Uderzenia gorąca – jak skutecznie z nimi walczyć?

Uderzenia gorąca najczęściej kojarzone są objawem menopauzy. Rzeczywiście jest to symptom charakterystyczny dla okresu klimakterium, okazuje się jednak, że może występować również w innych sytuacjach, a nawet towarzyszyć niektórym chorobom. Jakie są inne przyczyny takich ataków? W jaki sposób można sobie z nimi radzić?

Uderzenia gorąca – jakie są przyczyny i kiedy występują?

Najczęściej opisywane są jako nagłe i nieprzyjemne napady uczucia nadmiernego ciepła. Ataki najbardziej odczuwalne są na twarzy, szyi i dekolcie lub całej klatce piersiowej i „rozlewa się” on w szybkim tempie. Przeważnie towarzyszy im wrażenie pieczenia skóry, a niekiedy też kołatania serca i trudności z oddychaniem.

Fala gorąca zwykle nie trwa długo i ustępuje samoistnie, jednak niekiedy uderzenia mogą być częste i zakłócać normalne, codzienne funkcjonowanie. Jakie są najczęstsze przyczyny uderzeń gorąca? Do najpowszechniejszych zalicza się zaburzenia hormonalne i inne przyczyny opisane poniżej.

Po menopauzie – to jeden z najbardziej charakterystycznych objawów klimakterium, pojawiający się niekiedy jako pierwszy symptom okresu przekwitania.
Przy menopauzie farmakologicznej – tzw. sztuczna menopauza jest wynikiem zabiegowego usunięcia jajników lub stosowania leków hamujących ich pracę. Uderzenia gorąca mogą pojawiać się na skutek terapii hormonalnych stosowanych przy endometriozie czy chorobach nowotworowych.
Po usunięciu macicy – zabieg prowadzi do nagłego, znacznego spadku poziomu hormonów i związanych z tym objawów.
Przed okresem lub w trakcie jego trwania.
Przy tzw. męskim klimakterium – uderzenia gorąca u mężczyzn również wiążą się często z zaburzeniami gospodarki hormonalnej. Jak długo trwa taka męska menopauza (znana również jako andropauza)? Ponieważ spadek poziomu androgenów jest stopniowy, objawy mogą pojawiać się do końca życia. Na szczęście u mężczyzn proces ten z reguły zaczyna się później, niż u kobiet (zwykle po 60 roku życia).

Uderzenia gorąca wiążą się nie tylko z menopauzą, ale też zaburzeniami hormonalnymi o innych podłożach. Są także sytuacje, w których mogą występować, zupełnie niezwiązane z hormonami, np. silny stres. Niekiedy pojawiają się również po jedzeniu (szczególnie po bardzo spożyciu bardzo ciepłych lub ostrych potraw) lub po alkoholu, głównie wysokoprocentowym, kiedy dochodzi do nagłego rozszerzenia naczyń krwionośnych.

Uderzenia gorąca w okresie menopauzy

Opisane objawy najczęściej kojarzone są z dolegliwościami kobiet w okresie menopauzy. Mianem tym określa się ostatnią miesiączkę w życiu dojrzałym kobiety, po której komórka jajowa nie jest już przez organizm produkowana, w związku z czym kobieta nie posiada już zdolności rozrodczych. Jajniki przestają produkować hormony, zatem ich poziom spada, a zaburzenia te dają wyraźne, niekiedy wręcz dokuczliwe objawy.

Jednym z najbardziej charakterystycznych symptomów menopauzy są właśnie uderzenia gorąca – częste, nagłe i niekontrolowane. Skarży się na nie około 80% kobiet przechodzących klimakterium. Wybuchy gorąca mogą się pojawiać od kilku razy tygodniowo do kilku razy dziennie, nawet przez dziesięć lat, choć u wielu kobiet objawy utrzymują się krócej. Nie u wszystkich są one również jednakowo nasilone.

Przyczyny uderzeń gorąca w tym okresie są związane głównie z hormonalnymi zmianami zachodzącymi w organizmie kobiety w okresie menopauzy. Spadek poziomu estrogenów, który ma wpływ na działanie układu nerwowego, w tym na reakcje na zmiany temperatury ciała. Zmiany hormonalne w okresie menopauzy mogą zakłócać te procesy, co prowadzi do uderzeń gorąca. Istnieją dowody na to, że predyspozycje genetyczne mogą wpływać na skłonność do uderzeń gorąca.

W jakim wieku pojawiają się uderzenia gorąca?

Napady gorąca najczęściej związane są z okresem przekwitania, występują one w momencie, w którym kobieta przestaje miesiączkować, czyli przeważnie po 50 roku życia. Warto wiedzieć, że klimakterium nie u wszystkich występuje dokładnie w tym samym czasie, podobnie jak pierwsza miesiączka i rozpoczęcie życia rozrodczego.

Uderzenia gorąca po 40-tce u niektórych kobiet mogą już zwiastować nadchodzący czas przekwitania, u innych objawy pojawią się znacznie później i będą utrzymywały się długo (niekiedy nawet po 60 roku życia). Fale ciepła związane z przekwitaniem zwykle później pojawiają się u mężczyzn. Symptomy mogą u nich występować nawet po 65 roku życia.

Fale gorąca u osoby starszej (np. po 70-tce) niekiedy nie mają związku ze zmianami hormonalnymi, ale z chorobami układu naczyń, głównie z nadciśnieniem tętniczym. U osób młodych natomiast mogą świadczyć i zaburzeniach czynności tarczycy. Objawów nigdy zatem nie wolno lekceważyć i należy znaleźć ich przyczynę.

Uderzenia gorąca kilkanaście razy dziennie – w nocy i rano

Jak już zostało wspomniane – ataki ciepła towarzyszące klimakterium mogą występować z różnym nasileniem i różną częstotliwością. Sporadycznie, u niektórych kobiet uderzenia gorąca pojawiają się nawet kilkanaście razy dziennie, szczególnie w momencie największych wahań gospodarki hormonalnej i gwałtownego spadku poziomu estrogenów. Wybuchy gorąca przy menopauzie zdarzają się w nocy, rano i w ciągu dnia, utrudniając normalne funkcjonowanie i przerywając spokojny sen. Ciągłe uderzenia gorąca i poty bywają także objawami zaburzeń czynności tarczycy, dlatego należy zawsze skonsultować je z lekarzem i wykonać zlecone przez niego badania. Warto zaobserwować, w jakim wieku pojawiają się napady i jakie inne objawy im towarzyszą.

Fale gorąca w nocy niekiedy nie są związane z żadnymi dysfunkcjami organizmu, ale następują na skutek zbyt wysokiej temperatury w pomieszczeniu czy też spania pod nieprzepuszczającą powietrza pościelą. Wówczas, by ataki ustąpiły, wystarczy zadbać o prawidłową higienę snu.

Jakie objawy mogą towarzyszyć uderzeniom gorąca?

Uderzenia gorąca najbardziej odczuwalne są na twarzy i w jej okolicach – szyi, dekolcie, uszach. Mają postać nagłych wybuchów lub dynamicznych przypływów, a niekiedy rozlewają się na całym ciele i są odczuwalne również na plecach, udach i innych miejscach. Napady uderzeń ciepła u kobiet i mężczyzn często niosą za sobą również inne objawy, takie jak:

Wzmożona potliwość – uderzenia gorąca i poty mogą występować po menopauzie, ale także w sytuacjach napięcia emocjonalnego lub przy zaburzeniach pracy tarczycy.

Duszności – nagłym napływom ciepła towarzyszą czasem problemy z oddychaniem i wrażenie, że nie można swobodnie zaczerpnąć powietrza. Niekiedy pojawia się też przy nich uczucie kołatania serca (opisywane, jakby serce miało „wyskoczyć z piersi”).
Bóle głowy – nasilają się np. przy uderzeniach gorąca towarzyszących skokom ciśnienia tętniczego.

Jeśli chodzi o objawy menopauzalne, oprócz fal gorąca, charakterystyczne są zmiany nastroju, drażliwość, zaburzenia snu, zawroty głowy, spadek libido, uczucie zmęczenia, spowolniony metabolizm.

Czy są leki na uderzenia gorąca?

To, które leki są skuteczne na uderzenia gorąca, zależy przede wszystkim od przyczyn ich występowania. Kiedy są one spowodowane nadciśnieniem tętniczym, przede wszystkim należy podjąć terapię mającą na celu wyrównanie ciśnienia krwi. Kiedy fale ciepła wynikają z zaburzeń czynności tarczycy, trzeba przyjąć leki endokrynologiczne itd.

Przy menopauzie objawiającej się m. in. uderzeniami gorąca stosuje się przeważnie tabletki hormonalne. Tzw. hormonalna terapia zastępcza (w skrócie HTZ) polega na przyjmowaniu tabletek lub plastrów zawierających przede wszystkim estrogeny, co ma na celu hamowanie spadku ich poziomu w okresie przekwitania. Wyrównywanie poziomu hormonów niweluje przykre objawy menopauzy – zarówno te o charakterze fizykalnym, jak i psychicznym. Terapia taka jest bezpieczna dla większości kobiet przechodzących klimakterium, z wyłączeniem pacjentek obarczonych chorobą zakrzepowo-zatorową oraz pacjentek onkologicznych.

Jakie są domowe sposoby na uderzenia gorąca?

Oprócz przyjmowania specjalistycznych leków na objawiające się w ten sposób dolegliwości, można zastosować niektóre domowe sposoby. Na objawy klimakterium skuteczne będą fitoestrohgeny, zarówno jako element diety jaki i w postaci tabletek.

Sprawdzą się niektóre zioła obfitujące w fitohormony , takie jak serdecznik pospolity, szałwia lekarska, chmiel, dziurawiec, koniczyna łąkowa. Za najskuteczniejszą w walce z napadami gorąca roślinę uważa się hubę modrzewiową. Zawdzięcza ona swą skuteczność zawartemu w niej kwasowi agarycynowemu, który hamuje wydzielanie potu.

Bardzo ważna jest dieta, a konkretnie unikanie gorących i ostrych potraw oraz produktów sprzyjających rozszerzaniu naczyń, czyli przede wszystkim alkoholu i kawy. Osoby borykające się z atakami ciepła powinny dbać o odpowiednie ubranie – powinno być ono przewiewne, uszyte z naturalnych materiałów. Sztuczne tkaniny wzmagając potliwość i utrudniają odprowadzanie ciepła. Ważne jest także, by przy uderzeniach gorąca i nadmiernej potliwości dbać na co dzień o odpowiednie nawadnianie organizmu poprzez podaż dużej ilości płynów.

Bibliografia:

T. Pertyński, G. Stachowiak, Menopauza — fakty i kontrowersje, w: Endokrynologia Polska 2006; 5 (57): 525–534
J. Nowakowska, Hormonalna terapia zastępcza – zalety i wady, w: Gazeta Farmaceutyczna, maj 2013
K. Walaszek, B. Tomala, I. Kowalska, A. Rej-Kietla, Andropauza i proces starzenia się a jakość życia mężczyzn po 50. roku życia, Forum Medycyny Rodzinnej 2017, tom 11, nr 5, 209–215
K. Janicka, Jakość życia kobiet w okresie średniej i późnej dorosłości, Acta Universitatis Lodziensis. Folia Psychologica 18, 67-84

M. Sobstyl, W. Bednarek, J. Tkaczuk-Włach, J. Sobstyl, G. Jakiel, Objawy naczynioruchowe w menopauzie – diagnostyka i leczenie, w: Przegląd Menopauzalny, 3/2011

Czytaj również: