat,
Unieruchomienie i przedłużający się poród,
Zakażenie,
Zespół antyfosfolipidowy,
Żylaki kończyn dolnych,
Zapłodnienie metodą in vitro.

Diagnostyka zakrzepicy w ciąży

Zespół ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego zaleca, aby przeprowadzać ocenę ryzyka zakrzepicy w ciąży u wszystkich kobiet ciężarnych we wczesnym okresie. Należy ją również powtarzać w przypadku powikłań ciąży wymagających unieruchomienia, np. niepowściągliwych wymiotów ciężarnych, stanu przedrzucawkowego, plamień i krwawień. U kobiet z grup wysokiego ryzyka diagnostykę trombofilii (badania genetyczne) warto przeprowadzić już na etapie starania się o dziecko.

Zakrzepica w ciąży – jakie badania można wykonać?

W diagnozowaniu zakrzepicy w ciąży wykonuje się badania krwi, choć największą wartość mają badania obrazowe.

Badania krwi w zakrzepicy w ciąży

Jakie badania na zakrzepicę w ciąży wykonać?

Oznaczenie poziomu D-dimerów. D-dimery to produkty rozpadu fibryny. Oznaczenie ich poziomu jest metodą czułą, ale mało swoistą, choć dalej uznaje się je za pomocne w wykluczaniu zatorowości płucnej (w przypadku wartości prawidłowych). Z kolei podwyższony poziom D-dimerów w połączeniu z objawami zatorowości jest podstawą do dalszej diagnostyki.
Gazometria krwi tętniczej. Typowym objawem zatorowości płucnej jest hipoksemia, czyli spadek prężności tlenu we krwi tętniczej. Jednak u 40% chorych występuje prawidłowa saturacja.

Badania obrazowe w diagnostyce zakrzepicy w ciąży

Lekarz może zlecić też badania diagnostyczne.

Ultrasonografia kompresyjna żył kończyn dolnych. To pierwsze badanie wykonywane przy stwierdzeniu podwyższonego poziomu D-dimerów. Pozwala na wdrożenie antykoagulacji bez konieczności obrazowania klatki piersiowej metodami, które uznaje się za potencjalnie niebezpieczne dla płodu.
Scyntygrafia perfuzyjna płuc. Badanie wyróżnia wysoka jednoznaczność wyników (75%) i wiąże się z mniejszą ekspozycją tkanek sutka na napromieniowanie, dlatego często wykorzystuje się je w diagnostyce zamiast tomografii, zwłaszcza przy prawidłowym wyniku badania RTG klatki piersiowej.
Tomografia klatki piersiowej i angiografia płucna. Te dwa badania wykonuje się u kobiet w ciąży jedynie w najcięższych przypadkach ze względu na ryzyko powikłań i dużo większą ekspozycją płodu na promieniowanie jonizujące w porównaniu do np. scyntygrafii.

Zakrzepica w ciąży – zagrożenia dla matki i dziecka

Najgroźniejszym powikłaniem zakrzepicy dla matki jest zatorowość płucna. Szacuje się, że w krajach rozwiniętych zator płucny to najczęstsza przyczyna śmierci kobiet w ciąży i połogu (1 przypadek na 1000-3000 ciąż).

Zakrzepica w ciąży – leczenie

Metoda leczenia zakrzepicy w ciąży zależy przede wszystkim od stopnia nasilenia objawów oraz zagrożenia życia.

Leczenie farmakologiczne

Preparaty stosowane w profilaktyce przeciwzakrzepowej w ciąży to przede wszystkim leki na receptę heparyny: drobnocząsteczkowa (LMWH) oraz niefrakcjonowana (UFH). Obie substancje nie przechodzą przez łożysko, jednak ze względu na mniejszą częstotliwość powikłań zalecane jest stosowanie LMWH.

Witamina K ma wpływ na krzepnięcie krwi, dlatego osoby z zakrzepicą przyjmują preparaty z grupy jej antagonistów, m.in. warfarynę. Ten lek nie jest wskazany dla kobiet w ciąży, ale można wrócić do jego przyjmowania w okresie karmienia piersią, ponieważ nie przechodzi do mleka matki. Kobiety stosujące warfarynę, które dopiero planują zajść w ciążę, powinny jak najczęściej wykonywać testy ciążowe i w momencie uzyskania dodatniego wyniku przejść na przyjmowanie heparyny.
W przypadku farmakologicznego leczenia zakrzepicy w ciąży warto też pamiętać, że leki przeciwbólowe (zwłaszcza paracetamol) oraz leki przeciwzapalne (ibuprofen, aspiryna), a także preparaty na zgagę (np. omeprazol, famotydyna, raniydyna) mogę zaburzać działanie leków przeciwzakrzepowych.

Leczenie zabiegowe

W bardzo zaawansowanych przypadkach zakrzepicy w ciąży lekarz może zalecić trombolizę. Zabieg polega na dożylnym podaniu leku, który rozpuszcza zakrzep zamykający naczynie krwionośne. Ze względu na ryzyko powikłań (m.in. poważnych krwotoków) to rzadko stosowana procedura zarezerwowana dla zagrażającej życiu zatorowości płucnej albo zakrzepicy grożącej utratą kończyny.

Leczenie niefarmakologiczne

Jednym z najbezpieczniejszych sposobów zarówno leczenia, jak i zapobiegania zakrzepicy w ciąży, jest noszenie rajstop lub pończoch uciskowych o stopniowanym ucisku albo stosowanie bandaża elastycznego. Kompresja poprawia krążenie żylne, a także zmniejsza obrzęki i opuchliznę.

Czy zakrzepicy w ciąży można zapobiec?

Zakrzepicy w ciąży można zapobiec, a działania profilaktyczne zależą od ryzyka jej wystąpienia. Oprócz wspomnianego wcześniej noszenia odzieży uciskowej przez cały okres ciąży i połogu kobietom w grupie wysokiego ryzyka podaje się heparynę. Poza tym duże znaczenie ma aktywność fizyczna i zbilansowana dieta.

Ćwiczenia fizyczne przy zakrzepicy w ciąży

Ruch ma bardzo duże znaczenie w przypadku zakrzepicy w ciąży, ponieważ pobudza spowolnione krążenie krwi w nogach. Warto zadbać o umiarkowaną, regularną aktywność fizyczną. Przyszłe i młode mamy mogą wybrać np. szybki marsz lub pływanie. Zalecane są również ćwiczenia wzmacniające mięśnie łydek, które wpływają na tzw. pompę mięśniową i ułatwiają odpływ krwi żylnej.Inne ćwiczenia to unoszenie nóg powyżej serca, a także ich zginanie i prostowanie. Przyszła mama powinna też jak najczęściej odpoczywać z uniesionymi kończynami.

Dieta przy zakrzepicy w ciąży

Zbilansowana dieta w ciąży ma znaczenie głównie ze względu na konieczność normalizacji masy ciała. Otyłość jest czynnikiem ryzyka zakrzepicy w ciąży, dlatego przyszła mama powinna unikać nadmiernego przytycia.

Jak zmniejszyć ryzyko zakrzepicy w ciąży? Podsumowanie

Kobiety w ciąży są kilkukrotnie bardziej narażone na wystąpienie zakrzepicy, która w najgorszym przypadku może doprowadzić nawet do śmierci. Z tego względu ogromne znaczenie ma ocena ryzyka wystąpienia tej choroby już na samym początku ciąży, a także jak najszybsze wdrożenie profilaktyki i leczenia.

Źródła: