Kobalt - w kosmetykach, jedzeniu. Uczulenie na kobalt

Kobalt jest pierwiastkiem chemicznym, który w śladowych ilościach (przyjmowany z pokarmem) jest niezbędny do życia i rozwoju człowieka (jako składnik witaminy B12). Uczulenie na kobalt jest jednak zjawiskiem powszechnym – ma ono charakter kontaktowy i jest wynikiem styczności skóry z przedmiotami lub substancjami zawierającymi ten pierwiastek.

Co to jest kobalt?

Kobalt, pierwiastek chemiczny oznaczony symbolem Co, jest metalem ciężkim, stanowiącym jeden z najpowszechniej występujących alergenów kontaktowych. W środowisku naturalnym występuje w skorupie ziemskiej, w postaci rzadkich minerałów - smaltyn i kobaltyn, a także w minerałach tlenkowych żelaza, miedzi i niklu.

Uwalniając się z ziemi, przez glebę przenika do roślin, dla których stanowi niezbędny czynnik wzrostu. W ten sposób znajduje się w produktach spożywczych, pod postacią których dostarczany jest do organizmu ludzkiego. Tu również odgrywa ważną rolę, mimo iż dobowe zapotrzebowanie nań jest śladowe, a u niektórych osób może być substancją silnie uczulającą.

Witamina B12 (metylokobalamina)

Kobalt jest niezbędny w procesie syntezy witaminy B12, zwanej też metylokobalaminą, stanowiąc jej centralny atom.

W ten sposób, kobalt pośrednio uczestniczy w takich życiodajnych procesach, jak:

przemiany węglowodanów, białek i tłuszczów,
wytwarzanie czerwonych krwinek,
synteza kwasów nukleinowych DNA i RNA,
wytwarzanie kwasu foliowego (witaminy B9).

Oprócz tego, zawierająca kobalt witamina B12 oddziałuje na układ nerwowych, ma wpływ na kondycję psychiczną i intelektualną, stymuluje rozwój układu kostnego, pobudza apetyt.

Kobalt w jedzeniu

Kobalt w jedzeniu jest niemal powszechny, określone ilości tego pierwiastka znajdują się też w wodzie, aczkolwiek stężenie w dużej mierze zależy od rejonu świata – istnieje w tej materii duże zróżnicowanie geograficzne, wprost uzależnione od budowy geologicznej danego obszaru. W czym jest kobalt?

Pierwiastek ten znajdziemy między innymi w:

warzywach takich, jak pomidory, kapusta, szpinak, marchew, ziemniaki, zielona cebula,
produktach zbożowych, na przykład ryżu,
grzybach,
produktach zwierzęcych.

Szacuje się, że w zależności od diety oraz szerokości geograficznej, dziennie w pożywieniu człowiek przyjmuje 1,7 do 100 µg (mikrogramów) kobaltu (dane: H. Langauer-Lewowicka, K. Pawlas, Rola kobaltu w ekosystemie – prawdopodobieństwo niepożądanego działania).

Kobalt w kosmetykach

Znajduje się też kobalt w kosmetykach, pełniąc rolę pigmentu (kolor niebieski). Najczęściej wykorzystywany jest w procesie produkcji cieni do powiek, a także farb do włosów. Związki kobaltu znajdują się również w dezodorantach antyperspiracyjnych. Metal ten jest też często wprowadzany pod skórę jako składnik barwnika do tatuażu, z medycznego punktu widzenia uchodząc za czynnik zwiększający ryzyko zachorowania na raka skóry.

Kobalt w kosmetykach oznaczony jest numerem CI 77346, jeśli chodzi natomiast o tusze do tatuażu, służby sanitarne przestrzegają przed barwnikami niewiadomego pochodzenia, o nie do końca rozpoznanym oraz oznaczonym składzie (najczęściej z Indii i innych krajów azjatyckich).

Oprócz kosmetyków, kobalt często znajduje się też w składzie środków czyszczących, wykorzystywany jest również jako barwnik do malowania porcelany. Z kobaltem do czynienia mogą mieć robotnicy wytrawiający metale, czy zajmujący się produkcją włókiem szklanych. Z kolei tzw. chlorek kobaltu stosowany jest do produkcji „atramentu sympatycznego”.

Uczulenie na kobalt

Kobalt od lat uchodzi za jeden z najsilniejszych i najpowszechniej występujących alergenów. Jak podają autorzy opracowania Alergia na kobalt (laboratoria.net), średnia częstotliwość występowania uczulenia na kobalt wynosi na kontynencie europejskim aż 7,8 procent ogółu populacji, przy czy notuje się silne zróżnicowanie regionalne (od 2,8 do aż 26 procent, w zależności od ośrodka badawczego).

Alergia na kobalt dotyka osoby należące do zróżnicowanych grup wiekowych czy zawodowych, wymienia się wśród nich między innymi dzieci, czy robotników cierpiących na tzw. wyprysk zawodowy. Należy podkreślić, że w zdecydowanej większości przypadków uczulenie na kobalt ma charakter kontaktowy, to znaczy jest wynikiem styczności skóry z tym metalem.

Niezwykle rzadko natomiast odnotowuje się w przypadku kobaltu alergię pokarmową. Istotne jest też, że uczulenie na kobalt zazwyczaj łączone jest z innymi, podobnymi alergiami, w tym przede wszystkim - na nikiel i chrom (do wystąpienia odczynu niezbędne jest połącznie wszystkich trzech, albo przynajmniej dwóch z wymienionych alergenów).

Niedobór kobaltu

W rejonach, w których gleba uboga jest w kobalt (na przykład w Australii), spotkać można się relatywnie często ze zjawiskiem niedoboru kobaltu w organizmie. Wprost przekłada się to na niedobór witaminy B12. Wśród znanych konsekwencji tego stanu rzeczy wymienia się przede wszystkim chorobę Addisona-Biermera – jest to niedokrwistość niedoborowa, związana z brakiem witaminy B12.

Często związana jest ona z zanikowym zapaleniem żołądka. Nieleczona może stanowić stan zagrożenia życia. Niedobór kobaltu może być też niebezpieczny w ciąży, w związku ze zwiększonym zapotrzebowaniem na kwas foliowy, w wytwarzaniu którego uczestniczy witamina B12.

Autor: Piotr Brzózka

Czytaj też:

Źródła:

Henryka Langauer-Lewowicka, Krystyna Pawlas, Rola kobaltu w ekosystemie – prawdopodobieństwo niepożądanego działania, Medycyna Środowiskowa - Environmental Medicine 2012, Vol. 15, No. 4
Alergia na kobalt, www.laboratoria.net