Zapalenie spojówek – jak szybko wyleczyć dokuczliwe objawy?

Zapalenie spojówek po łacinie to Coniunctivitis, ale jest również znane jako pink eye, czyli różowe oko. Jest to stan zapalny spojówki, czyli najbardziej zewnętrznej części gałki ocznej, a jednym z objawów jest zaczerwienione oko. Nie jest to groźne schorzenie, lecz bardzo uciążliwe – daje takie symptomy jak świąd, pieczenie i łzawienie. 

Czym jest zapalenie spojówek? 

Zapalenie spojówek (po łacinie to Coniunctivitis), to stan zapalny błony śluzowej stanowiącej zewnętrzną warstwę oka, ale również wewnętrzną część powiek. Powierzchnia błony staje się wtedy zaczerwieniona i obrzęknięta, powodując tym samym ból, uczucie pieczenia i ogólny dyskomfort. Spojówka jest ważną częścią narządu wzroku i służy głównie ochronie oka, a także pomaga utrzymywać je w stanie ciągłego nawilżenia. 

Stan zapalny spojówki przebiega z mocnym zaczerwienieniem (dlatego też chorobę tę określa się jako zespół różowego oka), dyskomfortem, uczuciem pieczenia czy świądu. Jeśli przyczyną jest zakażenie, to zapalenie spojówki oka może objawiać się także ropną wydzieliną, szczególnie pojawiającą się nad ranem. Zapalenie spojówek u dorosłego objawia się podobnie jak u dzieci, lecz ich przyczyna najczęściej jest inna. 

Jakie są przyczyny zapalenia spojówek? 

Zapalenie spojówek to schorzenie o zróżnicowanej etiologii. Oznacza to, że przyczyny mogą być wielorakie. Najczęściej wyróżniamy stany zapalne spojówki oka z powodów: 

• zakażeń bakteryjnych, 

• zakażeń wirusowych, 

• alergicznych. 

Pacjenci często nie wiedzą od czego powstaje zapalenie spojówek. Dlatego tez pytają farmaceutów w aptekach o dostępność maści z antybiotykami do oczu bez recepty. Jednak bakteryjne zapalenie oka u dorosłych zdarza się rzadziej. Często jest też tak, że zapalenie spojówki jest chorobą towarzyszącą innej infekcji, na przykład zwykłemu przeziębieniu czy grypoe. Organizm jest wtedy osłabiony i bardziej podatny na zakażenia. 

Jedną z rzadszych i mniej znanych przyczyn zapalenia spojówek jest pierwotniak (Chlamydia trachomatis). Jednak ten wariant choroby jest już praktycznie wyeliminowany w krajach rozwijających się. Podobnie jest też z rzeżączkowym zapaleniem spojówek, które może być wywołane przez bakterię o nazwie dwoinka rzeżączki. Jest to rzadka przyczyna spośród wszystkich bakteryjnych zakażeń spojówki, jednak dużo trudniejsza do leczenia. 

Alergiczne zapalenie spojówek 

Alergiczne zapalenie spojówki przebiega w podobny sposób jak przy zakażeniach bakteryjnych i wirusowych. Z tą różnicą, że nie ma wycieku ropnego tylko surowiczy, a dominującym objawem jest świąd oczu. Sama spojówka jest bardziej obrzęknięta niż przekrwiona.  

Przyczyną alergicznego zapalenia spojówek są różnego rodzaju alergeny i dlatego dodatkowo w terapii tego typu schorzeń stosuje się dodatkowo doustne leki antyhistaminowe o działaniu przeciwalergicznym. 

Bakteryjne zapalenie spojówek 

W tym wypadku źródłem zakażenia dającego objawy zapalenia spojówek są bakterie. Najczęściej są to paciorkowce i gronkowce. Rzadziej jest to H. influenzae lub Gram-ujemne bakterie jelitowe. Jak było wcześniej wspomniane, bardzo rzadko, acz możliwe jest również zakażenie bakterią dwoinki rzeżączki N. gonorrhoea. Dotyczy to głównie młodych ludzi, którzy rozpoczęli kontakty seksualne.  

Objawy bakteryjnego zapalenia spojówek są już nieco inne. Przede wszystkim obecna jest ropna wydzielina z oka, która mocno skleja powieki po przespanej nocy. Natomiast sama spojówka jest mocno przekrwiona. Ropne zapalenie spojówek przeważnie jest związane z zakażeniem bakteryjnym. 

Wirusowe zapalenie spojówek 

Przy wirusowym zapaleniu spojówek przyczyną infekcji są wirusy. Najczęściej są to adenowirusy powodujące adenowirusowe zapalenie spojówek oraz wirusy opryszczki (HSV) odpowiedzialne za rozwój opryszczkowego zapalenie spojówek. Możliwe jest także, że przyczyną będzie wirus ospy wietrznej lub półpaśca (VZV), wirus wywołujący mięsaka zakaźnego lub wirus brodawczaka, jednak zdarza się to dużo rzadziej. W przypadku wirusowego zapalenia spojówki wydzielina z oka jest bardziej wodnista, surowicza, a sama spojówka silnie przekrwiona. Mogą na niej się również zdarzyć wybroczyny. 

Którym chorobom towarzyszy zapalenie spojówek i dlaczego? 

Zapalenie spojówek może być chorobą samodzielną, występującą bez żadnych chorób towarzyszących, a może być równie dobrze dodatkowym objawem innych schorzeń. Zapalenie spojówek bardzo często towarzyszy różnego rodzaju infekcjom, jak przeziębienie czy grypa. Wynika to z faktu, że organizm jest już bardzo osłabiony walką z wirusami i nie jest w stanie zwalczać jednocześnie tych, które atakują spojówkę.  

Do innych chorób, które mogą powodować zapalenie spojówek należą reumatoidalne zapalenie stawów i zespół Sjogrena (które są chorobami autoimmunologicznymi), dermatozy jak łuszczyca i trądzik różowaty, a także zespół suchego oka i zapalenie powiek. 

Czy zapalenie spojówek jest zaraźliwe? 

To jedno z najczęstszych pytań w aptece, które zadają pacjenci cierpiący na to schorzenie. Odpowiedź jest oczywiście twierdząca. Zarówno bakteryjne, jak i wirusowe zapalenie spojówek jest wysoce zaraźliwe i łatwo przenosi się na innych ludzi. Dlatego w okresie choroby należy unikać bezpośredniego kontaktu a także często myć ręce, szczególnie jak się co chwila pociera zaczerwienione i piekące oczy. 

Jakie są objawy zapalenia spojówek i ile ono trwa? 

Zapalenie spojówek jest najczęściej chorobą samodzielnie ustępującą. W większości przypadków niezależnie od leczenia objawy same przemijają. 

Ile trwa zapalenie spojówek? Przeciętnie jest to kilka dni do tygodnia. Cięższe przypadki mogą z kolei trwać nawet kilka tygodni, jednak zdarza się to raczej rzadko. Jeśli po tygodniu samodzielnego leczenia, objawy nie ustępują, należy wybrać się do lekarza pierwszego kontaktu, nie musi to być od razu okulista. Chyba, że jest to nawracające zapalenie spojówek i zdarza się częściej, wtedy warto skontaktować się z lekarzem specjalistą. 

Jak wygląda zapalenie spojówek? Najczęściej dochodzi do zaczerwienienia spojówki oka oraz dominuje uczucie swędzenia lub pieczenia. Uczucie dyskomfortu w oku jest jednym z pierwszych objawów zapalenia spojówek. Do tego dochodzi często obrzęk, uczucie piasku pod powieką i nadmierne łzawienie. Występuje reakcja spojówkowa brodawkowa lub grudkowa. Często zdarza się również światłowstręt a także wodnista wydzielina. 

Przy bakteryjnym zapaleniu spojówek dochodzi do wydzielania lepkiej, żółtej wydzieliny, która skleja powieki. W cięższych zakażeniach, na przykład dwoinką rzeżączki, może dojść do powiększenia szyjnych węzłów chłonnych.  

Ostre zapalenie spojówek charakteryzuje się bardziej intensywnymi objawami, ale za to trwa krócej niż przewlekłe zapalenie spojówek, które jest dłuższe, lecz o mniej nasilonych symptomach. Pogorszenie wzroku zdarza się rzadko, choć jest to możliwe i w takim przypadku należy zawsze udać się do lekarza. 

Jak leczyć zapalenie spojówek? 

Najczęściej stosuje się różnego rodzaju krople, rzadziej będą to maści do oczu. Leczenie zaczynamy zawsze od przemycia oczu jałową solą fizjologiczną. Jest ona dostępna bez recepty w każdej aptece. Następnie na tak oczyszczone oko stosuje się leki. 

Krople do oczu na zapalenie spojówek bez recepty to przede wszystkim tak zwane sztuczne łzy, czyli preparaty służące nawilżaniu oka. Warto zawsze wybierać takie, które nie zawierają konserwantów, by unikać dodatkowego podrażnienia oka. W przypadku alergicznego zapalenia spojówek można używać dodatkowo kropli przeciwhistaminowych z olopatadyną lub z stabilizatorami komórek tucznych (na przykład kromoglikan sodowy). Te preparaty jednak nie łagodzą objawów, a działają jedynie profilaktycznie, ograniczając reakcję alergiczną. Dodatkowo można zażywać doustne leki przeciwhistaminowe lub niesteroidowe leki przeciwzapalne.  

Z kropli do oczu na zapalenie spojówek wywołane alergią można również stosować tetrahydrozolinę. Lek dostępny bez recepty. Zwęża naczynia krwionośne i łagodzi przekrwienie. Krople te można stosować tylko kilka dni. 

W przypadku bakteryjnego zapalenia spojówek można zastosować miejscowe antybiotyki dostępne tylko na receptę. W ciągu dnia będą to krople do oczu z amikacyną, gentamycyną, tobramycyną, cyprofloksacyną, ofloksacyną, lewofloksacyną lub moksyflacyną. Na noc zaś używa się maści do oczu z neomycyną, erytromycyną lub ofloksacyną. Maści podaje się smarując dolną powiekę od wewnątrz. Nie ma potrzeby by stosować antybiotyki doustne. Robi się to tylko w wyjątkowych i ciężkich przypadkach, na przykład przy chlamydiowym zapaleniu spojówek podaje się jednorazowo azytromycynę w dawce 1,0 grama. Aktualnie w Polsce nie są dostępne maści lub krople z antybiotykiem na zapalenie spojówek bez recepty. Wirusowe zapalenie spojówek leczy się bez użycia antybiotyków miejscowych. Podobnie jak przy pozostałych rodzajach, stosuje się leczenie objawowe. Zarówno bakteryjne jak i wirusowe zapalenie spojówek powinno przejść samoczynnie, bez żadnego leczenia w ciągu 7 dni. Stosowanie antybiotyków miejscowych nieco skraca czas kuracji. Jeśli tak się nie dzieje należy zasięgnąć opinii lekarza. 

Zapalenie spojówek u dziecka 

Objawy zapalenia spojówek u dzieci są bardzo podobne jak u dorosłych. U małych pacjentów, szczególnie tych najmłodszych, trzeba jednak być bardziej czujnym. Zapalenie spojówek u dzieci to bardzo częsta przyczyna wizyt u lekarza. Szacuje się, że nawet 12 proc. małych pacjentów u lekarza okulisty zgłasza się właśnie z tym problemem.  

Dominujące u dzieci są bakteryjne zapalenie spojówek oraz alergiczne. W większości przypadków choroba ustępuje samoistnie. Jeśli jednak tak się nie dzieje w ciągu 5–7 dni, to warto udać się do lekarza. Leczenie wygląda podobnie jak w przypadku osób dorosłych. Przed każdym podaniem leku do oka należy przemyć je oczyszczoną solą fizjologiczną. 

Oddzielnie należy wspomnieć o noworodkach i niemowlakach, które są szczególną grupą chorych. W ich przypadku zawsze należy się udać do lekarza, gdy podejrzewamy zapalenie spojówek. Ropne zapalenie spojówek u dzieci poniżej pierwszego roku życia może skończyć się groźnymi powikłaniami z zapaleniem rogówki i objawami ogólnymi włącznie. 

Domowe sposoby na zapalenie spojówek 

Z domowych sposobów na zapalenie spojówek u dzieci i dorosłych należy koniecznie wymienić unikanie czynników drażniących. Na parę dni warto zrezygnować z noszenia szkieł kontaktowych, a także unikać nadmiernego wpatrywania się w niebieski ekran komputera, telewizora i telefonu. Warto też dawać większy odpoczynek oczom i powiekom i zamykać je w ciągu dnia na dłuższy czas, a w przypadku silnego światła słonecznego trzeba je chronić zasłaniając dobrymi okularami przeciwsłonecznymi. Przy bakteryjnym i wirusowym zapaleniu spojówek należy dokładnie myć ręce i używać najlepiej jednorazowych ręczniczków. 

Dawniej stosowano również kompresy z rumianku czy świetlika na oczy. Aktualne wytyczne nie zalecają już tej metody. W zupełności wystarcza przemywanie oczu jałową solą fizjologiczną, oraz robienie zimnych lub ciepłych okładów (może być nawet delikatnie podgrzana łyżka stołowa przykładana do oczu). Zioła stosowane do okładów mogą za to dodatkowo podrażnić oczy, czego staramy się unikać. 

Bibliografia: 

1. Izdebska, Przychodzi pacjent do lekarza z zapaleniem spojówek;  Lekarz POZ; 3; 2017; 201-202
2. Bogacka, A. Groblewska; Zapalenie spojówek- alergia czy zespół suchego oka?; Post Dermatol Alergol; 2009; XXVI; 5; 372-374
3. Mielczarek; Choroby zapalne spojówek; Medycyna Rodzinna; 2005; 2; 40-49
4. Antoniak; Farmakoterapia zakażeń bakteryjnych narządu wzroku; Postępy farmakoterapii; 2009; Tom 65; Nr 2; 124-131