Jeżówka purpurowa: właściwości, działanie, zastosowanie, przeciwwskazania

Jeżówka to pospolity kwiat, który poza pełnieniem funkcji dekoracyjnej ogrodu posiada także właściwości lecznicze. Jeżówka jest niezwykle łatwa w uprawie i można ją spożywać np. w postaci wyciągu czy syropu. Ma działanie przeciwbólowe oraz odkażające, a jej najpopularniejszą odmianą jest jeżówka purpurowa.

Jeżówka purpurowa: co to jest?

Kwiat jeżówki pochodzi z rodziny astrowatych i wywodzi się z Ameryki Północnej. W Polsce cieszy się dużą popularnością przede wszystkim ze względu na łatwość w uprawie i walory dekoracyjne, a także poprzez swoje właściwości lecznicze.

Najpopularniejszym rodzajem jest jeżówka purpurowa, która jak sama nazwa wskazuje, cechuje się fioletowymi kwiatostanami. Nazwa wzięła się również od środka kwiatu, który jest wypukły o brązowo-żółtej barwie, swoim wyglądem upodabniając się właśnie do jeża. Jej wysokość może sięgać nawet 1,5 m. Roślina kwitnie przez całe wakacje i wczesną jesienią. Jeżówka na rynku dostępna jest m.in. w formie:

• Tabletek,
• Syropu,
• Kropli,
• Sou.

W prosty sposób można ją przygotować również samodzielnie w domu, np. w postaci nalewki. Ma również szerokie zastosowanie w kosmetyce, będąc jednym ze składników kremów przeciwtrądzikowych. Wpływa także na hamowanie procesów starzenia się skóry.

Czytaj: Olej z dziurawca - zastosowanie, na kręgosłup

Jeżówka: odmiany

Znanych odmian jeżówki jest co najmniej kilka, a większość ich nazw wiąże się z kolorem kwiatów. Do najpopularniejszych rodzajów tej rośliny należą.

•  Jeżówka purpurowa – jest to najpowszechniejsza odmiana w Polsce, zalecana na kaszel, ból gardła czy przeziębienie, jeśli hodujemy ją w swoim ogrodzie, warto pamiętać o częstym podlewaniu i regularnym usuwaniu chwastów;
• Jeżówka żółta – ten rodzaj w polskich ogrodach jest spotykany stosunkowo rzadko, jej wysokość sięga ok. 80 cm, a kwiaty mają intensywny, żółty kolor;
•  Jeżówka wąskolistna – jej główną zaletą jest korzystny wpływ na układ odpornościowy, ma działanie antybakteryjne oraz przeciwzapalne;
• Jeżówka biała – poza kolorem kwiatów, praktycznie niczym nie różni się od purpurowej, jest prawie tak samo popularna i  wykazuje właściwości przeciwbólowe i przeciwzapalne.

Poza wymienionymi wyżej najpopularniejszymi rodzajami, istnieją również takie odmiany jak: jeżówka różowa, jeżówka pospolita, jeżówka czerwona czy jeżówka pomarańczowa.

Sprawdź: Liście manuka – właściwości, zastosowanie w kosmetyce

Jakie są właściwości i zastosowania jeżówki purpurowej?

Jeżówka purpurowa właściwości lecznicze zawdzięcza zawartym w niej związkom chemicznym, do których należą flawonoidy, takie jak kwercetyna i kemferol, polisacharydy, terpenoidy, alkiloaminy oraz związki fenolowe, w tym cynaryna, echinakozyd, pochodne kwasu kawowego i kwas cykoriowy.

Działanie immunomodulujące jeżówki purpurowej opiera się na dawkozależnym zwiększeniu produkcji cytokin oraz przeciwciał, co potwierdzono w licznych badaniach przeprowadzonych zarówno w warunkach laboratoryjnych, jak i na modelach zwierzęcych. Polisacharydy zawarte w jeżówce przyczyniają się do aktywacji fagocytozy, czyli procesu, w którym komórki odpornościowe pochłaniają i niszczą drobnoustroje chorobotwórcze, a także stymulują tworzenie i uwalnianie interferonu beta oraz interleukiny 1.

Aktywność antyoksydacyjna jeżówki wynika z obecności związków fenolowych, przede wszystkim kwasu kawowego, który należy do grupy kwasów fenolowych i wykazuje silne właściwości chroniące komórki przed szkodliwym działaniem wolnych rodników. Dodatkowo przyspiesza proces gojenia ran i wykazuje właściwości regenerujące.

Jeżówka purpurowa: zastosowanie farmakologiczne

Jeżówka purpurowa wykazuje silne działanie wirusobójcze, bakteriobójcze i grzybobójcze, a także bakteriostatyczne, czyli hamujące rozwój bakterii. Właściwości te znajdują zastosowanie w profilaktyce i leczeniu infekcji, szczególnie górnych dróg oddechowych. Badania wykazały, że preparaty z jeżówki mogą skutecznie hamować rozwój wirusów, w tym wirusów grypy i przeziębienia, a także bakterii odpowiedzialnych za infekcje układu oddechowego. Dlatego leki na przeziębienie i grypę bardzo często zawierają zarówno ziele, jak i jej korzeń.

Zobacz też: Jakie zioła na odporność?

Jeżówka purpurowa: preparaty

Jeżówka dostępna jest w różnych formach. Można ją przygotować samodzielnie w domu, np. jako nalewkę, herbatę czy wywar, ale jest również częstym składnikiem preparatów dostępnych w aptece. Wyróżnić należy m.in.:

• Jeżówka syrop,
•  Jeżówka tabletki,
• Jeżówka purpurowa krople.

Przy czym, według Farmakopei Europejskiej, ziele powinno zawierać minimum 1,0%, a korzeń minimum 0,5% sumy kwasu kaftarowego i kwasu cykoriowego.

Czytaj również: Sok z żurawiny - właściwości, przepis, dawkowanie

Jeżówka purpurowa: napar

Jeżówka purpurowa wykorzystywana jest w różnych formach. Jedną z nich jest herbata z jej dodatkiem. Na rynku dostępne są gotowe produkty w składzie z jeżówką, ale można taki napar przygotować również samodzielnie w domu. Herbatę wykonuje się z ziela, które należy zerwać w czasie kwitnienia, czyli w lipcu.

Napar z jeżówki ma przede wszystkim pozytywny wpływ na układ krążenia, wzmaga pocenie, redukując tym samym gorączkę oraz chroni organizm przed infekcjami. Jak go przygotować?

• Należy zerwać korzeń jeżówki,
• Po jego wysuszeniu trzeba go dokładnie rozdrobnić,
• Następnie otrzymany susz zalać 300 ml wrzącej wody i odstawić na pół godziny,
• Po przecedzeniu napar jest gotowy do picia.

Należy pamiętać o odpowiednim dawkowaniu, gdyż zaleca się picie jeżówki ok. 2 razy dziennie po 100 ml. Warto pić taki napar przez około miesiąc, a następnie zrobić dwutygodniową przerwę.

Czytaj: Herbatka z kopru włoskiego – kiedy ją pić? Właściwości

Jeżówka purpurowa: działanie kosmetyczne

Wyciąg z jeżówki purpurowej doceniany jest w kosmetologii przede wszystkim za działanie przeciwbakteryjne oraz przeciwzapalne. Właściwości przeciwdrobnoustrojowe zapobiegają namnażaniu się bakterii wywołujących trądzik, dlatego surowiec ten sprawdza się jako składnik preparatów przeznaczonych do pielęgnacji skóry osób borykających się z nadmiarem sebum oraz wypryskami. Poza tym pomaga zmniejszyć zaczerwienienia, jednocześnie oczyszczając pory z zanieczyszczeń.

Ponadto ekstrakt z jeżówki stymuluje produkcję kolagenu, kluczowego białka odpowiedzialnego za utrzymanie jędrności oraz elastyczności skóry. Badanie kliniczne z udziałem dziesięciu zdrowych ochotników w wieku 25-40 lat wykazało, że stosowanie kremu i żelu z jeżówką purpurową przez jeden miesiąc zwiększyło poziom nawilżenia skóry oraz zmniejszyło zmarszczki. Wskaźniki nawilżenia naskórka wzrosły o 10,6 i 11,4 jednostek, a zmarszczki zmniejszyły się odpowiednio o 9,47% i 14,92%.​

Jeżówka dla dzieci

Czy wolno tę roślinę podawać dzieciom? Jeżówka purpurowa dla dzieci rekomendowana jest głównie w czasie osłabionej odporności, a także podczas trwania infekcji wirusowych czy bakteryjnych. Ważne, by nie podawać jej dzieciom, które nie ukończyły 12. roku życia. Zawsze trzeba sprawdzić ilość substancji aktywnej, gdyż zwykle ich dawka w tabletkach przeznaczona jest jedynie dla osób pełnoletnich. W takim przypadku należy skonsultować się z pediatrą i ustalić indywidualną dozę. Po co podawać jeżówkę dzieciom?

• Wzmacnia odporność,
• Łagodzi infekcje,
• Ma działanie przeciwwirusowe oraz antybakteryjne,
• Niweluje objawy ze strony układu oddechowego.

Należy pamiętać, iż w przypadku dzieci podawanie jeżówki nie powinno być długookresowe, ale jedynie w czasie osłabienia organizmu czy infekcji.

Jeżówka purpurowa: przeciwwskazania

Z czym nie łączyć jeżówki? Preparaty jeżówki osłabiają działanie cyklosporyny, dlatego nie zaleca się jej osobom po przeszczepach przyjmującym leki immunosupresyjne oraz w trakcie chemioterapii. Nie powinno się też jej łączyć z lekami upośledzającymi czynność wątroby, takimi jak sterydy anaboliczne, amiodaron, metotreksat czy ketokonazol. Ponadto jest przeciwwskazania w przypadku:

• Chorób autoimmunologicznych,
• HIV lub AIDS,
• Chorych na białaczkę, choroby białaczkopodobne oraz gruźlicę,
• Kobiet w ciąży i karmiących piersią.

Doniesienia naukowe wskazują również na możliwe interakcje jeżówki z lekami antykoncepcyjnymi, choć mechanizm tej interakcji nie został w pełni wyjaśniony. Rzecz jasna, jeżówki nie powinny stosować osoby uczulone na rośliny z rodziny Asteraceae (astrowatych).

Podsumowanie: Na co pomaga jeżówka purpurowa?

Jeżówka to popularna roślina w Polsce, która poza walorem dekoracyjnym stosowana jest
w celach leczniczych – zarówno w przemyśle farmakologicznym, jak i kosmetycznym. Jeżówka:

• Niweluje objawy przeziębienia,
• Usprawnia metabolizm,
• Działa przeciwzapalnie,
• Pobudza pocenie się, a więc wpływa na redukowanie gorączki,
• Pobudza trzustkę do pracy,
• Ma działanie żółciopędne,
• Usprawnia produkcję soku żołądkowego.

Źródła:

1. Jeżówka purpurowa, 2024. https://pl.wikipedia.org/wiki/Je%C5%BC%C3%B3wka_purpurowa. [dostęp: 15.10.2025].
2. Feleszko W., Czy warto stosować preparaty jeżówki w leczeniu infekcji górnych dróg oddechowych? Czy skuteczniejsze są preparaty samej jeżówki, czy preparaty złożone (np. Esberitox)?, 2014. https://www.mp.pl/pytania/pediatria/chapter/B25.QA.5.1.8. [dostęp: 15.10.2025].
3. Bernatowska E., Feleszko W. i wsp., Immunomodulacja w wieku rozwojowym w praktyce lekarza podstawowej opieki zdrowotnej – fakty i mity, 2013. https://podyplomie.pl/pediatria/12149,immunomodulacja-w-wieku-rozwojowym-w-praktyce-lekarza-podstawowej-opieki-zdrowotnej-fakty-i-mity. [dostęp: 15.10.2025].
4. ECHINACEA PURPUREA EXTRACT. https://www.specialchem.com/cosmetics/inci-ingredients/echinacea-purpurea-extract. [dostęp: 15.10.2025].
5. Dosoky N. S. i wsp., Volatile Composition, Antimicrobial Activity, and In Vitro Innate Immunomodulatory Activity of Echinacea purpurea (L.) Moench Essential Oils, 2023. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC10647913/. [dostęp: 15.10.2025].
6. Yotsawimonwat S. i wsp., Skin improvement and stability of Echinacea purpurea dermatological formulations, 2010. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/20384903/. [dostęp: 15.10.2025].
7. Chronic Use of Echinacea Should Be Discouraged, 2003.  https://www.aafp.org/pubs/afp/issues/2003/0815/p617.html. [dostęp: 15.10.2025].
8. Echinacea, 2025. https://www.cancerresearchuk.org/about-cancer/treatment/complementary-alternative-therapies/individual-therapies/echinacea. [dostęp: 15.10.2025].
9. Interakcje zioła-lek: echinacea, 2025. https://farmacjapraktyczna.pl/interakcje-ziola-lek-echinacea. [dostęp: 15.10.2025].