Goryczak żółciowy - jak wygląda, przygotowanie, właściwości

Goryczak żółciowy (Tylopilus felleus), znany również jako gorzki podgrzybek, to grzyb niejadalny, który często bywa mylony z borowikiem szlachetnym. Choć nie jest trujący, jego intensywnie gorzki smak skutecznie uniemożliwia spożycie. Co więcej, zjedzenie goryczaka żółciowego w jakiejkolwiek potrawie całkowicie ją psuje.

W Polsce i Europie gatunek goryczak żółciowy jest dość pospolity i często spotykany w lasach iglastych. Goryczak żółciowy występuje w podobnym środowisku co borowiki, co prowadzi do licznych pomyłek, zwłaszcza wśród mniej doświadczonych grzybiarzy. Aby uniknąć błędu i odróżnić ten gorzki grzyb od jadalnych gatunków, warto poznać jego cechy charakterystyczne.

Jak wygląda goryczak żółciowy?

Jeśli zastanawiasz się, jak wygląda goryczak żółciowy, zwróć uwagę na kilka istotnych cech budowy:

• Kapelusz goryczaka żółciowego – ma średnicę od 5 do 12 cm, jest gładki, półkolisty, o barwie od jasnobrązowej do ciemnobrązowej. Starsze okazy goryczaka mogą mieć bardziej spłaszczony kapelusz, co może utrudniać jego rozpoznanie.
• Hymenofor goryczaka żółciowego – zbudowany z rurek o różowawym odcieniu, co odróżnia go od borowików, które mają rurki żółtawe lub oliwkowe.
• Trzon goryczaka żółciowego – gruby, cylindryczny, pokryty wyraźną ciemniejszą siateczką. Może przypominać trzon borowika szlachetnego, ale różni się kolorem wzoru.
• Miąższ goryczaka – biały, nie zmienia barwy po przecięciu, ale ma bardzo intensywnie gorzki smak, który jest natychmiast wyczuwalny.
• Zapach goryczaka żółciowego – delikatny, przyjemny, co może zwieść mniej doświadczonych grzybiarzy.

Gdzie rośnie goryczak żółciowy?

Goryczak żółciowy rośnie głównie w lasach iglastych, choć można go spotkać także w lasach mieszanych. Polski goryczak żółciowy często występuje w tych samych miejscach co borowiki, co prowadzi do pomyłek. Rośnie goryczak żółciowy od czerwca do października, a najlepsze warunki do jego wzrostu to kwaśne gleby i ściółka leśna bogata w igliwie.

Czy goryczak żółciowy jest trujący?

Mimo nieprzyjemnego smaku goryczak żółciowy skutecznie odstrasza przed spożyciem, jednak nie jest to grzyb trujący. Nie powoduje zatrucia grzybami, choć spożycie może wywołać silny dyskomfort smakowy.

Dla porównania trujący borowik szatański może prowadzić do poważnych zatruć, powodując silne dolegliwości żołądkowo-jelitowe. Zatrucia borowikiem szatańskim są rzadkie, ale groźne. Warto znać różnice między tymi gatunkami, ponieważ borowik szatański występuje w podobnych siedliskach, choć jest znacznie rzadszy.

Czy można pomylić goryczaka żółciowego z innymi grzybami?

Pomylenie goryczaka żółciowego z borowikami jest częstym błędem, zwłaszcza gdy zbieramy młode owocniki borowika. Owocniki borowika szatańskiego mogą niekiedy przypominać goryczaka, ale ich trzon jest bardziej masywny, a barwa kapelusza jaśniejsza.

Do innych grzybów, które mogą sprawiać trudność w identyfikacji, należą:

• Gorzki podgrzybek – bardzo podobny, ale ma cieńszy trzon i mniej intensywną siateczkę.
• Podgrzybek gorzki – różni się ciemniejszym odcieniem kapelusza i rzadziej występuje.
• Gorzki zajączek – drobniejszy, ale również niejadalny.

Właściwości i zastosowanie goryczaka żółciowego

Choć goryczak żółciowy niewiele znaczy w kuchni ze względu na swój intensywnie gorzki smak, to w przeszłości był wykorzystywany w medycynie ludowej. Wierzono, że jego ekstrakty mogą wspomagać trawienie, poprawiać apetyt i działać korzystnie na układ pokarmowy.

Jednym z najczęstszych zastosowań z dodatkiem goryczaka żółciowego były nalewki i wywary o silnym działaniu pobudzającym wydzielanie soków trawiennych. W dawnych czasach sporządzano specjalne mikstury na bazie tego grzyba, które spożywano przed posiłkiem, aby zwiększyć produkcję żółci i enzymów trawiennych.

W niektórych regionach Europy wykorzystywano go jako zamiennik popularnych w tamtych czasach gorzkich roślin leczniczych, takich jak goryczka czy piołun. Wierzono, że jego gorzki smak pobudza ślinianki i trawienie, co mogło być pomocne w leczeniu niestrawności, wzdęć oraz problemów z żołądkiem.

Natomiast to było kiedyś, dzisiaj ze względu na jego silnie gorzki smak i brak jednoznacznych dowodów naukowych na skuteczność, goryczak żółciowy nazywany jest „grzybem bezużytecznym” w kuchni i lecznictwie. Jego jedyną wartością może być możliwość nauki rozpoznawania gatunków trujących i niejadalnych przez grzybiarzy, ponieważ pomylenie goryczaka żółciowego z borowikiem może skutkować zmarnowaniem całej potrawy.

Jak odróżnić goryczaka żółciowego od jadalnych grzybów?

Aby uniknąć zjedzenia borowika szatańskiego lub pomylenia go z goryczakiem, warto pamiętać o kilku wskazówkach:

• Przyjrzyj się trzonowi – trzon goryczaka ma ciemniejszą siateczkę niż borowiki.
• Sprawdź kapelusz – kapelusz goryczaka żółciowego jest zwykle bardziej matowy niż u borowików.
• Przetnij miąższ – miąższ borowika szlachetnego po przecięciu nie zmienia barwy, podobnie jak u goryczaka, ale smak natychmiast zdradzi różnicę.
• Zwróć uwagę na zapach – choć zapach goryczaka żółciowego jest przyjemny, jego smak rozwiewa wszelkie wątpliwości.

Podsumowanie

Goryczak żółciowy nazywany również gorzkim grzybkiem to grzyb niejadalny, który może być mylony z borowikami. Goryczak ma intensywnie gorzki posmak, co skutecznie odstrasza przed jego spożyciem. Zjedzenie trującego grzyba, takiego jak rzadki trujący borowik szatański, może prowadzić do poważnych zatruć, jednak goryczak jest jedynie niesmaczny, a nie toksyczny.

Aby uniknąć pomyłek, warto dokładnie sprawdzać fragment goryczaka żółciowego, jego hymenofor, trzon oraz kapelusz. Jeśli masz wątpliwości, czy dany okaz to borowik szlachetny, czy grzyb trujący, najlepiej zrezygnować ze zbioru.

Bibliografia

• Skubla P., Wielki atlas grzybów, Poznań 2007. 
• https://jak.edu.pl/jak-dzialaja-grzyby-goryczak-zolciowy-tylopilus-felleus/ 
• Orłoś H., Atlas grzybów leśnych, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne. 
• https://www.ekologia.pl/srodowisko/przyroda/goryczak-zolciowy-opis-wystepowanie-i-zdjecia-grzyb-goryczak-zolciowy-ciekawostki,25878.html