Szkarlatyna (płonica) – objawy, przyczyny, leczenie u dzieci i dorosłych

Justyna Dystrych

Szkarlatyna, czyli płonica, jest jedną z chorób uważanych za wczesnodziecięce. Wywołują ją bakterie odpowiedzialne również za anginę ropną, różę czy zapalenie ucha środkowego. Symptomy płonicy należą do raczej charakterystycznych, chociaż zdarzają się też przypadki skąpoobjawowe, trudne do zdiagnozowania. Czym się objawia szkarlatyna? Jak ją leczyć i czy odporność po przechorowaniu jest trwała? Wyjaśniamy.

Wysypka na szyji

Spis treści

Szkarlatyna – co to za choroba?
Szkarlatyna (płonica) – przyczyny
Szkarlatyna – objawy
- Szkarlatyna – wysypka jako najbardziej charakterystyczny objaw
Z jakimi chorobami można pomylić szkarlatynę?
Szkarlatyna – przebieg choroby
Szkarlatyna – leczenie
Powikłania po szkarlatynie
Szkarlatyna – zapobieganie
Szkarlatyna – najczęściej zadawane pytanie
Szkarlatyna (płonica) – podsumowanie

Szkarlatyna – co to za choroba?

Szkarlatyna to choroba zakaźna o podłożu bakteryjnym, która występuje przede wszystkim u dzieci przedszkolnych i szkolnych (5-15 lat). Przypadki płonicy zdarzają się także u dorosłych, choć zdecydowanie rzadziej – rodzice czy starsze rodzeństwo najczęściej „łapią infekcję” od juniorów, a prawdopodobieństwo zarażenia się przez domowników wynosi 25% (Wiercińska 2021). Niemowlęta do 6. miesiąca życia nie chorują. Szczyt zachorowań na szkarlatynę przypada na tzw. sezon infekcyjny trwający w klimacie umiarkowanym od października do kwietnia.

Szkarlatyna (płonica) – przyczyny

Przyczyną szkarlatyny są paciorkowce β-hemolizujące typu A (streptokoki, Streptococcus pyogenes) ze szczepów, które wytwarzają toksyny erytrogenne – to właśnie one odpowiadają za pojawienie się na ciele charakterystycznej wysypki. Schorzenie rozprzestrzenia się drogą kropelkową od osoby z objawami infekcji albo bezobjawowego nosiciela, rzadziej przez zakażone przedmioty (np. ręczniki, pościel, bielizna). Co ważne, paciorkowiec w gardle (nawet ten z potencjalnie chorobotwórczych szczepów) nie zawsze wywołuje infekcje, ale stanowi składnik flory bakteryjnej jamy ustnej i gardła.

Kiedyś funkcjonowało przeświadczenie, że „nie ma szkarlatyny bez anginy”, jednak to nieprawda.

Angina ropna może prowadzić do rozwoju płonicy albo z nią współistnieć, ale nie musi.

Poza tym do rozwoju szkarlatyny dochodzi czasami w wyniku paciorkowcowego zapalenia skóry (np. liszajca) albo tkanki podskórnej.

Szkarlatyna – objawy

Jak się objawia szkarlatyna u dorosłych? Najczęściej chorzy skarżą się na:

Wysoką gorączkę (nawet do 40°C) z dreszczami,

Bóle głowy,

Przyspieszony puls,

Ból gardła i trudności z przełykaniem,

Powiększone i bolesne węzły chłonne i migdałki,

Bóle mięśniowo-stawowe,

Uczucie ogólnego rozbicia i osłabienia,

Apatię,

Wysypkę.

Szkarlatyna u dzieci wywołuje takie same objawy, a dodatkowo mogą wystąpić nudności i wymioty. Szkarlatynie nie towarzyszy katar, kaszel ani zapalenie spojówek.

Szkarlatyna – wysypka jako najbardziej charakterystyczny objaw

Wysypka przy szkarlatynie jest najbardziej charakterystycznym objawem, który często umożliwia rozpoznanie choroby bez dodatkowych badań. Osutka obejmuje twarz (z wyjątkiem tzw. trójkąta Fiłatowa, czyli brody i obszaru pod nosem), okolice pachowe i pachwinowe oraz pośladki. Wyglądem przypomina ślad po uderzeniu szczotką ryżową, a plamki mają wielkość główki od szpilki. Zmiany mogą też być bardzo nasilone i zlewać się ze sobą. Co ważne, wysypka blednie przy dotknięciu.

Z jakimi chorobami można pomylić szkarlatynę?

Szkarlatyna swoimi objawami może przypominać inne choroby przebiegające z wysypką, które często dotykają dzieci, np. mononukleozę, różyczkę czy rumień zakaźny. Co ciekawe, zanim odkryto, że szkarlatynę wywołują paciorkowce i że poddaje się leczeniu penicyliną, była zaliczana do chorób wysypkowych w systematyce Duka (jako „druga choroba”).

Różnicowanie schorzeń ma ogromne znaczenie, ponieważ mają zupełnie inne podłoże (te trzy wymieniowe wcześniej – wirusowe, a płonica – bakteryjne). Należy więc zastosować albo leczenie objawowe, albo antybiotykoterapię. Jak rozpoznać szkarlatynę? Ważny jest wywiad lekarski, a także badanie pozwalające wykryć paciorkowce (wymaz z gardła albo tzw. „szybki” test antygenowy PBHA, wykonywany również przy anginie).

Szkarlatyna – przebieg choroby

Szkarlatynę charakteryzuje nagły oraz gwałtowny początek, a jej przebieg wygląda następująco:

W pierwszej dobie pojawia się bardzo silny ból gardła, który może nawet uniemożliwiać połykanie, a także ból głowy oraz wysoka gorączka (powyżej 38°C). Gardło jest szkarłatne (żywoczerwone), a język pokrywa się białym nalotem. U dzieci występują też dolegliwości ze strony układu pokarmowego (ból brzucha, nudności, wymioty),

W drugiej dobie (rzadziej 3-4.) występuje wysypka, która po kilku dniach znika,

Również drugiego dnia język zaczyna się oczyszczać z nalotu, aż 4-5. dnia przyjmuje bardzo charakterystyczny wygląd (tzw. malinowy język). Jeśli szkarlatyna współwystępuje z anginą, migdałki stają się obrzęknięte i zaczerwienione i może pojawić się wysięk ropny,

Po ustąpieniu wysypki skóra zaczyna się łuszczyć. Po tygodniu – na twarzy, po dwóch – na tułowiu, po trzech – na dłoniach i stopach. Łuszczenie utrzymuje się czasami przez kilka tygodni.

Szkarlatyna – leczenie

Czym się leczy szkarlatynę? Jedyny skuteczny sposób, który daje dobre rokowania i pozwala na uniknięcie powikłań, to zastosowanie antybiotyku z grupy penicylin. Dzięki temu pacjent szybko przestaje zarażać (po 24 godzinach od rozpoczęcia właściwej antybiotykoterapii). Dla poprawy komfortu chorego wdraża się też leczenie objawowe, czyli leki przeciwgorączkowe, leki na ból głowy i preparaty do ssania o miejscowym działaniu przeciwbólowym. Konieczne jest także dbanie o nawodnienie i odpoczynek.

Należy bardzo podkreślić, że nie istnieją „domowe sposoby” leczenia szkarlatyny! Wszystkie naturalne preparaty takie jak miód, czosnek czy napary ziołowe powinny stanowić jedynie uzupełnienie terapii zaleconej przez specjalistę. Nie ma z tym żartów, ponieważ śmiertelność nieleczonej płonicy wynosi 15-20% (Wiercińska 2021). Płonica wywoływała różne epidemie, niekiedy nawet o wysokiej śmiertelności (w Tours w 1824 r. porównywalnej do dżumy, tyfusu lub cholery). Ostatnia epidemia w Polsce miała miejsce w 1995 r. (Szenborn 2012).

szkarlatyna u dziecka

Powikłania po szkarlatynie

Przy podjęciu skutecznego leczenia ryzyko powikłań po szkarlatynie jest małe. Warto jednak pamiętać, że jeśli nastąpi nawrót pewnych objawów (np. gorączki, wysypki, powiększenie węzłów chłonnych itp.), należy zgłosić się do lekarza. Powikłania można podzielić na ropne (wczesne) i nieropne (późne), a do najczęstszych zaliczają się:

Zapalenie szyjnych węzłów chłonnych,

Ropień okołomigdałkowy lub zagardłowy,

Zapalenie zatok,

Zapalenie ucha środkowego,

Zapalenie wyrostka sutkowatego,

Popaciorkowcowe kłębuszkowe zapalenie nerek,

Popaciorkowcowe reaktywne zapalenie stawów,

Gorączka reumatyczna,

Pląsawica Sydenhama.

Szkarlatyna – zapobieganie

Jak zapobiegać szkarlatynie? Nie ma szczepionki na płonicę, więc głównym sposobem na uniknięcie zachorowania jest przestrzeganie podstawowych zasad higieny, zwłaszcza w dużych skupiskach ludzkich oraz w czasie opieki nad chorym (częste mycie rąk, nieużywanie tych samych przedmiotów higienicznych). Ważne jest też unikanie miejsc ze stwierdzonymi przypadkami szkarlatyny. Lekarz, który zdiagnozował płonicę, ma obowiązek zgłosić to do właściwej miejscowo Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej.

Szkarlatyna – najczęściej zadawane pytanie

Poniżej znajdziesz odpowiedzi na częste pytania dotyczące płonicy u dorosłych i dzieci.

Czy na szkarlatynę można zachorować kilka razy? Tak. Znane są trzy rodzaje toksyn bakteryjnych odpowiedzialnych za objawy szkarlatyny. Po przechorowaniu pacjent nabywa odporność na konkretną substancję, która wywołała płonicę, ale może ponownie zachorować, jeśli zetknie się z pozostałymi dwiema.

Czy wysypka przy szkarlatynie swędzi? Zazwyczaj nie.

Jak długo trwa szkarlatyna u dzieci? Okres wylęgania choroby jest krótki – od 12 godzin do 4 dni. Wszystkie objawy – od początkowych do łuszczenia się naskórka – mogą jednak utrzymywać się nawet kilka tygodni.

Czy przy szkarlatynie można wychodzić na dwór? Nie ma przeciwwskazań, żeby chory, który nie zaraża, wychodził na dwór. Oczywiście należy zachować rozsądek – wysoka gorączka, osłabienie czy dotkliwy ból powinny skłonić do odpoczynku i pozostania w domu.

Jak długo zaraża szkarlatyna? Przez 24 godziny od przyjęcia antybiotyku. Jednak pacjenci leczeni niewłaściwie (np. sulfonamidami, aminoglikozydami) albo nieleczeni wcale mogą zakażać nawet przez kilka tygodni!
Jak wygląda język przy szkarlatynie? Początkowo jest pokryty nalotem, który zaczyna ustępować od czubka i brzegów w kierunku nasady. Przy złuszczaniu się nabłonka zostają odsłonięte obrzęknięte brodawki, a język przyjmuje charakterystyczny, „malinowy” lub „truskawkowy”, wygląd. Oprócz tego wysypka występuje na błonach śluzowych jamy ustnej.

Szkarlatyna (płonica) – podsumowanie

Szkarlatyna to choroba bakteryjna o wysokiej zakaźności, która najczęściej dotyka dzieci w wieku 5-15 lat. Przebieg infekcji jest raczej charakterystyczny (wysoka gorączka, wysypka blednąca przy dotyku, malinowy język, łuszczenie się naskórka), jednak zdarzają się też przypadki trudniejsze do zdiagnozowania. Jedyne skuteczne leczenie płonicy polega na podaniu antybiotyku (i to z grupy penicylin), dzięki któremu zakaźność skraca się do pierwszej doby choroby.

Źródła: