Mikrobiota jelitowa – co to jest i jak o nią dbać? Badania

Mikrobiota jelitowa reguluje wiele fizjologicznych procesów, zachodzących w ludzkim organizmie. Zachowanie jej równowagi jest niezwykle ważne dla zdrowia i warunkuje dobre samopoczucie. Co dokładnie oznacza ten termin i co robić, by mikrobiota jelitowa nie była zaburzona?

fusion-medical-animation-rnr8D3FNUNY-unsplash

Co to jest mikrobiota jelitowa?

Ludzki organizm „zamieszkują” miliony drobnoustrojów różnego rodzaju, w tym – bakterii, wirusów, grzybów, archeonów.

Drobnoustroje te (czyli tzw. mikrobiota) zlokalizowane są w wielu częściach ciała, organach układach, m. in. na powierzchni skóry czy wewnątrz układu oddechowego.

Na szczególną uwagę zasługują drobnoustroje bytujące w ludzkim przewodzie pokarmowym. Co to jest mikrobiota jelitowa? To właśnie ogół mikroorganizmów żywych zasiedlających jelita człowieka. Są to przede wszystkim różnego rodzaju bakterie – tlenowe i beztlenowe, ze znaczącą przewagą liczebną tych drugich.

Bakterie, wirusy czy grzyby kojarzą się głównie ze szkodliwymi dla zdrowia, chorobotwórczymi drobnoustrojami. Okazuje się jednak, że te, które tworzą mikrobiotę jelitową zdrowego człowieka nie tylko mu nie szkodzą, ale wręcz są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Bez nich człowiek nie mógłby być zdrowy, a wręcz nie mógłby żyć.

Przykładowe gatunki bakterii beztlenowych wchodzących w skład mikrobioty jelitowej to np. Faecalibacterium prausnitzii (stanowi od 2 do 15 procent ogółu), Bacteroides, Clostridium, Ruminococcus, choć jest ich oczywiście znacznie więcej. Różne gatunki zasiedlają poszczególne odcinki przewodu pokarmowego - inne jelito cienkie, inne grube itd.

Funkcje mikrobioty jelitowej

Dlaczego mikrobiota jelitowa jest tak ważna dla zdrowia? Jakie pełni funkcje wobec ludzkiego organizmu? Flora bakteryjna jelit i inne bytujące w nich mikroorganizmy odpowiadają – w mniejszym lub większym stopniu – przede wszystkim za:

proces trawienia i wchłaniania pokarmów oraz zawartych w nich składników mineralnych,
rozkładanie substancji niestrawialnych dla człowieka,
wydalanie resztek, które nie uległy strawieniu,
zwalczanie szkodliwych bakterii chorobotwórczych i innych patogenów (to ochronna funkcja mikrobioty jelitowej),
stymulację produkcji witamin,
produkcję kwasu masłowego, działającego na jelita przeciwzapalnie, odżywczo i regeneracyjnie,
procesy immunologiczne (za pośrednictwem aktywacji komórek odpornościowych),
metabolizm,
utrzymanie prawidłowej masy ciała.

Widać, że funkcje mikrobioty jelitowej nie ograniczają się wyłącznie do pracy przewodu (ani całego układu) pokarmowego. Mają wpływ na pracę całego organizmu i chronią go przed szkodliwym wpływem czynników zewnętrznych.

Zaburzenia mikrobioty jelitowej

Całkowity brak mikrobioty jelitowej jest w ogóle niemożliwy, ale już same zaburzenia jej składu i funkcjonowania wpływają niekorzystnie na zdrowie ogólne. Aby wszystko działało, jak należy, poszczególnych gatunków mikrobioty musi być odpowiednio dużo.

Kiedy liczebność jednego znacząco rośnie kosztem drugiego, równowaga zaczyna być zachwiana. Stan taki prowadzić może do dysbiozy jelitowej, czyli zaburzeń funkcjonowania jelit na skutek zmian w ich naturalnej florze bakteryjnej.

Najczęściej stan taki spowodowany bywa:

nieprawidłową dietą (np. zbyt dużym spożyciem cukrów prostych, które sprzyjają namnażaniu bakterii szkodliwych),
stresem, przede wszystkim tym o charakterze przewlekłym,
niedostatecznym nawodnieniem organizmu,
brakiem aktywności fizycznej,
używkami,
przyjmowaniem niektórych leków (przede wszystkim długotrwałym lub częstym stosowaniem antybiotykoterapii).

Do głównych objawów dysbiozy jelitowej należą dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego, takie jak:

zaburzenia wypróżniania, czyli biegunki i zaparcia,
wzdęcia i gazy,
bóle brzucha,
długotrwała zgaga,
zaburzenia apetytu (głównie jego spadek),
utrata masy ciała,
zmiana konsystencji i wyglądu stolca.

Badania mikrobioty jelitowej

Zaobserwowanie wymienionych objawów nigdy nie powinno być lekceważone. Jeśli podejrzewa się, że są one spowodowane zaburzeniami mikrobioty, należy udać się do lekarza.

Na czym polega badanie flory bakteryjnej jelit? Jak zbadać, czy odpowiednie bakterie obecne są w jelitach i jaki jest ich poziom? Drobnoustroje obecne w ludzkich jelitach obecne są także siłą rzeczy w wydalanym kale.

Badania na bakterie w jelitach (zwane również badaniami mikrobiomu jelit), jakie dostępne są obecnie, to właśnie laboratoryjne analizy próbek kału. Ich cena może być różna, w zależności od zastosowanej metody oraz miejsca, w którym test mikroflory jest wykonywany, często jednak są to wydatki rzędu kilkuset złotych.

Choć ceny diagnostyki nie są niskie, badanie mikroflory jelitowej warto wykonać, by przekonać się, czy rzeczywiście jej zaburzenia odpowiedzialne są za dolegliwości układu pokarmowego.

Testy takie pomagają wykryć bakterie w jelitach – zarówno te pożyteczne, jak i szkodliwe – a także potwierdzają lub wykluczają obecność wielu patogenów. By sprawdzić zarówno florę bakteryjną jelit, jak i jej dokładny skład, współcześnie wykonuje się nie tylko różnego rodzaju posiewy, ale też np. badania DNA.

Ich cena również nie jest niska, ale dokładnie wykrywają one dysbiozę jelit i określają szczegółowo wszystkie obecne w nich gatunki, rozróżniając nawet te genetycznie do siebie podobne. Jak zbadać mikroflorę jelit, nie wychodząc z domu?

Dziś testy takie można zamówić online, pobrać w domu materiał do ich wykonania i wysłać próbki do laboratorium. Na wyniki czeka się zwykle od kilku dni do kilku tygodni, w zależności od wykorzystywanej metody diagnostycznej.

Jak dbać o mikrobiotę jelitową?

Jako że właściwa mikrobiota jelitowa warunkuje zdrowie i dobrą kondycję całego organizmu, należy na co dzień o nią dbać. Jak to robić? Przede wszystkim należy:

stosować odpowiednią dietę. Pozytywny wpływ na mikrobiotę jelitową mają takie produkty jak kiszonki, produkty mleczne (głównie maślanki, kefiry, jogurty będące źródłem pożytecznych bakterii). Należy zadbać, by codzienna dieta była zbilansowana i zawierała duże ilości błonnika pokarmowego. Tylko pokarmy zawierające różne witaminy, minerały i substancje odżywcze wspomagają zachowanie równowagi. Mówiąc najprościej – ciągłe jedzenie tych samych produktów niekorzystnie wpływa na mikrobiotę jelit;
nawadniać organizm. Odpowiedni poziom nawodnienia jest niezbędny, by równowaga była zachowana;
unikać stresu, szczególnie przewlekłego lub silnego. Najskuteczniejsze jest tu unikanie sytuacji stresujących, jeśli jednak nie ma takiej możliwości, można stosować techniki relaksacyjne lub wspomagać się środkami o działaniu uspokajającym (np. ziołami);
dbać o aktywność fizyczną, która pozytywnie wpływa na pracę jelit i stymuluje zachodzące w nich procesy fizjologiczne.

Dieta, aktywność fizyczna, nawadnianie organizmu i unikanie stresu to najważniejsze sposoby na unikanie zaburzeń mikrobioty jelitowej.

W niektórych przypadkach warto również wesprzeć jelita, stosując probiotyki – żywe kultury bakterii w postaci wyrobów medycznych.

Jeśli metody te okażą się nieskuteczne, należy udać się do specjalisty, najlepiej gastrologa. Jest to lekarz od chorób jelit i całego układu pokarmowego, który m. in. zajmuje się kwestiami flory bakteryjnej.

Kiedy dysbioza jelit jest naprawdę głęboka lub z jakiegoś powodu przywracanie równowagi naturalnymi metodami okazuje się niemożliwe lub nieskuteczne, współcześnie wykonuje się zabieg niskiego ryzyka zwany transplantacją mikrobioty jelitowej.

Przeszczepu dokonuje się w warunkach szpitalnych lub ambulatoryjnych, w zależności od stanu zdrowia pacjenta. To, na jak długo zabieg przynosi spodziewany rezultat, zależy głównie od podłoża dysbiozy.

Czytaj również:

Skrót artykułu:

Mikrobiota jelitowa to ogół bytujących w jelitach drobnoustrojów. Przede wszystkim są to bakterie (tlenowe i beztlenowe), ale też różnego rodzaju wirusy, grzyby, archeony.
Mikrobiota jelit pełni funkcji ważnych nie tylko dla przewodu pokarmowego, ale i całego organizmu człowieka. Jej zaburzenia pogarszają kondycję zdrowotną i wywołują szereg dolegliwości.
Codzienne dbanie o florę bakteryjną to przede wszystkim dieta, aktywność fizyczna, unikanie stresów. Współcześnie w leczeniu dysbiozy jelit wykorzystuje się transplantację mikrobioty jelitowej. Zabieg jest stosunkowo bezpieczny i stosuje się go u pacjentów o różnej kondycji zdrowotnej.

Bibliografia:

Gałęcka, A. M. Basińska, A. Bartnicka, Znaczenie mikrobioty jelitowej w kształtowaniu zdrowia człowieka — implikacje w praktyce lekarza rodzinnego, w: Forum Medycyny Rodzinnej 2018, tom 12, nr 2, 50–59
Mroczyńska, Z. Libudzisz, M. Gałęcka, P. Szachta, Mikroorganizmy jelitowe człowieka i ich aktywność metaboliczna, w: Przegląd Gastroenterologiczny 2011; 6 (4): 218–224
Skrzydło-Radomańska, J. Wronecki, Czy mikrobiotę jelitową można skutecznie modyfikować?, w: Varia Medica 2019 tom 3, nr 1, strony 18–26
Pituch-Zdanowska (opr.), Rozwój i znaczenie mikrobioty jelitowej, Warszawa, 2017
Oziom, S. Budrewicz, Rola mikrobioty jelitowej w patogenezie i przebiegu wybranych schorzeń układu nerwowego, w: Polski Przegląd Neurologiczny 2019; 15 (1), 1–11