Tamponada serca stanowi bezpośrednie zagrożenie życia. Pacjent z objawami tamponady może umrzeć w ciągu kilku minut. Dlatego pierwsza pomoc w tego typu przypadkach ogranicza się do natychmiastowego wezwania karetki pogotowia i ewentualnych działań resuscytacyjnych.
Czym jest tamponada serca?
Serce otoczone jest przez dwie blaszki tak zwanego osierdzia – trzewną i ścienną, z których ta pierwsza stanowi de facto zewnętrzną warstwę serca. Pomiędzy blaszkami usytuowana jest jama osierdzia. Na co dzień w jamie znajduje się niewielka ilość płynu wysiękowego (około 35 ml). Jest to stan fizjologiczny, normalny i niegroźny - ciecz ma za zadanie zapobiegać wzajemnym tarciom blaszek. W określonych sytuacjach jama wypełnia się jednak płynem, albo krwią ponad miarę – to właśnie tamponada serca.
Sytuacja ta prowadzi do zaburzenia mechanizmu napełniania krwią jam serca w czasie rozkurczu. Dochodzi do głębokiej dysfunkcji prawej komory serca. Uniemożliwiony zostaje lub znacznie utrudniony powrót krwi żylnej do serca. Następuje też niedotlenienie komórek ciała. W krótkim czasie (nawet kilku minut w przypadku ostrej tamponady), może dojść do zatrzymania krążenia i śmierci pacjenta. Dlatego tamponada serca uważana jest za stan bezpośredniego zagrożenia życia.
Przyczyny tamponady
Tamponada serca najczęściej jest powikłaniem bardzo ciężkich chorób lub urazów, aczkolwiek może do niej dojść także w wyniku stosunkowo niegroźnych schorzeń, takich jak zapalenie osierdzia. Do najczęstszych przyczyn tamponady serca należą:
- choroby nowotworowe, w tym rak płuc, oskrzeli, sutka oraz czerniak, z przerzutami do osierdzia. Tamponada pojawia się często w stadium termalnym, stając się ostatecznym powodem śmierci pacjenta. Może jednak też wystąpić na bardzo wczesnym etapie choroby;
- urazy klatki piersiowej, w tym serca, powstałe w wyniku zabiegów operacyjnych (np. wszczepienia rozrusznika), pchnięć nożem oraz bardzo silnych uderzeń;
- pęknięcie tętniaka aorty;
- pęknięcie ściany w wyniku zawału serca;
- zapalenie osierdzia o charakterze wirusowym, bakteryjnym i urazowym, szczególnie u osób z osłabioną odpornością.
Objawy tamponady
Jak rozpoznać, że doszło do tamponady? Objawy przypominają nieco symptomy zapalenia osierdzia, są jednak bardziej gwałtowne i dojmujące. Są też zbliżone do objawów zastoinowej niewydolności serca. Pacjent z tamponadą odczuwa:
- ból (kłucie) w klatce piersiowej, nasilający się w pozycji leżącej i nieco ustępujący w siedzącej,
- uczucie duszności, również nasilone w pozycji leżącej,
- uczucie silnego zmęczenia,
- kaszel,
- problemy z połykaniem.
Wystąpić też może utrata przytomności. O ile większość z powyższych objawów występuje także przy innych schorzeniach, o tle charakterystyczna wyłącznie dla tamponady jest tzw. triada Becka, a więc jednoczesne współwystępowanie następujących symptomów:
- hipotensja – ciśnienie skurczowe o wartości poniżej 90 mmHg, słabo wyczuwalne tętno,
- nadmierne wypełnienie żył szyjnych,
- bardzo słabo słyszalne tony serca.
Tamponada serca – pierwsza pomoc
Pacjent z tamponadą serca znajduje się w stanie bezpośredniego zagrożenia życia. Problem w tym, że dla laika objawy tamponady mogą się wydawać niegroźne, lub niewiele mówiące, co grozi jej zlekceważeniem. Tymczasem pierwsza pomoc w przypadku tego typu zaburzenia obejmuje przede wszystkim natychmiastowe wezwanie karetki.
Pamiętajmy, że w wielu przypadkach śmierć może nadejść w ciągu kilku minut. Dlatego w sytuacji tamponady liczy się dosłownie każda sekunda. Jeżeli pacjent jest przytomny, wezwanie karetki jest jedyną czynnością, którą należy wykonać w ramach pierwszej pomocy. Jeśli natomiast tamponada doprowadziła do zatrzymania krążenia i oddychania, czy utraty przytomności, świadek zdarzenia zobowiązany jest rozpocząć resuscytację metodą krążeniowo-oddechową (w cyklu: 30 ucisków i 2 wdechy) i nie przerywać jej do czasu przybycia profesjonalnej pomocy.
Leczenie tamponady serca
Leczenie tamponady serca odbywa się w wyłącznie w warunkach szpitalnych i niemal zawsze metodą inwazyjną. Podstawą jest zabieg perikardiocentezy, czyli punkcji, polegającej na nakłuciu worka osierdziowego grubą, długą igłą, po to by umożliwić wydostanie się zalegającego w jamie płynu na zewnątrz. Nakłucie wykonuje się w okolicy mostka, a dla bezpieczeństwa zabieg jest kontrolowany ultrasonograficznie. Jeżeli pacjent przeżyje, dalsze leczenie ma charakter przyczynowo-objawowy i zależy od tego, na jakim podłożu doszło do wystąpienia tamponady serca.
Autor: Piotr Brzózka
Czytaj też:
- Kołatanie serca - przyczyny, objawy. Jak je leczyć?
- Migotanie przedsionków - co to jest i jakie są objawy?
- Pierwsza pomoc przy zawale. Co należy zrobić?
- Zawał serca - jakie są objawy? Przyczyny i leczenie
Źródła:
- Waldemar Hładki, Jacek Lorkowski, Ireneusz Kotela, Tamponada serca – odwracalna przyczyna zatrzymania krążenia, Ostry dyżur 2013, tom 6, numer 1
- Piotr Sobański, Anna Adamczyk, Tamponada serca. Opis przypadku, Polska Medycyna Paliatywna 2003, 2, 1
Podziel się artykułem ze znajomymi
