Fosfor - niedobór, źródło. Fosfor w tabletkach

Fosfor – pierwiastek odpowiedzialny za budowę kości i zębów oraz funkcjonowanie układu nerwowego. Niedobór fosforu może powodować wiele poważnych zaburzeń, także zagrażających życiu. Na szczęście o taką sytuację niełatwo – codzienna dieta stanowi niewyczerpane źródło fosforu. Wyjątkiem są osoby cierpiące na zaburzenia przyswajania tego minerału, w ich przypadku niezbędna może być suplementacja za pomocą fosforu w tabletkach.

Czym jest fosfor?

Fosfor jest pierwiastkiem chemicznym z grupy niemetali. Fosfor w organizmie człowieka odpowiada za mineralizację kości i zębów (wraz z wapniem i oraz pomagającą we wchłanianiu minerałów witaminą D). Jest też niezbędny do budowy tkanek miękkich i błon komórkowych. Wchodzi w skład kwasów nukleinowych DNA i RNA, należy więc do kluczowych nośników kodu genetycznego. Jest ważnym przekaźnikiem impulsów nerwowych oraz składnikiem związków transportujących energię.

U człowieka występuje w postaci fosforanów organicznych i nieorganicznych, w ilości około 600 gramów, z czego 85 procent znajduje się w kościach i zębach, zaś pozostałych 15 procent – w tkankach miękkich i błonach komórkowych (dane: Fosfor, fosforany organiczne i nieorganiczne, Laboratoria.net.pl). Niedobór fosforu prowadzi do licznych schorzeń i zaburzeń, a także ogólnego pogorszenia stanu zdrowia pacjenta. Co jest źródłem fosforu? W jaki sposób dbać o zapewnienie właściwego jego poziomu? Jakie są konsekwencje zaniedbań w tej materii?

Źródło fosforu

Niewyczerpane źródło fosforu stanowi pożywienie. To właśnie drogą pokarmową człowiek dostarcza fosfor do organizmu, zazwyczaj w ilościach w zupełności wystarczających do pokrycia dobowego zapotrzebowania, a nawet większych. Jak podaje Instytut Żywności i Żywienia, w Polsce statystyczne spożycie pokarmów z zawartością fosforu wynosi 1208 mg na dobę u dziewcząt i kobiet oraz 1441 mg w przypadku chłopców i mężczyzn.

Fosfor znajduje się w bardzo wielu produktach spożywczych, a jego przyswajalność przez organizm na ogół utrzymuje się na wysokim poziomie (w granicach 50-80 procent), przynajmniej jeśli chodzi o pokarmy pochodzenia zwierzęcego (z produktów roślinnych pierwiastek ten wchłania się gorzej, na poziomie 20 proc.). To wszystko sprawia, że o niedobór fosforu jest wyjątkowo trudno – zazwyczaj sytuacja taka dotyczy osób uzależnionych od alkoholu, albo cierpiących na zaburzenia wchłaniania tego pierwiastka, czasem też u dzieci i młodzieży w okresie bardzo intensywnego rozwoju fizycznego.

Fosforany w diecie

Fosforany w diecie można przemycać na niezliczone sposoby. Szczególnie cennym ich źródłem produkty o wysokiej zawartości białka, w tym między innymi:

• sery podpuszczkowe,
• kasza gryczana, płatki owsiane, otręby, brązowy ryż,
• ryby, ryby wędzone, konserwy rybne - zwłaszcza sardynki i szprotki oraz wszystkie inne ryby, jeśli są zjadane z ościami,
• mięso, podroby,
• ciemne pieczywo,
• pestki dyni, nasiona słonecznika,
• rośliny strączkowe (fasola, groch).
  
  

Dodatkowo należy pamiętać, że do wielu produktów żywnościowych fosforany dodawane są w procesie produkcji – wymienić można w tym kontekście choćby sery topione, wędliny, wyroby cukiernicze, napoje gazowane. W szczególnych przypadkach, w celu suplementacji, dodatkowo można stosować fosfor w tabletkach (na przykład w postaci wyciągu z chrząstki rekina). Tego typu suplement należy jednak stosować po konsultacji z lekarzem.

Dieta uboga w fosfor

Warto wiedzieć, że są sytuacje, w których należy celowo stosować dietę ubogą w fosfor. Tak dzieje się między innymi w przypadku zaawansowanej niewydolności nerek. Nadmiar fosforu wydalany jest bowiem z organizmu wraz z moczem. Zaburzenie pracy nerek powoduje dysfunkcję w tym obszarze i prowadzi do nadmiaru fosforu w organizmie, czyli tak zwanej hiperfosfatemii.

Jest ona przyczyną nadczynności przytarczyc oraz zaburzeń w budowie i działaniu układu szkieletowo mięśniowego (pacjenci odczuwają ból, są podatni na złamania kości i zerwania ścięgien, czy zniekształcenia kręgosłupa). W takich sytuacjach przede wszystkim ogranicza się podaż składnika mineralnego – dieta uboga w fosfor powinna zawierać 800-1000 mg/dobę. Aby osiągnąć zamierzony efekt, należy unikać spożycia wszystkich produktów wymienionych powyżej.

Fosforany we krwi

Przy prawidłowej pracy nerek, fosfor w moczu sprawnie wydalany jest z organizmu, a tylko niewielka ich ilość znajduje się w krwiobiegu.

Prawidłowe stężenie fosforu we krwi powinno wynosić:

• noworodki (do 5 dnia życia): 4,8 – 8,2 mg/dl,
• dzieci 1-3 lata: 3,8 – 6,5 mg/dl,
• dzieci 4-11 lat: 3,7 – 5,6 mg/dl,
• dzieci 12-15 lat: 2,9 – 5,4 mg/dl,
• młodzież 16 – 19 lat: 2,7 – 4,7 mg/dl,
• dorośli: 3,0 – 4,5 mg/dl.
  
  

Niedobór fosforu

Sytuacja, w której stwierdza się niedobór fosforu jest rzadka, nie mniej – zdarza się. O tak zwanej hipofosfatemii mówimy, gdy stężenie fosforu w osoczu krwi spada poniżej 2,5 mg/dl. Sytuacja w której poziom ten jest niższy, niż 1,0 mg/dl nazywana jest hipofosfatemią ciężką.

Niedobór fosforu powodować może dziesiątki zaburzeń w pracy organizmu, w tym między innymi:

• zaburzenie rozwoju fizycznego w okresie dziecięcym i młodzieńczym,
• ogólne osłabienie,
• porażenie mięśni szkieletowych,
• zaburzenie pracy mięśnia sercowego,
• niewydolność oddechowa,
• zaburzenie funkcjonowania ośrodkowego układu nerwowego, w tym zaburzenia świadomości,
• neuropatia czuciowa i ruchowa.
  
  

Ze względu na możliwe powikłania, niedobór fosforu w postaci ciężkiej może stanowić stan zagrożenia życia.

Autor: Piotr Brzózka

Czytaj też:

• Krzem – właściwości, zastosowanie, niedobór
• Kwasy omega-3 – występowanie i działanie
• Niedobór żelaza – objawy, przyczyny i skutki
  
  

Źródła:

• Mirosław Jarosz (red.), Normy żywienia dla populacji Polski , Instytut Żywności i Żywienia, 2017.
• Lucyna Kozłowska, Fosfor w żywności i żywieniu, Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, http://www.wszechnica-zywieniowa.sggw.pl
• Fosfor, fosforany organiczne i nieorganiczne, Laboratoria.net.pl
• Urszula Buczek, Paweł Rajewski, Piotr Rajewski, Hipofosfatemia — opis przypadków, Via Medica Journals 2010