Dysplidemia – co to za choroba i jaką dietę stosować?

Dyslipidemia to choroba, w której stężenie lipidów i lipoprotein w osoczu krwi pacjenta jest zaburzone. Stan taki może być dziedziczny, ale najczęściej jest wynikiem niezdrowego stylu życia. Ogromną rolę w prawidłowych wynikach cholesterolu i trójglicerydów odgrywa dieta. Zobacz, co powinno się wyeliminować z jadłospisu, żeby zadbać o swoje zdrowie.

Co to jest dyslipidemia? 

Dyslipidemia to stan, w którym poziomy lipidów (tłuszczów) we krwi są nieprawidłowe, co może zwiększać ryzyko chorób serca i naczyń krwionośnych. Lipidy to grupa substancji chemicznych, w tym cholesterol i trójglicerydy, które są ważne dla zdrowia organizmu, ale w nadmiarze mogą prowadzić do problemów zdrowotnych. Rodzaje dyslipidemii opisano poniżej. 

• Hipercholesterolemia (może być dziedziczna lub nabyta) – pacjent ma nieprawidłowy poziom cholesterolu LDL: stężenie cholesterolu całkowitego wynosi ≥ 5 mmol/l (190 mg/dl), a stężenie cholesterolu frakcji LDL ≥ 3 mmol/l (115 mg/dl), w tej sytuacji występuje duże ryzyko chorób sercowo-naczyniowych; 
• Hipertriglicerydemia – występuje kiedy pacjent ma nieprawidłowe stężenie trójglicerydów i wynosi ono ≥ 1,7 mmol/l (150 mg/dl), wzrasta wtedy ryzyko chorób sercowo-naczyniowych. 
• Hiperlipidemia mieszana – występuje gdy stężenie cholesterolu całkowitego wynosi ≥ 5 mmol/l (190 mg/dl), stężenie cholesterolu frakcji LDL ≥ 3 mmol/l (115 mg/dl), a stężenie trójglicerydów wynosi ≥ 1,7 mmol/l (150mg/dl), wtedy także istnieje ryzyko chorób sercowo-naczyniowych. 

Jakie są przyczyny dyslipidemii? 

Najczęściej za pojawienie się dyslipidemii odpowiada niewłaściwa dieta. Spożywanie dużej ilości tłuszczów nasyconych, trans, oraz cholesterolu w diecie może prowadzić do podwyższenia poziomu „złego” cholesterolu LDL i triglicerydów, oraz obniżenia poziomu „dobrego” cholesterolu HDL. 

Winna jest nadwaga i otyłość. Nadmierne gromadzenie się tkanki tłuszczowej w organizmie (zwłaszcza otyłość wisceralna, czyli brzuszna) może prowadzić do zaburzeń lipidowych, w tym podwyższenia poziomu cholesterolu LDL i triglicerydów, oraz obniżenia poziomu cholesterolu HDL. 

Regularna aktywność fizyczna pomaga regulować poziomy lipidów we krwi poprzez zwiększenie poziomu „dobrego” cholesterolu HDL. Brak aktywności fizycznej może prowadzić do podwyższenia poziomu cholesterolu LDL i triglicerydów. 

Palenie tytoniu może prowadzić do podwyższenia poziomu "złego" cholesterolu LDL i obniżenia poziomu „dobrego” cholesterolu HDL, co zwiększa ryzyko chorób sercowo-naczyniowych. 

Nadmierne spożywanie alkoholu może prowadzić do podwyższenia poziomu triglicerydów we krwi. 
 
Podsumowując, ryzyko dyslipidemii wzrasta, jeżeli: 

• w diecie występują w dużych ilościach tłuszcze zwierzęce, cukry proste, często jemy dania typu fast food i produkty smażone, 
• u pacjenta występuje nadwaga i otyłość, 
• brakuje regularnej aktywności fizycznej, 
• pacjent pali papierosy i często pije alkohol, 
• pacjent przyjmuje niektóre leki np. antykoncepcyjne, sterydy lub leki moczopędne. 

Jakim chorobom towarzyszy dyslipidemia? 

Oczywiście zaburzenia mogą pojawić się również u osób obciążonych genetycznie (gdy w rodzinie wystąpiły choroby sercowo-naczyniowe u kobiet przed 65. rokiem życia i u mężczyzn przed 55. rokiem życia), przy stosowaniu niektórych leków, na przykład glikokortykosteroidów. Dyslipidemia może również towarzyszyć niektórym chorobom, w tym między innymi: 

• cukrzycy, 
• chorobie niedokrwiennej serca, 
• nadciśnieniu tętniczemu, 
• reumatoidalnemu zapaleniu stawów, 
• toczniowi rumieniowatemu układowemu, 
• przewlekłej chorobie nerek, 
• niedoczynności tarczycy. 

 
W grupie ryzyka znajdują się też kobiety po 50. roku życia, czyli w okresie po menopauzie oraz panowie po 40. roku życia. 

Czy dyslipidemia daje objawy? 

Sama dyslipidemia nie daje objawów. Symptomy dają choroby współtowarzyszące np. choroba niedokrwienna, cukrzyca.  

Można mówić o objawach dodatkowych, niespecyficznych. Wysokie poziomy cholesterolu odpowiadają za pojawienie się zmian o nazwie kępki żółte. Są to żółte plamy widoczne na skórze wokół oczu, które mogą być związane z hipercholesterolemią. Wysoki cholesterol może prowadzić do tworzenia się blaszek miażdżycowych w naczyniach krwionośnych oka, co może wpływać negatywnie na jakość widzenia. 

Jakie badania wykonać, jakie są normy cholesterolu? 

Żeby rozpoznać dyslipidemię trzeba wykonać badanie zwane lipidogramem. To badanie krwi, w którym oznacza się poziom lipidów i lipoprotein w osoczu. Przyjmuje się, że profilaktycznie osoby zdrowe powinny około 20. roku życia wykonać po raz pierwszy kontrolne badanie cholesterolu całkowitego i powtarzać je co 5 lat. U osób z grupy ryzyka powinno się co roku wykonywać badanie poziomu trójglicerydów, cholesterolu całkowitego oraz frakcji HDL. 

Lipidogram najlepiej wykonać na czczo. Ostatni posiłek powinien zostać zjedzony 12 godzin przed pobraniem próbki krwi. Żeby wynik nie został zafałszowany, kilka dni przed badaniem pacjent musi przejść na lekkostrawną dietę o niskiej zawartości tłuszczu (wyjątkiem są tłuste ryby morskie) i węglowodanów prostych (np. słodyczy). Pamiętajmy, że np. zjedzenie kaczki na obiad (nawet duszonej) w dzień poprzedzający badanie, może zmienić jego prawdziwy wynik. 

Normy dla lipidogramu wynoszą: 

cholesterol całkowity - 3,0-5,2 mmol/l (114-200 mg/dl) 

cholesterol LDL - <2,6 mmol/l (115 mg/dl) 

cholesterol HDL (HDL-C) u kobiet - 1,3 mmol/l (50 mg/dl) 

cholesterol HDL (HDL-C) u mężczyzn ->1,0 mmol/l (40 mg/dl) 

trójglicerydy - <1,7 mmol/l (150 mg/dl) 

Podane wartości są dla osób bez dodatkowych czynników ryzyka wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych. Pacjenci z nadciśnieniem tętniczym, stwierdzona chorobą niedokrwienną, po zawale serca muszą osiągnąć niższe wartości cholesterolu LDL, które wskaże i pomoże monitorować lekarz. 

Jak leczyć dyslipidemia? 

Leczenie dyslipidemii polega głównie na obniżeniu stężenia cholesterolu LDL. Można to zrobić stosując leki i modyfikując styl życia pacjenta. W farmakoterapii wykorzystuje się w tym celu: 

• statyny, 
• fibraty, 
• kwas nikotynowy, 
• estry kwasów tłuszczowych omega-3, 
• żywice jonowymienne. 

 
Zmiana stylu życia powinna polegać na redukcji masy ciała (zaleca się stopniową redukcję nadwagi, najlepiej 1,5-2 kg miesięcznie), codziennej zwiększonej aktywności fizycznej (wystarczy np. godzina jazdy na rowerze, 40 minut marszu), rezygnacji z palenia papierosów. Okazuje się, że zmieniając tylko nieprawidłowe nawyki można obniżyć poziom złego cholesterolu nawet o 30 procent. 

Jaką dietę zastosować przy dyslipidemii? 

Najważniejszym elementem terapii zalecanym każdemu pacjentowi z dyslipidemią jest jednak modyfikacja codziennej diety. Trzeba dążyć do tego, żeby spożycie cholesterolu zostało ograniczone do 200 mg/dobę. Co powinno zatem zniknąć z talerza chorego na dyslipidemię? Trzeba przede wszystkim wyeliminować: 

• produkty bogate w nasycone kwasy tłuszczowe (tłuste mięso, tłusty drób, smalec, mleko i produkty mleczne zawierające więcej niż 1 proc. tłuszczu, zabielacze do kawy, tłuste sosy); zawartość tłuszczów nasyconych jest podawana na opakowaniach produktów, 
• tłuste produkty zwierzęce (podroby, wędliny podrobowe), 
• produkty zawierające szkodliwe izomery trans kwasów tłuszczowych (twarde margaryny, tłuszcze cukiernicze, tłuszcze używane do pieczenia w przemyśle spożywczym, wyroby czekoladowe, chipsy ziemniaczane, zupy w proszku, gotowe wyroby cukiernicze, fast foody), 
• produkty zawierające dużo cukrów prostych i dwucukrów (cukier, miód, dżemy, słodycze, słodkie napoje, banany, winogrona, owoce suszone, alkohol, napoje gazowane, białe pieczywo). 

 
Ale dieta przy dyslipidemii nie polega wyłącznie na eliminacji niezdrowych produktów, trzeba zadbać także, żeby codziennie dostarczać organizmowi błonnik pochodzący z warzyw, produktów pełnoziarnistych, nasion roślin strączkowych, płatków owsianych i jęczmiennych. Dietetycy zalecają zjadanie 0,5-1 kg warzyw i owoców oraz 20-30 g błonnika każdego dnia. 
 
Dla prawidłowego funkcjonowania organizmu potrzebne są również tłuszcze roślinne, które są źródłem jednonienasyconych kwasów tłuszczowych i wielonienasyconych kwasów tłuszczowych z rodziny omega 3. 
 
Do diety trzeba wprowadzić także sterole i stanole, które potrafią zmniejszyć stężenie złego i całkowitego cholesterolu. Znajdziemy je w zdrowych margarynach i jogurtach. Dzienna ich dawka powinna wynosić około 2-3 g. 

Jakie powikłania daje nieleczona dyslipidemia? 

Wysoki poziom „złego” cholesterolu LDL i obniżony poziom „dobrego” cholesterolu HDL mogą zwiększać ryzyko miażdżycy tętnic wieńcowych, co może prowadzić do bólów w klatce piersiowej, zwłaszcza podczas wysiłku. 

Dyslipidemia jest jednym z głównych czynników ryzyka chorób sercowo-naczyniowych, takich jak zawał serca, udar mózgu, czy zaburzenia przepływu krwi w kończynach. 

Dyslipidemia często towarzyszy otyłości, a także jest jednym z czynników ryzyka jej rozwoju. Jest elementem groźnego dla życia zespołu metabolicznego, określanego także jako zespół X. 

Bibliografia: 

• R. Caquet, 250 badań laboratoryjnych, Warszawa 2007, s. 88–89.
• Mach F, Baigent C, Catapano AL., et al.: ESC Scientific Document Group. 2019 ESC/EAS Guidelines for the management of dyslipidaemias: lipid modification to reduce cardiovascular risk. Eur Heart J 2020; 41(1): 111-188. 
• Program profilaktyki chorób układu sercowo-naczyniowego, nadciśnienia tętniczego i hipercholesterolemii, Raport nr: OT.423.8.2019, 2020.  
• Mamcarz A., Śliż D., Medycyna stylu życia w prewencji i leczeniu, Choroby układu krążenia, Medycyna Stylu Życia, PZWL 2018, s. 441-447. 

Czytaj więcej:

• Jak cwiczyć by mieć zdrowsze serce?
• Dieta dla serca
• Kołatanie serca - przyczyny i objawy - jak je leczyć?
• Ból serca przy wdechu - objawy - co na ból serca?