Nawłoć pospolita : zastosowanie, działanie i właściwości

W krajobrazie polskich łąk, nieużytków i skrajów lasów od wczesnego lata do jesieni króluje roślina o charakterystycznych, intensywnie żółtych kwiatostanach. To nawłoć pospolita (Solidago virgaurea L.), często nazywana „złotą dziewicą” lub, mniej powszechnie, „prosiana włoć”. Choć w ostatnich dekadach jej wizerunek nieco ucierpiał z powodu ekspansywności, a nawet uznania gatunków obcych, takich jak nawłoć kanadyjska (Solidago canadensis) czy nawłoć późna (Solidago serotina), a także nawłoć Niederedera, za rośliny inwazyjne, nawłoć pospolita to rodzimy gatunek, który od wieków ceniony jest w ziołolecznictwie. Warto przyjrzeć się bliżej, jakie właściwości lecznicze nawłoci sprawiają, że jest ona tak wartościową rośliną, a także poznać jej zastosowanie i działanie potwierdzone badaniami naukowymi oraz przekazywane z pokolenia na pokolenie w medycynie ludowej.

Charakterystyka i Występowanie

Nawłoć pospolita należy do rodziny astrowate (Asteraceae) i jest rośliną wieloletnią. Osiąga zazwyczaj wysokość od 50 do 100 cm. Jej pędy są sztywne, ulistnione, zakończone wiechami drobnych, języczkowatych i rurkowatych kwiatów – to właśnie kwiaty żółte, zebrane w okazałe kwiatostany, są jej najbardziej rozpoznawalną cechą. Kwitnienie nawłoci pospolitej trwa długo, rozpoczynając się od lipca do września, co czyni ją cennym, późnym pożytkiem dla pszczół. Występowanie nawłoci pospolitej jest bardzo szerokie w całej Europie i Azji. Jest to gatunek nawłoć pospolita typowy dla terenów otwartych, suchych łąk, zboczy, skrajów lasów, ale także nieużytków. Nawłoć pospolita uprawiana bywa również w ogrodach, jednak ze względu na jej naturalną tendencję do rozsiewania się, należy kontrolować jej rozrost.

Bogactwo Składników Czynnych – Nawłoć Pospolita Zawiera Cenne Substancje

Właściwości lecznicze nawłoci wynikają z obecności licznych związków bioaktywnych w zielu nawłoci. Ziele nawłoci pospolitej, a zwłaszcza jej górna część z kwiatami, zawiera liście nawłoci bogate w:

• Flawonoidy: w tym rutyna, kwercetyna, pochodne kemferolu – to one w dużej mierze odpowiadają za wiele właściwości nawłoci , zwłaszcza te przeciwzapalne i antyoksydacyjne. Nawłoć pospolita wykazuje silne działanie antyoksydacyjne właśnie dzięki flawonoidom.
• Saponiny triterpenowe: głównie wirgaureasaponiny – odpowiadają za działanie moczopędne, ułatwiając wydalanie wody i elektrolitów.
• Fenolokwasy: takie jak kwas chlorogenowy i kwas kawowy – mają działanie przeciwzapalne i przeciwutleniające.
• Garbniki: posiadają działanie ściągające.
• Olejki eteryczne: w niewielkich ilościach.

To bogactwo czynnych nawłoci pospolitej sprawia, że jest ona wszechstronną rośliną leczniczą.

Działanie i Właściwości Lecznicze Nawłoci

Nawłoci właściwości lecznicze są wykorzystywane od stuleci. Najbardziej znane i najlepiej udokumentowane jest działanie moczopędne. Ziele nawłoci działa poprzez zwiększenie objętości wydalanego moczu, co przyczynia się do „przepłukiwania” dróg moczowych. To działanie diuretyczne nawłoci jest szczególnie cenne w leczeniu infekcji dróg moczowych, zapalnych dróg moczowych, a także w profilaktyce kamicy nerkowej poprzez utrudnianie krystalizacji soli mineralnych. Nawłoci właściwości moczopędne pomagają również w eliminacji toksyn z organizmu.

Ale to nie jedyne działanie nawłoci wykorzystywano w terapii. Nawłoć pospolita wykazuje również działanie przeciwzapalne, co jest kluczowe w łagodzeniu stanów zapalnych dróg moczowych i pęcherza moczowego. Ponadto nawłoci właściwości przeciwzapalne sprawiają, że stosowanie nawłoci znajduje zastosowanie pomocnicze w niektórych schorzeniach reumatycznych czy stanach zapalnych skóry. Ziele nawłoci właściwości ma także ściągające, co jest przydatne w leczeniu ran, owrzodzeń czy stanów zapalnych błon śluzowych.

Nawłoć wykazuje działanie spazmolityczne (rozkurczowe) na mięśnie gładkie dróg moczowych, co dodatkowo wspomaga jej działanie moczopędne i łagodzi ból towarzyszący infekcjom.

Zastosowanie Lecznicze Nawłoci

Główne zastosowanie lecznicze nawłoci koncentruje się na schorzeniach układu moczowego. Stosowanie nawłoci jest zalecane w łagodnych stanach zapalnych pęcherza moczowego i cewki moczowej, a także jako środek wspomagający w leczeniu kamicy nerkowej (zwłaszcza piasku nerkowego) oraz w profilaktyce jej nawrotów. Przyjmowanie ziela nawłoci w formie naparów czy odwarów pomaga zwiększyć objętość moczu i wypłukać drobnoustroje.

Zastosowanie lecznicze nawłoci nie ogranicza się jednak tylko do układu moczowego. Nawłoć ma właściwości, które wykorzystywano również zewnętrznie. Nawłoci pospolitej zewnętrznie używano do okładów na trudno gojące się rany, owrzodzenia, stłuczenia czy obrzęki. Działanie ściągające i przeciwzapalne bywało pomocne w leczeniu trądziku i innych stanów zapalnych skóry.

W polskiej medycynie ludowej nawłoć stosowano głównie w schorzeniach nerek i pęcherza, ale także jako środek napotny w leczeniu grypy i przeziębień, w leczeniu nieżytu żołądka czy nawet w leczeniu reumatyzmu. Choć niektóre z tych zastosowań nie są tak dobrze udokumentowane naukowo jak działanie moczopędne, świadczą o szerokim spektrum tradycyjnych wierzeń w właściwości lecznicze nawłoci.

Formy Użycia

Najczęściej stosowaną formą jest napar z nawłoci przygotowany z suszone ziele nawłoci. Nawłoć pospolita herbatka z wysuszonego ziela to popularny sposób na wsparcie funkcji nerek. Można również przygotowywać odvvar lub nalewki. Preparaty zawierające nawłoć są dostępne w aptekach w postaci tabletek, kapsułek, płynów, a nawet medyczne zawierające nawłoć mieszanki ziołowe. Leki zawierające nawłoć są często standaryzowane pod względem zawartości flawonoidów. Obecnie dostępne są również kosmetyki zawierające nawłoć, wykorzystujące jej działanie przeciwzapalne i ściągające. Dodatkiem nawłoci wzbogaca się maści i kremy do skóry problematycznej. Można także przygotować domowy syrop z nawłoci, choć jest to mniej typowe zastosowanie niż w przypadku niektórych innych ziół.

Nawłoć a Pszczelarstwo

Nawłoć pospolita jest cenną rośliną miododajna roślina, zwłaszcza w późnej części sezonu, gdy wiele innych roślin już przekwitło. Kwiaty nawłoci stanowią obfity pożytek pszczeli, dostarczając nektaru i pyłku. Miód nawłociowy zbierany jest zazwyczaj w wrześniu. Charakteryzuje się jasną, złocistą barwą i intensywnym zapachem. Jest to miód, który stosunkowo szybko krystalizuje, przybierając kremową konsystencję. Czasami określa się go jako miód nieco „wodnisty” w porównaniu do innych miodów nektarowych, ale jest to pożytek dla pszczół niezwykle ważny dla przygotowanie pszczół do zimowli, dostarczając niezbędnych zapasów.

Zbiór i Suszenie

Ziele nawłoci zbiera się w okresie kwitnienia, zazwyczaj od lipca do września, ścinając górne części pędów z kwiatostanami i liśćmi. Zbiór i suszenie nawłoci wymaga ostrożności – surowiec należy suszyć w przewiewnym, zacienionym miejscu, aby zachować jego cenne składniki. Suszone ziele nawłoci powinno być przechowywane w szczelnych pojemnikach. Świeże ziele nawłoci jest używane rzadziej, głównie do zastosowań zewnętrznych w postaci okładów.

Uwaga na Gatunki Inwazyjne!

Pisząc o nawłoci pospolitej, nie można pominąć problemu inwazyjności gatunków obcych z tego samego rodzaju. Nawłoć kanadyjska (Solidago canadensis) i nawłoć późna (Solidago serotina) są znacznie bardziej ekspansywne niż rodzima nawłoć pospolita i tworzą gęste monokultury nawłoci, wypierając rodzimą florę. Nawłoć jako roślina inwazyjna stanowi poważne zagrożenie dla bioróżnorodności. Ważne jest, aby odróżniać te gatunki – nawłoć pospolita osiąga mniejsze rozmiary, ma mniej rozgałęzione kwiatostany i rośnie bardziej kępami, podczas gdy gatunki inwazyjne są wyższe i tworzą rozległe, zwarte łany. Problem ekspansywność nawłoci obcej jest znacznie większy niż rodzimej.

Przeciwwskazania i Środki Ostrożności

Mimo że nawłoć ma właściwości prozdrowotne, istnieją przeciwwskazania do stosowania. Ze względu na działanie moczopędne, przyjmowanie ziela nawłoci jest niewskazane w przypadku obrzęków spowodowanych chorobami serca lub nerek (jeśli wymagane jest ograniczenie przyjmowania płynów). Ostrożność powinny zachować osoby z dną moczanową lub kamicą nerkową, zwłaszcza jeśli kamienie są duże – zwiększona diureza może wywołać kolkę nerkową.