Jaskra to grupa chorób oczu charakteryzujących się stopniowym uszkodzeniem nerwu wzrokowego oraz wzrostem ciśnienia wewnątrzgałkowego, co prowadzi do nieodwracalnych uszkodzeń wzroku, a w końcowym stadium - do ślepoty. Stanowi poważne zagrożenie dla zdrowia oczu, zwłaszcza gdy nie jest odpowiednio leczona. W niniejszym artykule omówimy rodzaje jaskry, czynniki ryzyka, metody diagnostyczne, a także różne opcje leczenia i proces rekonwalescencji.
Czym jest jaskra?
Jaskra, inaczej zwana zielonym wrogiem wzroku, jest chorobą nerwu wzrokowego (neuropatią jaskrową), która prowadzi do zaburzeń widzenia, zwłaszcza obwodowego pola widzenia. Wzrost ciśnienia śródgałkowego - zwłaszcza ciśnienia wewnątrzgałkowego - jest jednym z głównych czynników uszkadzających włókna nerwu wzrokowego oraz tarczę nerwu wzrokowego, co skutkuje pogorszeniem ostrości wzroku i w rezultacie utratą wzroku.
Rodzaje jaskry
Wyróżnia się kilka postaci jaskry, z których najważniejsze to:
- Jaskra pierwotna z otwartym kątem – najbardziej powszechna forma, charakteryzująca się powolnym i bezbolesnym narastaniem ciśnienia wewnątrzgałkowego. Kąt przesączania między tęczówką a rogówką pozostaje otwarty, ale odpływ cieczy wodnistej jest zaburzony.
- Jaskra pierwotna z zamkniętym kątem – rzadsza, ale bardziej niebezpieczna postać, w której dochodzi do nagłego zamknięcia kąta przesączania, co prowadzi do gwałtownego wzrostu ciśnienia śródgałkowego i tzw. ostrego ataku jaskry.
- Jaskra barwnikowa – forma powiązana z nagromadzeniem barwnika w kącie przesączania, co utrudnia odpływ cieczy wodnistej.
- Jaskra normalnego ciśnienia – choroba, w której uszkodzenie nerwu wzrokowego występuje pomimo prawidłowego ciśnienia wewnątrzgałkowego.
Czynniki ryzyka jaskry
Znajomość czynników ryzyka jaskry pozwala na lepszą profilaktykę i wczesne wykrywanie choroby. Do najważniejszych należą:
- Wzrost ciśnienia wewnątrzgałkowego – główny, choć nie jedyny czynnik ryzyka. Nadmierne ciśnienie powoduje uszkodzenia nerwu wzrokowego.
- Wiek pacjenta – ryzyko rozwoju jaskry rozwija się wraz z wiekiem, zwłaszcza powyżej 40. roku życia.
- Genetyka jaskry – występuje rodzinne występowanie choroby; osoby z bliską rodziną chorą na jaskrę mają zwiększone ryzyko.
- Czynniki ogólnoustrojowe – takie jak nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, miażdżyca, zaburzenia lipidowe czy choroby naczyniowe mogą utrudniać prawidłowe krążenie w gałce ocznej.
- Krótkowzroczność – zwiększa ryzyko jaskry z otwartym kątem.
- Stres i inne czynniki środowiskowe – mogą przyczyniać się do wzrostu ciśnienia śródgałkowego.
Diagnostyka jaskry
Wczesne wykrycie jaskry jest kluczowe dla skutecznego leczenia i ochrony wzroku. Diagnostyka jaskry opiera się na kilku podstawowych i zaawansowanych badaniach okulistycznych:
- Pomiar ciśnienia oka – ciśnienie wewnątrzgałkowe jest badane za pomocą tonometrów. Regularny pomiar ciśnienia oka pozwala na wykrycie podwyższonego ciśnienia śródgałkowego.
- Badanie kąta przesączania (gonioskopia) – pozwala ocenić, czy kąt przesączania jest otwarty czy zamknięty; ważne dla rozróżnienia jaskry pierwotnej z otwartym kątem lub z zamkniętym kątem.
- Perymetria komputerowa (badanie pola widzenia) – ocenia zaburzenia widzenia obwodowego, wskazując na potencjalne uszkodzenia nerwu wzrokowego.
- Pachymetria – mierzy grubość rogówki, co jest istotne dla prawidłowej interpretacji pomiarów ciśnienia wewnątrzgałkowego.
- Optyczna koherentna tomografia (OCT) – pozwala na ocenę stanu tarczy nerwu wzrokowego i grubości włókien nerwu wzrokowego.
- Badania polegające na ocenie ostrości wzroku i stanu dna oka.
Objawy jaskry
Pierwsze objawy jaskry często bywają subtelne lub ich brak, zwłaszcza w jaskrze pierwotnej z otwartym kątem. Pacjenci mogą nie zauważać zaburzeń widzenia, mimo postępującego uszkodzenia nerwu wzrokowego. Do pierwszych symptomów należą:
- Zaburzenia widzenia obwodowego.
- Utrata pola widzenia – zwłaszcza widzenia peryferyjnego.
- Pogorszenie ostrości wzroku.
- Efekt halo wokół źródeł światła.
- W przypadku jaskry z zamkniętym kątem – silny ból oka, zaczerwienienie, nudności, rozmazane widzenie (tzw. ostry atak jaskry).
- Zaburzenia widzenia w stresie
- Zaburzenia widzenia w nocy
- Zaburzenia widzenia w świetle
- Zaburzenia ostrości wzroku
- Zaburzenia widzenia centralnego
- Zawyżone ciśnienie wewnątrzgałkowe
Leczenie jaskry
Farmakoterapia jaskry
Podstawowym leczeniem jaskry jest farmakoterapia ukierunkowana na obniżenie ciśnienia wewnątrzgałkowego. Wykorzystuje się leki działające poprzez:
- Zmniejszenie produkcji cieczy wodnistej.
- Zwiększenie odpływu cieczy wodnistej drogą kąta przesączania lub przestrzeni zewnątrzgałkowej.
Najczęściej stosowane leki to:
- Beta-blokery, takie jak tymolol.
- Prostaglandyny (np. latanoprost) – zwiększają odpływ cieczy wodnistej.
- Inhibitory anhydrazy węglanowej (np. dorzolamid).
- Alfa-agoniści (np. brimonidyna).
Farmakoterapia jaskry może być pierwszym i podstawowym leczeniem przez długi czas, jednak wymaga ścisłej kontroli i regularnych badań kontrolnych.
Leczenie laserowe jaskry
Zabiegi laserowe stanowią alternatywę lub uzupełnienie farmakoterapii, zwłaszcza w przypadkach jaskry pierwotnej z zamkniętym kątem i jaskry barwnikowej. Do metod należą:
- Selektywna trabekuloplastyka (SLT) – stosowana w jaskrze z otwartym kątem, polega na stymulacji kąta przesączania za pomocą światła laserowego, co poprawia odpływ cieczy wodnistej.
- Trabekuloplastyka laserowa – starsza, mniej precyzyjna metoda, obecnie zastępowana przez SLT.
- Irydotomia laserowa – stosowana w jaskrze z zamkniętym kątem, polega na wykonaniu małego otworu w tęczówce, umożliwiając przepływ cieczy i zapobiegając ostrym atakom jaskry.
- Leczenie jaskry barwnikowej – laser usuwa nagromadzony barwnik z kąta przesączania, co przywraca prawidłowy odpływ cieczy wodnistej.
Operacja jaskry
Jeśli farmakoterapia i zabiegi laserowe nie przynoszą efektu, konieczne jest leczenie operacyjne jaskry. Celem jest trwałe obniżenie ciśnienia śródgałkowego przez usprawnienie odpływu cieczy wodnistej. Popularne metody chirurgiczne to:
- Trabekulektomia – utworzenie nowej drogi odpływu cieczy wodnistej spod spojówki.
- Implantacja drenów i shuntów – urządzenia ułatwiające odpływ cieczy z gałki ocznej.
- Chirurgia minimalnie inwazyjna (MIGS) – coraz popularniejsze, mniej inwazyjne metody operacyjne.
Rekonwalescencja po leczeniu jaskry
Proces rekonwalescencji zależy od rodzaju zastosowanego leczenia. Po zabiegach laserowych zwykle niezbędne jest stosowanie leków przeciwzapalnych oraz regularne kontrole okulistyczne oceniajace poziom ciśnienia wewnątrzgałkowego i stan nerwu wzrokowego. Po operacjach jaskry rekonwalescencja może potrwać kilka tygodni i wymagać ścisłego przestrzegania zaleceń lekarza w zakresie ochrony gałki ocznej i stosowania kropli.
Regularne badania kontrolne pozwalają monitorować postęp choroby i dostosowywać terapię, co jest kluczowe dla zapobiegania nieleczonej jaskrze, która prowadzi do trwałej utraty wzroku.
Profilaktyka i kontrola jaskry
Profilaktyka jaskry obejmuje przede wszystkim regularne badania okulistyczne zwłaszcza u osób z grupy ryzyka. Pomiar ciśnienia oka, badania pola widzenia i ocena kąta przesączania to podstawowe elementy zapobiegające rozwojowi nieleczonej jaskry. Zdrowy styl życia, kontrola chorób ogólnoustrojowych oraz unikanie nadmiernego stresu również sprzyjają ochronie wzroku.
Podsumowanie
Jaskra to groźna choroba oczu, która może prowadzić do nieodwracalnej utraty wzroku. Wzrost ciśnienia wewnątrzgałkowego, geneticzne predyspozycje, oraz inne czynniki ryzyka wpływają na rozwój tego schorzenia. Wczesna diagnostyka i skuteczne leczenie jaskry – farmakologiczne, laserowe czy chirurgiczne – mają kluczowe znaczenie w zachowaniu wzroku i jakości życia pacjentów. Regularne badania kontrolne i profilaktyka są niezbędne, gdyż nieleczona jaskra prowadzi do ciężkich zaburzeń widzenia, a finalnie do ślepoty.
Źródła
- Grzybowski A., et al. „Jaskra – patofizjologia, diagnostyka i leczenie,” Okulistyka, 2019.
- Kłos P., „Leczenie jaskry – nowoczesne metody i wyzwania,” Przegląd Okulistyczny, 2021.
- American Academy of Ophthalmology. „Glaucoma Preferred Practice Pattern® Guidelines,” 2023.
Podziel się artykułem ze znajomymi
