Salmonella - co to za bakteria i czy jest zaraźliwa? Profilaktyka zarażenia

Zatrucie Salmonellą to jedno z najczęstszych i zarazem jedno z groźniejszych zatruć pokarmowych. U większości osób objawia się wymiotami, biegunką i bólami brzucha. Zdarza się jednak tak, że przybiera ono ciężką postać i wymaga hospitalizacji. Sprawdź, jak przebiega leczenie tego zatrucia i jak go uniknąć. 

Czym jest Salmonella i jak często dochodzi do zarażenia tą bakterią? 

Salmonella to rodzaj bakterii z rodziny Enterobacteriaceae, odpowiedzialny za większość bakteryjnych zatruć pokarmowych u człowieka. Gołym okiem nie da się jej zobaczyć. Salmonella pod mikroskopem wygląda jak mała pałeczka. Na produktach spożywczych nie jest widoczna i nie zmienia wyglądu ani zapachu jedzenia. 

Najczęściej spotykane typy to Salmonella enteritidis i Salmonella typhimurium, wywołujące salmonellozę. Inne, jak Salmonella typhi i Salmonella paratyphi, mogą powodować poważniejsze choroby, takie jak dur brzuszny. 

Czy Salmonella jest groźna? Dla większości zdrowych osób zatrucie tą bakterią nie stanowi poważnego zagrożenia. Jednak dla niemowląt, osób starszych i z osłabionym układem odpornościowym może być niebezpieczna. W rzadkich przypadkach Salmonella może prowadzić do poważnych powikłań, takich jak zapalenie opon mózgowych czy sepsa. 

Czy Salmonella jest śmiertelna? W większości przypadków nie, ale u osób z grupy ryzyka może dojść do poważnych komplikacji. Śmiertelność salmonellozy jest niska, ale istnieje, szczególnie w krajach rozwijających się z ograniczonym dostępem do opieki medycznej. 

Przyczyny zarażenia się Salmonellą 

Do zatrucia Salmonellą dochodzi na skutek zjedzenia pokarmu skażonego bakteriami. Źródłem zakażenia mogą być też osoby będące nosicielami bakterii, zwłaszcza te pracujące w lokalach gastronomicznych, a także zwierzęta lub kontakt z odchodami zakażonych zwierząt. 

Wiele osób pyta, czy Salmonella u psa może przenieść się na człowieka. Jest to możliwe, ale dochodzi do tego niezwykle rzadko. Trzeba jednak pamiętać, że bakterie Salmonella zakażają zarówno ludzi, jak i zwierzęta. 

Zatrucie Salmonellą wywołują przede wszystkim produkty pochodzenia zwierzęcego: 

• mięso, 

• jaja, 

• mleko i jego przetwory. 

Do zatrucia tą bakterią dochodzi zwłaszcza latem. 

Czy Salmonella jest zaraźliwa? Tak, ale głównie poprzez spożycie skażonej żywności lub wody. Bezpośrednie przeniesienie z człowieka na człowieka jest rzadkie, ale możliwe, szczególnie w przypadku nieprzestrzegania zasad higieny. Czy Salmonellą można się zarazić przez ślinę? Jest to mało prawdopodobne, ale teoretycznie możliwe. 

U człowieka jest możliwe zarówno objawowe zakażenie, jak i bezobjawowe nosicielstwo bakterii. Nosicielstwo Salmonelli to stan, w którym osoba nie ma objawów choroby, ale wciąż może zarażać innych. Ile trwa? Może utrzymywać się od kilku tygodni do kilku miesięcy, a w rzadkich przypadkach nawet lat od zarażenia. 

Objawy zarażenia Salmonellą 

Najczęstsze objawy zakażenia Salmonellą to bóle brzucha, wymioty i biegunka. W przebiegu zatrucia pokarmowego może też wystąpić wysoka gorączka, osłabienie, senność i dreszcze. Zatrucie tą bakterią może prowadzić do sepsy i zakażenia narządów wewnętrznych. Po jakim czasie się pojawiają? Zazwyczaj pierwsze symptomy występują od 6 do 72 godzin po spożyciu skażonego pokarmu. 

Objawy zatrucia Salmonellą pojawiają się zwykle kilka godzin po spożyciu skażonego jedzenia. Łagodna salmonelloza żołądkowo-jelitowa powinna ustąpić w ciągu kilku dni. Jeśli objawy zatrucia są gwałtowne lub przedłużają się należy zgłosić się do lekarza. 

Ile trwa zarażenie Salmonellą? W większości przypadków objawy ustępują po 4-7 dniach, ale pełny powrót do zdrowia może trwać kilka tygodni. U dzieci choroba może utrzymywać się dłużej, nawet do 2 tygodni. 

Badania na Salmonellę 

Badania na Salmonellę obejmują głównie posiew kału. Ich cena może się różnić w zależości od laboratorium, ale zwykle wynosi od 30 do 60 zł. Badanie krwi na Salmonellę wykonuje się rzadziej, głównie, gdy podejrzewa się ciężkie zakażenie ogólnoustrojowe. 

Podczas badania na Salmonellę pobiera się próbkę kału, która jest następnie hodowana w specjalnym podłożu. Proces ten trwa zwykle od 2 do 3 dni. W przypadku pozytywnego wyniku, przeprowadza się dodatkowe testy, aby określić dokładny typ Salmonelli. 

Badanie na nosicielstwo Salmonelli jest szczególnie ważne dla osób pracujących w gastronomii lub opiece zdrowotnej. Wymaga ono zwykle pobrania trzech próbek kału w odstępach kilkudniowych. 

Objawy zatrucie Salmonellą mogą być często mylone z symptomami, jakie dają inne bakterie. Np.: salmonella i shigella to dwie różne bakterie, które mogą powodować podobne objawy. Są one często trudne do odróżnienia bez badań laboratoryjnych.

Leczenie zatrucie Salmonellą 

Salmonelloza żołądkowo-jelitowa, czyli zatrucie pokarmowe wywołane przez Salmonella enterica często nie wymaga specjalistycznego leczenia. Wystarczy odpowiednio nawadniać organizm i spożywać lekkostrawne posiłki, a objawy ustąpią w ciągu kilku dni. 

Jeśli natomiast objawy zatrucia są gwałtowne lub nie ustępują po kilku dniach, należy udać się do lekarza. Prawdopodobnie konieczna będzie antybiotykoterapia. Antybiotyk na Salmonellę jest przepisywany tylko w ciężkich przypadkach, gdyż może przedłużyć okres nosicielstwa bakterii. Istotną rolą we wspieraniu regeneracji układu pokarmowego po infekcji może również odgrywać przyjmowanie probiotyków. 

Zatrucia pokarmowe spowodowane Salmonellą u małego dziecka, osoby starszej lub o obniżonej odporności często wymaga hospitalizacji. Jak leczyć Salmonellę u dzieci? Zawsze należy skonsultować się z lekarzem, który dobierze odpowiednie leczenie. Najmłodsi w przebiegu zatrucia tą bakterią są szczególnie narażeni na sepsę i odwodnienie, które może zakończyć się nawet śmiercią. 

W trakcie hospitalizacji wykonuje się badanie kału na potwierdzenie obecności bakterii z rodzaju Salmonella w organizmie, następnie podaje się antybiotyk, a po skończonej antybiotykoterapii kolejny raz wykonuje się posiew kału, by sprawdzić skuteczność leczenia antybiotykiem. 

Jak pozbyć się Salmonelli z organizmu? Najlepszym sposobem jest przestrzeganie zaleceń lekarza, odpowiednie nawodnienie i dieta. Organizm sam zwalczy infekcję, ale może to potrwać kilka dni lub tygodni. 

Salmonella w ciąży i u małych dzieci 

Salmonella w ciąży może być niebezpieczna zarówno dla matki, jak i dla płodu, np. wywołać przedwczesny poród. Kobiety w ciąży powinny szczególnie uważać na to, co jedzą i przestrzegać zasad higieny. W przypadku podejrzenia zatrucia, konieczna jest natychmiastowa konsultacja lekarska. 

Salmonella u dzieci często przebiega ciężej niż u dorosłych. Objawy Salmonelli u dziecka mogą obejmować: 

• uporczywą biegunkę, 

• wysoką gorączkę, 

• silne bóle brzucha, 

• odwodnienie. 

Salmonella u niemowlaka może być szczególnie niebezpieczna. Jej objawy to często gwałtowna biegunka, wymioty i gorączka. W takim przypadku konieczna jest natychmiastowa konsultacja lekarska. 

U najmłodszych omawiana bakteria może prowadzić do dłuższego nosicielstwa. Sanepid może zalecić specjalne środki ostrożności, szczególnie jeśli dziecko uczęszcza do przedszkola lub szkoły. 

Zapobieganie zatruciu Salmonellą 

Aby nie doprowadzić do zatrucia Salmonellą, niezwykle ważne jest przestrzeganie zasad higieny przy przygotowywaniu i przechowywaniu żywności. Wystarczy wprowadzić w życie kilka zasad. Aby zmniejszyć ryzyko zatrucia pokarmowego: 

• nie powinno się przechowywać surowego mięsa i jajek w pobliżu produktów gotowych do spożycia; 

• dobrze jest sparzyć jajka wrzątkiem przed włożeniem do lodówki; 

• należy unikać spożywania surowych lub niedogotowanych jajek; 

• jeżeli chodzi o przygotowywanie jedzenia - konieczne jest mycie rąk ciepłą wodą z mydłem przed kontaktem z żywnością; 

• warto stosować rękawice ochronne podczas przygotowywania surowego mięsa oraz używać oddzielnych desek do krojenia mięsa i warzyw; 

• ważne jest również dokładne mycie owoców i warzyw; 

• nie należy mrozić ponownie mięsa, które zostało rozmrożone. Tak samo należy postępować z lodami; 

• należy dbać o to, by potrawy mięsne powinny być dobrze wypieczone lub dogotowane. 

Pamiętajmy, że zatrucie Salmonellą to poważna choroba, która wymaga odpowiedniej profilaktyki i leczenia. W przypadku podejrzenia zatrucia, zawsze warto skonsultować się z lekarzem. 

Powikłania zarażenia Salmonellą 

Zakażenie bakteriami Salmonella w większości przypadków powoduje tylko przejściowe dolegliwości, jednak u niektórych osób może prowadzić do poważnych powikłań. Czy Salmonella jest groźna? Dla osób z grupy ryzyka może być bardzo niebezpieczna. 

Najczęstsze powikłania zatrucia Salmonellą to: 

• odwodnienie - szczególnie groźne dla niemowląt i osób starszych. Może prowadzić do zaburzeń elektrolitowych i niewydolności nerek oraz zaburzenia świadomości; 

• bakteriemia - przedostanie się bakterii do krwiobiegu. Może prowadzić do zakażenia Salmonellą innych narządów; 

• zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych - rzadkie, ale bardzo poważne powikłanie, szczególnie u niemowląt; 

• reaktywne zapalenie stawów - może wystąpić kilka tygodni po przebytym zatruciu; 

• zespół Reitera - powikłanie obejmujące zapalenie stawów, spojówek i cewki moczowej; 

• zapalenie wsierdzia - rzadkie, ale groźne powikłanie, szczególnie u osób z wadami zastawkowymi serca; 

• tętniak aorty - niezwykle rzadkie, ale potencjalnie śmiertelne powikłanie. 

Powikłania po zatruciu Salmonellą są szczególnie niebezpieczne dla: 

• niemowląt i małych dzieci, 

• kobiet w ciąży, 

• osób starszych, 

• pacjentów z obniżoną odpornością (np. chorzy na AIDS, po chemioterapii), 

• osób z przewlekłymi chorobami (np. cukrzyca, choroby nerek). 

W przypadku zatrucia Salmonellą, ważne jest dokładne monitorowanie stanu zdrowia. Jeśli objawy się nasilają lub utrzymują przez dłuższy czas, konieczna jest natychmiastowa konsultacja lekarska. Powikłania salmonellozy mogą być poważne, ale przy odpowiednim leczeniu większość pacjentów wraca do pełni zdrowia. 

Bibliografia 

• Paul W. E., Choroby zakaźne a układ odpornościowy, Świat Nauki 1993.11. 

• Samuel D. Alcaine, Lorin D. Warnick, Martin Wiedmann, Antimicrobial Resistance in Nontyphoidal Salmonella, Journal of Food Protection, Volume 70, Issue 3, 1 March 2007, Pages 780-790, https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0362028X22060926 [data dostępu: 20.09.2024] 

• SALMONELLA ENTERICA (ALL SEROVARS), Aetiology Epidemiology Diagnosis Prevention and Control Potential Impacts of Disease Agent Beyond Clinical Illness References, https://www.woah.org/app/uploads/2021/05/salmonella-enterica-all-serovarsinfection-with.pdf, [data dostępu: 20.09.2024]. 

• A. Boroń-Kaczmarska, A. Wiercińska-Drapało, Choroby zakaźne i pasożytnicze, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2021, s. 220–223. 

• Szpura, A. Myszkowska-Torz, K. Mazur-Melewska i wsp.: Zakażenie pałeczką Salmonella enterica u dzieci, Pediatria Polska 2018.