Nerwica natręctw – przyczyny, objawy i leczenie. Jak pomóc osobie chorującej na OCD?

Joanna Woźniak

Szacuje się, że nerwica natręctw dotyka ok. 2,5% społeczeństwa. To dane opublikowane przez portal Medycyna Praktyczna w 2013 r. Biorąc pod uwagę pogłębiający się kryzys psychiczny w społeczeństwie, osób z nerwicą może być więcej. Jak rozpoznać i leczyć chorobę? Co pomaga na nerwicę natręctw? Jak wspierać bliską osobę z taką diagnozą? Odpowiadamy.

Nerwica natręctw – co to za choroba?

Co to jest nerwica natręctw (OCD, obsessive-compulsive disorder)? Inna nazwa dolegliwości to zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne (w skrócie ZOK), co dobrze oddaje istotę choroby. Schorzenie stanowi połączenie obsesji (nawracających, natrętnych myśli) i kompulsji (przymusowych czynności). Próba ich powstrzymania wiąże się z silnym lękiem, bólem, cierpieniem i niepokojem. W przeciwieństwie do psychozy chory zdaje sobie sprawę, że obsesje i kompulsje to jego własne, choć wyraźnie niechciane myśli.

Nerwica natręctw – przyczyny

Skąd się bierze nerwica natręctw? Nie udało się ustalić jednoznacznej przyczyny tej choroby, jednak specjaliści najczęściej wspominają o podłożu:

Genetycznym, choć naukowcy nie są zgodni w tej kwestii. Przypadki nerwicy natręctw w rodzinie zwiększają ryzyko rozwoju choroby do 9-10%,
Biologicznym, np. zaburzenia funkcjonowania i budowy niektórych obszarów w mózgu oraz ośrodkowego układu nerwowego, niedobory neuroprzekaźników (m.in. dopaminy, serotoniny),
Pschologiczno-środowiskowym, np. trudne dzieciństwo, doświadczenie straty, traumatyczne przeżycia (wypadek, przemoc, wykorzystanie seksualne). OCD nieraz rozwija się także w odpowiedzi na długotrwały stres, zwłaszcza jeśli ktoś nie nauczył się komunikować emocji ani radzić sobie z nimi w pierwszych relacjach rodzinnych.

Nerwica natręctw – objawy

Charakterystyczne objawy nerwicy natręctw to obsesje i kompulsje. Czasami towarzyszą im symptomy, które występują także przy innych zaburzeniach psychicznych (np. lęk napadowy lub uogólniony, tiki nerwowe, objawy depresyjne, depersonalizacja, derealizacja, fobie).

Obsesje

Natrętne myśli przybierają różną formę, ale zawsze są przeżywane jako przykre, niechciane, bezsensowne czy wstydliwe. Można je podzielić na kilka kategorii:

Niepewność, która często dotyczy prostych rzeczy i nawraca mimo wielokrotnego sprawdzania (np. czy drzwi zostały zamknięte, żelazko – wyłączone z prądu, kurki z wodą – zakręcone itp.),
Myśli o charakterze bluźnierczym, obscenicznym, wulgarnym, które wyraźnie kontrastują ze światopoglądem chorego i pojawiają się/nasilają w szczególnie „niestosownych” okolicznościach (w czasie wykonywania zajęć o charakterze religijnym, na spotkaniach z bliskimi),
Natrętne impulsy, czyli nieodparte myśli, żeby coś zrobić, np. zacząć krzyczeć, obnażyć się, zachować się kompromitująco, agresywnie lub autoagresywnie. Chory na nerwicę nie realizuje takich myśli, ale czuje lęk, że do tego dojdzie i usilnie próbuje temu zapobiec,
Ruminacje polegające na wielogodzinnym, ciągłym i trudnym do przerwania „wałkowaniu” jednego tematu lud zagadnienia. Takie rozważania nie kończą się podjęciem żadnej decyzji ani wyciągnięciem konstruktywnych wniosków,
Obsesyjny lęk przed brudem (mizofobia), bakteriami i drobnoustrojami (bakcylofobia) oraz ostrymi przedmiotami (aichmofobia),
Konieczność utrzymywania perfekcyjnego porządku, czystości, symetrii w ułożeniu przedmiotów i otoczeniu.

Kompulsje

Kompulsje w nerwicy natręctw również przyjmują różne formy:

Natrętne sprawdzanie, które jest reakcją na niepewność,
Uporczywe czyszczenie przedmiotów, sprzątanie, mycie rąk i ciała, pranie i zmiana ubrań, układanie rzeczy zgodnie z ustaloną, często skomplikowaną procedurą,
Poprawianie, przestawianie i porządkowanie z natrętnym dążeniem do perfekcji albo symetrii,
Dziwaczne rytuały złożone z kilku czynności, które chory musi wykonać, ponieważ w przeciwnym razie „dojdzie do tragedii” (katastrofalnych, ale jednocześnie bardzo nieprawdopodobnych konsekwencji, np. „Jeśli nie wyłączę światła 4 razy, moi rodzice umrą”),
Gromadzenie i zbieranie przedmiotów o znikomej wartości.

Dlaczego chorzy na OCD nie są w stanie zrezygnować z realizowania natrętnych myśli i czynności, mimo że zazwyczaj zdają sobie sprawę z ich absurdalności? Ponieważ obsesjom towarzyszy ogromne nasilenie lęku, a kompulsje zapewniają jego natychmiastowe rozładowanie. W ten sposób powstaje błędne koło, które można przerwać jedynie odpowiednim leczeniem.

Jak rozpoznać nerwicę natręctw?

Rozpoznawanie zaburzeń psychicznych obejmuje najczęściej dokładny wywiad przeprowadzony przez lekarza psychiatrę albo psychologa, dlatego niektórym mogłoby się wydawać, że wystarczy samodzielnie wypełnić kwestionariusz, żeby wszystko stało się jasne. W praktyce test wypełniony przez Internet lepiej potraktować jako wskazówkę i powód do konsultacji, a nie jako ostateczną diagnozę.

Oprócz rozmowy i obserwacji psychiatra może zlecić pacjentowi dodatkowe badanie psychologiczne albo wypełnienie kwestionariusza oceniającego nasilenie objawów. Poza tym przydatne bywają badania laboratoryjne (np. morfologia) i obrazowe (EEG, tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny) oraz konsultacja neurologiczna.
W przypadku wystąpienia objawów OCD nie warto zwlekać z wizytą u specjalisty. Chorobowe symptomy nie tylko powodują ogromny ból i cierpienie (a nieraz i uniemożliwiają codzienne funkcjonowanie), ale bez leczenia zazwyczaj ulegają utrwaleniu. Rozładowywanie lęku spowodowanego obsesjami za pomocą kompulsji albo innych „szybkich” metod (alkohol, narkotyki) jedynie pogłębia problem.

Nerwica natręctw – leczenie

Czy nerwica natręctw jest uleczalna? Tak, pod wpływem leczenia uciążliwe objawy zazwyczaj ustępują (ok. 75% pacjentów), czasami nawet całkowicie (ok. 25% przypadków). Warto mieć jednak świadomość, że terapia wymaga wytrwałości i współpracy ze strony chorego oraz że zajmuje od kilku miesięcy do nawet kilku lat. Najczęściej stosuje się farmakoterapię, psychoterapię albo obie metody jednocześnie.

Leczenie farmakologiczne w nerwicy natręctw

Chorzy na nerwicę najczęściej przyjmują leki:

Przeciwdepresyjne – selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (m.in. sertralinę, paroksetynę, fluwoksaminę, citalopram, fluoksetynę),
Trójpierścieniowe (klomipraminę),
Uspokajające i nasenne, jeśli jest niezbędne zmniejszenie lęku i napięcia,
Przeciwpsychotyczne (np. haloperidol, risperidon), jeśli występują tiki.

Niektórzy muszą przyjmować przepisane przez psychiatrę leki na receptę bezterminowo, choć zazwyczaj farmakoterapia trwa od kilku miesięcy do kilku lat.

Psychoterapia

Leczenie psychologiczne nerwicy natręctw o najlepiej udokumentowanej skuteczności polega na psychoterapii poznawczo-behawioralnej. Sesje terapeutyczne układa się w taki sposób, aby uczyć znoszenia bodźców wywołujących lub zwiększających natręctwa, a także powstrzymywać się od natrętnych czynności.

Naturalne/domowe sposoby na nerwicę natręctw

W przypadku ustąpienia objawów chorzy powinni skupić się na utrwalaniu nowych nawyków związanych z prawidłowymi sposobami radzenia sobie z lękiem i trudnymi emocjami. Poza tym pomocne okazuje się ogólne dbanie o higienę psychiczną i stan zdrowia:

Zbilansowana dieta,
Umiarkowana i regularna aktywność psychiczna,
Unikanie używek (alkoholu, papierosów, narkotyków),
Praktykowanie zajęć, które ułatwiają radzenie sobie ze stresem (np. medytacja, joga, mindfullness, hobby),
Dbanie o relacje międzyludzkie.

W okresach remisji można wspomagać się suplementami, takimi jak zioła na uspokojenie czy preparaty ułatwiające zasypianie, jednak warto skonsultować z psychiatrą lub farmaceutą, czy zawarte w nich substancje czynne nie wchodzą w niebezpieczne interakcje z przyjmowanymi lekami na receptę. Ważne jest również rozpoznawanie nawrotów zaburzenia i jak najszybsze reagowanie na nie.

Skutki nieleczonej nerwicy natręctw

Nieleczona nerwica natręctw prowadzi do znaczącego obniżenia jakości życia, problemów w kontaktach międzyludzkich, nadużywania alkoholu i leków, depresji, która może nawet skończyć się samobójstwem oraz do niepełnosprawności. Ok. 10% przypadków, w których skorzystano z rehabilitacji psychiatrycznej, dotyczyło ciężkich postaci nerwicy natręctw. (Warto wyjaśnić, że rehabilitacja psychiatryczna to podejście terapeutyczne zalecane wszystkim osobom z poważnymi zaburzeniami psychicznymi, które potrzebują pomocy w powrocie do życia społecznego).

Jak pomóc osobie z nerwicą natręctw?

Chorzy na OCD często niechętnie mówią o swoich objawach, ponieważ czują w związku z nimi ogromny wstyd. Mogą też sprawiać wrażenie, że nie pojmują absurdalności obsesji albo reagować wrogością i agresją na próby przerwania kompulsywnych rytuałów. Warto cierpliwie i z empatią rozmawiać z bliskim o swoich obserwacjach, a także dać mu czas na otworzenie się i zapewnić o swoim wsparciu. Motywacja do podjęcia leczenia najczęściej zwiększa się wraz z nasileniem objawów.

Częste pytania dotyczące nerwicy natręctw

Poniżej prezentujemy pytania, które często zadają pacjenci i ich bliscy.

Czy nerwica natręctw to choroba psychiczna? OCD występuje zarówno w klasyfikacji ICD-10, jak i DSM-5 jako zaburzenie psychiczne wymagające leczenia.
Czy nerwica natręctw to depresja? Nie, to dwie oddzielne jednostki chorobowe, jednak mogą ze sobą współistnieć. Nerwicę leczy się preparatami przeciwdepresyjnymi, ale w dużo wyższych dawkach niż przy depresji.
Czy nerwica natręctw może sama ustąpić? Nerwica natręctw bez leczenia ulega pogłębieniu i może doprowadzić do poważnej niepełnosprawności.
Czy nerwica natręctw daje objawy somatyczne? Tak, mogą się pojawić dolegliwości gastryczne, duszności, kołatanie serca, uczucie mrowienia i cierpnięcia itp.

Nerwica natręctw – podsumowanie

Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne (inaczej OCD, nerwica natręctw) są dość powszechne – cierpi na nie mniej więcej jedna na 50 osób. Choroba powoduje bardzo duże cierpienie, a czasami wręcz paraliżuje funkcjonowanie w rodzinie, pracy czy społeczeństwie. Leczenie jest jak najbardziej możliwe i przynosi pozytywne efekty, choć wymaga cierpliwości i wytrwałości zarówno ze strony pacjenta, jak i jego bliskich.

Źródła: